Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
23 Декабр, 2024   |   22 Жумадул сони, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
06:21
Қуёш
07:46
Пешин
12:27
Аср
15:17
Шом
17:01
Хуфтон
18:21
Bismillah
23 Декабр, 2024, 22 Жумадул сони, 1446

Ҳотиржамлик керакми ёки қарзми?

8.10.2018   3715   4 min.
Ҳотиржамлик керакми ёки қарзми?

Ҳар бир инсон қўлларини баланд кўтарибми ёки ғойибона бўлса ҳам дуо қилганида барча яхши тилаклар дилидан ўтади, айниқса, Аллоҳ таолодан икки дунё ҳотиржамлигини сўраб, қалбларига офият сўрайди. Аслида ҳотиржамлик инсонга йўлдош қилиб берилган бўлади, одамзод эса дунё зийнатига бўлган муҳаббати туфайли ўзидан хотиржамликни қочиради.
Инсонга хос орзу-интилишларни рўёбга чиқариш, унинг онгли ҳаёт кечириши учун зарур бўлган моддий ва маънавий олам ўзаро боғланиб, бу икки оламда юз берадиган ўзгаришларни мувозанатда сақлай билиш бу катта маҳоратдир. Инсоннинг белгиланган умрини босиб ўтадиган даврида моддий ва маънавий мувозанатни сақлай билиши учун ҳотиржамлик неъматини ўзидан узоқлаштирмасдан, уни маҳкам тута билишлик керак.
Ҳозирда ҳотиржамлик аталмиш улуғ неъматга қарама-қарши туриб уни емираётган қарздорлик кўприги вужудга келган бўлиб, унинг кенгайиши тоборо ортиб бормоқда. Бунга сабаб, орзу-ҳавасга берилиб, фарзандларининг камолини янада баландда кўрай деб, дунё зийнатларига учиб, моддий эҳтиёжларини устун қўйиб, руҳий оламига қарама-қарши туриб қарзсиз яшай олмаётган кишиларнинг орамизда кундан — кунга кўпайиб кетаётганини кўриб турибмиз. Албатта қарз олаётган кишиларнинг баъзилари ўзларининг имкониятларини ҳисобга олган ҳолда, баъзилари кўр-кўрона, айримлари эса кимнингдир маблағи эвазига ўз-ўзини моддий бойликларга қондириб олганидан хурсанддек қарз кўпригидан юришда давом этаверадилар. Бундай қарз олувчилар “Қарз қачондир узилади, керак нарса ёнга қолади” иборасини кўп қўллашларини эшитиб ҳам қоламиз. Насияга нарса олиш, кимдандир қарздорлигини доим эслаб ва бундай қарздорлик ҳисси қон-қонга сингиб кетган инсоннинг иймони емирилиши турган гап. Аҳир инсоннинг белгилаб қўйилган ризқи зиёда ҳам, кам ҳам бўлмайди. Бу ҳақда, Қуръони каримда “Уларнинг дунё ҳаётидаги тирикчиликларини ҳам уларнинг ўрталарида Биз тақсимлаганмиз” (Зухруф сурасининг 32-ояти) дейилмоқда. Хўш, қарздорликдан қочиш ўрнига, ўзининг белгилаб қўйилган ризқини бошқа бир мўмин биродарининг эвазига қондириши иймонли-мўминнинг ишими? Ҳеч ким кимдир қарз сўраб қолса бериб турарман деб маблағ тўпламайди. Лекин қарз олиш илинжида юрган одамларни нақадар ёлғончиликка берилганини, ўзини йўқчиликка тушиб қолгандек тутишлари ажаблантиради. Бошқаларга зарар келтириш эвазига, ўзининг ишларини уддалаган инсонлар яна қанча? Боридан қаноатланиб, сабр-матонат билан, қарздорликсиз фарзандларини олий маълумотли, ҳунарманд қилиб иймон-инсофли қилиб тарбиялаб, ҳалол ризқ билан яшаб келаётган оилалар ҳам борку.
Ота-оналаримизнинг турмушда қийналиб қолишганларида бирор бир бурда нончалик қийматга эга бўлган буюмдан ҳам қарз бўлиб қолганлиги ва ана шу қарздорликдан ўзларини хижолатда сезишиб юрган ҳолатлари хали-ҳанузгача ҳеч ҳаёлимдан чиқмайди. Уларда “Қарз қарзни чақиради” деган ибораларни ишлатишлари ёки олган қарзлари эвазига аянчли ҳолатга тушишлари, гўёки Аллоҳ таолодан қаттиқ уялгандек ўзларини тутишлари ва бизларга ҳам “қарзсиз яшай олишни бил” ва “ризқ-насибангда сабрли бўл” деб уқтиришлари ҳамон ҳаёлимда. Аҳир Аллоҳ таоло сабр улкан ҳислатлардан эканлигини “Сабр қилинглар, албатта, Аллоҳ сабр қилувчилар билан биргадир” – деб, (Анфол сураси 46-ояти) уқтириб, мўминлар шу сифатни ўзлаштириб олишлари шартлигини таъкидлайди. Аслидачи, ўзида йўқ маблағ эвазига олдиндан моддий манфаъат кўришни хохловчилар ортиб бормоқда. Ўша қийинчилик даврларини бошидан кечирган ота-оналаримизнинг ўгитларини ҳозирда саробга айлантириб, қарз деб аталмиш уммонга чўкиб, оиладаги фарзандларига ҳам қарздорлик касаллигини юқтириб, ҳотиржамлик неъматини йўқотиб қўяётганлар ҳозирда оз эмас. Қарздорлик натижасида уйқунинг равонлиги йўқолиб бундан ташқари ўзининг саломатлигига, руҳиятига, оилавий шароитига салбий таъсир кўрсатувчи омилларни зиммасига олиб, қарздорлик кўпригида юриш шартми? Ҳотиржамликнинг қадр-қимматини барчамиз жуда яхши билсакда уни ўзимиз йўқотамиз. Инсон дунё зийнатлари деб, ўз-ўзини қийнаш билан кун кўрадиган бўлиб қолгандек гўё.

