08 Январ, 2025, 8 Ражаб, 1446
08 Январ, 2025, 8 Ражаб, 1446
Ҳар бир инсон қўлларини баланд кўтарибми ёки ғойибона бўлса ҳам дуо қилганида барча яхши тилаклар дилидан ўтади, айниқса, Аллоҳ таолодан икки дунё ҳотиржамлигини сўраб, қалбларига офият сўрайди. Аслида ҳотиржамлик инсонга йўлдош қилиб берилган бўлади, одамзод эса дунё зийнатига бўлган муҳаббати туфайли ўзидан хотиржамликни қочиради.
Инсонга хос орзу-интилишларни рўёбга чиқариш, унинг онгли ҳаёт кечириши учун зарур бўлган моддий ва маънавий олам ўзаро боғланиб, бу икки оламда юз берадиган ўзгаришларни мувозанатда сақлай билиш бу катта маҳоратдир. Инсоннинг белгиланган умрини босиб ўтадиган даврида моддий ва маънавий мувозанатни сақлай билиши учун ҳотиржамлик неъматини ўзидан узоқлаштирмасдан, уни маҳкам тута билишлик керак.
Ҳозирда ҳотиржамлик аталмиш улуғ неъматга қарама-қарши туриб уни емираётган қарздорлик кўприги вужудга келган бўлиб, унинг кенгайиши тоборо ортиб бормоқда. Бунга сабаб, орзу-ҳавасга берилиб, фарзандларининг камолини янада баландда кўрай деб, дунё зийнатларига учиб, моддий эҳтиёжларини устун қўйиб, руҳий оламига қарама-қарши туриб қарзсиз яшай олмаётган кишиларнинг орамизда кундан — кунга кўпайиб кетаётганини кўриб турибмиз. Албатта қарз олаётган кишиларнинг баъзилари ўзларининг имкониятларини ҳисобга олган ҳолда, баъзилари кўр-кўрона, айримлари эса кимнингдир маблағи эвазига ўз-ўзини моддий бойликларга қондириб олганидан хурсанддек қарз кўпригидан юришда давом этаверадилар. Бундай қарз олувчилар “Қарз қачондир узилади, керак нарса ёнга қолади” иборасини кўп қўллашларини эшитиб ҳам қоламиз. Насияга нарса олиш, кимдандир қарздорлигини доим эслаб ва бундай қарздорлик ҳисси қон-қонга сингиб кетган инсоннинг иймони емирилиши турган гап. Аҳир инсоннинг белгилаб қўйилган ризқи зиёда ҳам, кам ҳам бўлмайди. Бу ҳақда, Қуръони каримда “Уларнинг дунё ҳаётидаги тирикчиликларини ҳам уларнинг ўрталарида Биз тақсимлаганмиз” (Зухруф сурасининг 32-ояти) дейилмоқда. Хўш, қарздорликдан қочиш ўрнига, ўзининг белгилаб қўйилган ризқини бошқа бир мўмин биродарининг эвазига қондириши иймонли-мўминнинг ишими? Ҳеч ким кимдир қарз сўраб қолса бериб турарман деб маблағ тўпламайди. Лекин қарз олиш илинжида юрган одамларни нақадар ёлғончиликка берилганини, ўзини йўқчиликка тушиб қолгандек тутишлари ажаблантиради. Бошқаларга зарар келтириш эвазига, ўзининг ишларини уддалаган инсонлар яна қанча? Боридан қаноатланиб, сабр-матонат билан, қарздорликсиз фарзандларини олий маълумотли, ҳунарманд қилиб иймон-инсофли қилиб тарбиялаб, ҳалол ризқ билан яшаб келаётган оилалар ҳам борку.
Ота-оналаримизнинг турмушда қийналиб қолишганларида бирор бир бурда нончалик қийматга эга бўлган буюмдан ҳам қарз бўлиб қолганлиги ва ана шу қарздорликдан ўзларини хижолатда сезишиб юрган ҳолатлари хали-ҳанузгача ҳеч ҳаёлимдан чиқмайди. Уларда “Қарз қарзни чақиради” деган ибораларни ишлатишлари ёки олган қарзлари эвазига аянчли ҳолатга тушишлари, гўёки Аллоҳ таолодан қаттиқ уялгандек ўзларини тутишлари ва бизларга ҳам “қарзсиз яшай олишни бил” ва “ризқ-насибангда сабрли бўл” деб уқтиришлари ҳамон ҳаёлимда. Аҳир Аллоҳ таоло сабр улкан ҳислатлардан эканлигини “Сабр қилинглар, албатта, Аллоҳ сабр қилувчилар билан биргадир” – деб, (Анфол сураси 46-ояти) уқтириб, мўминлар шу сифатни ўзлаштириб олишлари шартлигини таъкидлайди. Аслидачи, ўзида йўқ маблағ эвазига олдиндан моддий манфаъат кўришни хохловчилар ортиб бормоқда. Ўша қийинчилик даврларини бошидан кечирган ота-оналаримизнинг ўгитларини ҳозирда саробга айлантириб, қарз деб аталмиш уммонга чўкиб, оиладаги фарзандларига ҳам қарздорлик касаллигини юқтириб, ҳотиржамлик неъматини йўқотиб қўяётганлар ҳозирда оз эмас. Қарздорлик натижасида уйқунинг равонлиги йўқолиб бундан ташқари ўзининг саломатлигига, руҳиятига, оилавий шароитига салбий таъсир кўрсатувчи омилларни зиммасига олиб, қарздорлик кўпригида юриш шартми? Ҳотиржамликнинг қадр-қимматини барчамиз жуда яхши билсакда уни ўзимиз йўқотамиз. Инсон дунё зийнатлари деб, ўз-ўзини қийнаш билан кун кўрадиган бўлиб қолгандек гўё.