Ҳадиси шарифларда ҳам тинчлик ва ҳотиржамлик мавзуси алоҳида муҳим ўрин эгаллаган. Росулуллох с.а.в. айтадиларки: “Тинчлик ва хотиржамлик икки улуғ неъматдирки, бундан кўп одамлар маҳрумдирлар” (Имом Буҳорий ривояти).

Салмжон  Юнусов,

Избоскан туман бош имом-хатиби

ЎМИ матбуот хизмати

Мақолалар
Бошқа мақолалар
Мақолалар

«Буюк» географик кашфиётлар

23.12.2024   773   6 min.
«Буюк» географик кашфиётлар

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Бу кашфиётларга сабаб бўлган шарт-шароитлар учта асосий банддан иборат:

1. Европа мамлакатлари Шарқ билан савдо-сотиқ қилишда дуч келган қийинчиликлар.

2. Пул метали сифатида олтин танқислиги.

Европанинг иқтисодий тараққиёти тобора кўпроқ пул талаб қилар эди. Бу тараққиётнинг асосий йўналиши товар хўжалигининг, савдо-сотиқнинг ўсиши эди. Буюк географик кашфиётларга сабаб бўлган яна бир муҳим омил ҳам шунга боғлиқ: Европада шаклланиб бораётган кучли абсолютист (мутлақ) монархияларга дабдабали саройлар, ёлланган армияни таъминлаш учун улкан маблағлар керак бўлаётган эди. Ана шу давлатлар йирик денгиз экспедицияларини ташкил этиши мумкин эди. Бундан ташқари, якка шахсларнинг бу қадар харажатларга имкони йўқ эди. Шунинг учун бу кашфиётларда феодал тарқоқ мамлакатлар эмас, айнан марказлашган давлатлар (Испания, Португалия, Англия) асосий ўрин тутгани тасодиф эмас. Бироқ, бундай экспедициялар учун савдогарлар ҳам маблағ ажратар эди. Шунингдек, католик черкови ҳам қўшимча ерлар, катта даромадлар ва янги қавмларга эга бўлиш истагида бундай истилоларга «оқ фотиҳа» берар эди.

Бундай давр учун муқаррар бўлган феодал мулкларнинг парчаланиш жараёни Европа мамлакатларида ҳар қандай йўл билан узоқ қитъаларда бойлик ва ерларни қўлга киритишга интилувчи кўплаб авантюристларнинг пайдо бўлишига олиб келди. Булар қарамлик ва қашшоқликдан қутулишни орзу қилиб юрган зодагонлар ва деҳқонлар эди.

3. Фан-техниканинг, айниқса кемасозлик ва денгиз навигациясининг ривожланиши. XV асрда янгича тузилишга эга бўлган кемалар – каравеллалар пайдо бўлди. Унинг тўши (киль, пуштак) бор бўлиб, елканлар билан шундай жиҳозланган эдики, ёнбошдан эсган шамолда ҳам юра олара эди. Шунингдек, ўша даврга келиб компасдан ташқари астролябиялар, яъни кенгликни аниқловчи асбоблар ҳамда анчагина ишончли хариталар – портоланлар ҳам пайдо бўлган.

Буюк географик кашфиётлар охир-оқибатда мустамлака тизимининг вужудга келишига олиб келди. Агар XVI асрда Европада капитализм ривожлана бошлаган бўлса, агар Еровпа иқтисодий жиҳатдан бошқа қитъаларнинг халқларидан ўзиб кетган бўлса, бунга мустамлакаларнинг талон-тарож қилиниши ва аёвсиз эксплуатация қилиниши ҳам сабаб бўлган.

Мустамлакалар дарҳол капиталистик усуллар билан эксплуатация қилина бошламаган, улар дарҳол хом ашё манбаига ва янги бозорларга айланмаган. Аввал улар обдон талон-тарож қилинган, бирламчи капитал (сармоя) тўплаш манбаи бўлиб хизмат қилган. Испания ва Португалия мустамлакаларни феодал усуллар билан эксплуатация қилган биринчи мустамлакачи давлатлар бўлишган.

Бу ерларда зодагонларга одатдаги қишлоқ хўжалик маҳсулотлари эмас, балки олтин, кумуш ёки ҳеч бўлмаганда Европада қиммат баҳоларга сотиш мумкин бўлган анвойи мевалар керак эди. Улар ҳиндуларни олтин ва кумуш конларда ишлашга мажбурлашар, бўйсунмаганларни бутун-бутун қишлоқлари билан йўқ қилиб юборишар эди. Гувоҳларнинг айтишича, конлар атрофида чириб ётган юзлаб мурдаларнинг бадбўй ҳиди анқиб ётар эди. Шакарқамиш ва қаҳва плантацияларида ҳам ерлик аҳоли ана шундай усулларда эксплуатация қилинар эди.

Ерлик аҳоли бундай оғир меҳнатга бардош бера олмай, ёппасига қирилиб битар эди. Испанлар Эспаньола (Гаити) оролида илк бор пайдо бўлган пайтда у ерда миллионга яқин аҳоли яшар эди, бироқ XVI асрнинг ўрталарига келиб улар битта қўймай қириб ташланди. Испанларнинг ўзи ҳам XVI асрнинг биринчи ярмида америкалик ҳиндуларни қириб ташладик, деб ҳисоблашар эди.

Бироқ, испанлар ишчи кучини йўқ қилиб, ўз мустамлакасининг хўжалик асосига путур етказишди. Етишмаётган ишчи кучини тўлдириш мақсадида Америкага африкалик қоратанлиларни олиб келишга тўғри келди. Шундай қилиб, мустамлакалар пайдо бўлиши билан қулдорлик қайта тикланди.

Испанлар томонидан Америка ерларининг мустамлака қилиниши конларга, шакарқамиш ва тамаки плантацияларига ҳайдаб келинган сон-саноқсиз ерлик аҳолини мажбурлаб ишлатиш йўли билан, бўйсунмаганларни оммавий қирғин қилиш йўли билан амалга оширилди (Ямайка оролида XVI асрнинг биринчи ярмида 50 мингдан ортиқ ерлик аҳоли ҳалок бўлган, Перу ва Чилида эса XVI асрнинг иккинчи ярмида ҳиндуларнинг сони беш баравар камайиб кетган), оқибатда бир неча ўн йилдан сўнг ишчи кучи кескин камайиб кетди. Мустамлакачилар Африкадан қуллар олиб кела бошлашди. Жисмонан чидамлироқ бўлган қоратанлик африкаликлар испан мустамлакаларидаги асосий ишчи кучига айланди.

Қул савдоси сердаромад иш чиқиб қолди: Африкада қабила бошлиқларини ичириб, сув текин тақинчоқлар билан алдаб, қулларни жуда арзонга сотиб олиш ва Америкада уларни 20-30 баравар қимматга сотиш мумкин эди. Баъзан қуллар умуман сотиб олинмас, балки уларни куч ишлатиб, тутиб олиб, кемага юклашар ва Америкага олиб кетишар эди. Испан мустамлакаларига ҳар йили 6-8 минг қоратанли қуллар олиб келинар эди. (Манба: allbest.ru).

(Бу ишларнинг барчаси Европа уйғонишининг гуманизм – инсонпарварлик шиори остида амалга оширилганми?)

Европада динга бўлган муносабатда ҳам кейинроқ ўзгариш юз берди. Бир гуруҳ динсиз бўлиб кетди. Бир гуруҳ динни черковга қамаб олиб, бу ҳар кимсанинг ўз иши дейиш билан кифояланди. Аммо Дарвиннинг асл шогирдлари динни Карл Маркс бошчилигида халқ учун афюн деб эълон қилдилар ва уни батамом йўқ қилиб юборишга бел боғладилар.  Карл Маркснинг хаёлини Ленин ва унинг сафдошлари Россияда ва унга қарам бўлган диёрларда ҳаётга татбиқ қилдилар. Ленин тузган давлат дунё тарихида куфрни ўзига шиор қилиб олган биринчи давлат бўлди. Улар дунёнинг ўзларига қарам бўлган барча юртларида «илмий атеизм» асосида динга ва диндорларга қарши қатағон ўтказдилар. Сон-саноқсиз ибодатхоналар ер билан яксон қилинди. Диний ходимлар ва уламолар қатл қилинди, қамалди ва сургун қилинди. Диний китоблар ва динга боғлиқ маданият дурдоналарни оловга ёқилди. Илмий атеизм таълимотлари дунёдаги ягона тўғри эътиқод сифатида барчага мажбурий равишда талқин қилинди. 

«Олам ва одам, дин ва илм» китоби асосида тайёрланди

Мақолалар