Ҳадиси шарифларда ҳам тинчлик ва ҳотиржамлик мавзуси алоҳида муҳим ўрин эгаллаган. Росулуллох с.а.в. айтадиларки: “Тинчлик ва хотиржамлик икки улуғ неъматдирки, бундан кўп одамлар маҳрумдирлар” (Имом Буҳорий ривояти).
Салмжон Юнусов,
Избоскан туман бош имом-хатиби
ЎМИ матбуот хизмати
Одам ва Ҳавво алайҳиссалом ман қилинган дарахт мевасини тановул қилганларидан кейин, Аллоҳ уларни ерга туширди.
“Сўнг шайтон унга васваса қилиб: “Эй Одам, мен сенга абадият дарахтини ва йўқ бўлмас мулку давлатни кўрсатайми?”, деди.
Бас, ундан ейишлари билан авратлари очилиб қолди ва ўзларини жаннат япроқлари билан тўса бошладилар. Одам Парвардигорига осий бўлиб, йўлдан озди.
Сўнгра Парвардигори уни сайлаб — Ўзига яқин қилиб, тавбасини қабул этди ва тўғри йўлга ҳидоят қилди.
Аллоҳ айтди: “Ундан ҳар иккингиз тушингиз. Айрим зурриётларингиз айримларига душмандир. Бас, сизларга Мен тарафдан ҳидоят келганида ким Менинг ҳидоятимга эргашса, йўлдан озмас ва бахтсиз бўлмас” (Тоҳа, 120-123).
Одам ва Ҳавво алайҳумиссаломларнинг қаерга тушгани ҳақида Қуръони каримда маълумот келмаган.
Айрим уламолар ҳадисларга таянган ҳолда, Одам алайҳиссалом Ҳиндистонга туширилган, деган фикрни айтадилар.
Масалан, Ибн Асокир “Тарихи Димашқ” (7/437) китобида Одам алайҳиссаломнинг Ҳиндистонга тушгани ва жаннатдан чиқарилганидан кейин ўзини ёлғиз ҳис қилгани ҳақида ҳадис ривоят қилган.
Шунингдек, бошқа ҳадислар ҳам ривоят қилинган, аммо буларнинг аксарини уламолар заиф деганлар.
Айрим уламолар ва салафлар Одам алайҳиссалом Ҳиндистонга, Ҳавво онамизни эса Жидда шаҳрига тушганлар, деб айтганлар. Одам алайҳиссалом ўз жуфтини қидириш жараёнида Муздалифага етиб келганлар. Бу ер “издалафа” сўзидан олинган бўлиб, “яқинлашиш” маъносини англатади.
Бундай ривоятлар “Мустадрак, Имом Ҳоким” (2/542), “Мусаннаф, Имом Абдурраззоқ” (5/93-116), “Тарихи Табарий” (1/121) каби манбаларда учрайди.
Бироқ, аксар уламолар бу ҳақдаги маълумотлар аҳли китоблар ривоятларига асосланган дейишган.
Табароний, Абу Нуайм ва Ибн Асокирлар Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одам алайҳиссалом Ҳиндистонга тушган”, деганлар.
Имом Табароний Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади: “Аллоҳ Одамни туширганда Ҳинд ерига туширган. У кейин Маккага келган. Сўнгра Шомга бориб, ўша ерда вафот этган”.
Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф “Ислом тарихи” китобида, тарихчилар Одам Ато ва Момо Ҳавво ер юзининг қайси ҳудудига тушганлари тўғрисида ихтилоф қилгани ҳақида ёзади. Бу борада турли-туман ва жуда кўп гаплар айтилган. Одам Ато ва Момо Ҳавво Арабистон яриморолига туширилган, деган фикр эгалари кўпчиликни ташкил этади. Яна Ҳиндистондаги тоғ яқинига туширилган, деганлар ҳам бор, дейилган ўша китобда.
“Дурри Мансур” китобида ва Ибн Асокир Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо қилган ривоятда ва бошқа бир қанча манбаларда Одам ва Ҳавво жаннатдан чиқарилганда Ер юзининг қайси минтақасига тушгани ҳақида турли нақллар бор:
Одам ва Ҳавво Макка билан Тоиф ўртасидаги Дажна деган жойга тушган;
Одам Сафо тоғига, Ҳавво Марва тоғига тушган. Бу икки тоғ ҳам Макка шаҳрида ҳозирги Ҳарам ҳудудида жойлашган.
Одам Ҳинд диёрига, Ҳавво Жидда шаҳрига тушган. Одам Ҳаввони истаб, уни Макка шаҳридаги Муздалифада топган. Шу боис, уни Жамъ деб ҳам аталади. Чунки Одам ва Ҳавво шу ерда жамланган, учрашган. Унинг Муздалифа деб номланиши эса Ҳаввонинг Одамга яқин келиши, учрашиши учундир. Уламолар Ҳиндистон томондаги жойни Сарандиб, яъни Шри-Ланка ороли, Бавз номли тоғ деганлар. Шри-Ланкани 1972 йилгача европаликлар Цейлон деб аташган.
Пўлатхон Каттаев,
ТИИ Ҳадис ва Ислом тарихи фанлари кафедраси
катта ўқитувчиси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа