Аллоҳ таоло Ўз фазлу марҳамати ила жамики махлуқотни яратгач, Ўзининг янада гўзал ижодини намоён этишга қарор қилди. У Одам алайҳиссаломни ва унинг авлодларини яратди, уларни Ер юзига тарқатиб юборди, сўнг эса уларга ҳақ йўлни кўрсатиб, ҳидоятга бошловчи расулларини юборди. Аллоҳ таоло муборак Каломида:
وَلِكُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولٌ فَإِذَا جَاء رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُم بِالْقِسْطِ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ
“Ҳар умматнинг ўз Пайғамбари бордир. Қачонки уларга Пайғамбарлари келса, ораларида адолат ила ҳукм чиқарилур. Уларга зулм қилинмас” (Юнус, 47);
إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيراً وَنَذِيراً وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خلَا فِيهَا نَذِيرٌ
“Албатта, Биз сени ҳақ ила хушхабарчи ва огоҳлантиргувчи этиб юбордик. Қайси бир умматки бўлса, унда огоҳлантиргувчи бўлган” (Фотир, 24).
Ҳар бир расул ва набий ўз умматига Аллоҳ таолонинг ҳақиқатини етказган. Сўзларининг ростлигини тасдиқлаш учун уларга махсус илм ва мўъжизалар ато қилинган. Мўъжизанинг аллақандай сеҳргарлик ёки фокусга асло алоқаси йўқ. У фақат Буюк Яратувчининг бемисл қудратини намоён этиш учун Раббимизнинг Ўзининг иродаси ила содир бўлади. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламдан қилган ҳадиси шарифда “Пайғамбарларнинг барчасига одамлар уларнинг гаплари ростлигига ишониши учун махсус билимлар ато қилинган. Менинг мўъжизам – Қуръони каримдир. Умид қиламанки, Қиёмат кунида ўтган жамики пайғамбарлар умматидан менинг умматимнинг сони кўп бўлади” (Имом Бухорий), дейилган.
Инсониятнинг отаси ва биринчи пайғамбар Одам алайҳиссаломга Аллоҳ таоло кўплаб мўъжизалар ато қилган.
Одам алайҳиссаломнинг Аллоҳ таолонинг халифаси бўлиб яралиши
Парвардигоримиз Одамни яратиб, уни ер юзига Ўзининг халифаси этиб тайинлашини фаришталарига хабар қилгани қуйидаги ояти каримада баён қилинган:
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ |
وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِكَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِي بِأَسْمَاء هَـؤُلاء إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ |
قَالُواْ سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا إِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ |
قَالَ يَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَآئِهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُمْ بِأَسْمَآئِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ “Эсла, вақтики Раббинг фаришталарга: "Мен ер юзида халифа қилмоқчиман", деди. Улар: "Унда фасод қиладиган, қон тўкадиган кимсани қилмоқчимисан? Ва ҳолбуки, биз Сенга тасбиҳ, ҳамд айтиб ва Сени улуғлаб турибмиз", дедилар. У: "Мен сиз билмаганни биламан", деди. Ва У зот одамга исмларнинг барчасини ўргатди, сўнгра уларни фаришталарга рўбарў қилди. Кейин: "Агар ростгўйлардан бўлсангиз, анавиларнинг исмларини Менга айтиб беринг", деди. Улар:"Эй пок Парвардигор! Бизда Сен билдиргандан бошқа илм йўқ. Албатта, Сенинг Ўзинг билувчисан ва ҳикматли зотсан", дедилар. У зот:"Эй Одам, буларга у нарсаларнинг исмларини айтиб бер", деди. Уларга ўша нарсаларнинг исмларини айтиб берган чоғида, "Мен сизларга осмонлару ернинг ғайбини биламан ва сизлар беркитмагану беркитган нарсаларни ҳам биламан демабмидим", деди (Бақара, 30-33). |
Ёввойи ҳайвонлар билан сўзлашиши
Одам алайҳиссаломга ёввойи ҳайвонлар билан муомала қилиш, яъни уларни қўлга ўргатиб хонакилаштириш илмини ҳам ўргатди ва унга минг йилга яқин умр ато қилди. Шу вақт мобайнида унинг жуда кўп авлодлари туғилди ва дунё бўйлаб тарқалиб кетди. Одам алайҳиссалом уларнинг маконларига борар ва ҳақ йўлидан сабоқлар берар эди. Бир сафар навбатдаги қабиланинг масканига бориб улардан ҳол-аҳвол сўраганида, қабиладагилар ўрмонда яшайдиган йиртқич ҳайвонлардан шикоят қилади.
– Шу вақтга қадар ҳайвонлар бу қадар шафқатсиз эмас эди. Йиртқичлар бизга тўсатдан ташланиб қолади, биз бунинг сабабини била олмаяпмиз, – дейди улар. Шунда Одам алайҳиссалом тепаликка чиқиб баланд овозда:
– Эй ўрмондаги ёввойи ҳайвонлар, тезда менинг олдимга келинглар, – дейди.
Бу чақириқни эшитиб, ҳайвонлар унинг атрофида жам бўлади.
– Бу одамлар менинг болаларим ва авлодларим! Сиз нега уларга ташланяпсиз, нега яшашига қўймаяпсиз? Улар сиздан шикоят қилмоқда, – дейди ҳайвонларга.
– Бу қабила орасида ғийбат ва миш-миш авж олиб кетди. Аллоҳ таолонинг иродаси ила биз уларга жазо сифатида туширилдик, улар ана шу иллатларидан тавба қилмагунларича бу ҳол давом этаверади, – деб жавоб қилди ҳайвонлар.
Бу жавобни эшитган қабила аҳли ҳайратдан ёқа ушлаб қолди. Одам алайҳиссалом қабилага юзланиб:
– Эй болаларим, қилган гуноҳларингизга тавба қилинг ва ғийбатчиликка ва миш-мишларга барҳам беринг, – дейди.
Одамлар тавба қилиб, ҳидоят йўилга тушиб олди ва шундан кейин йиртқич ҳайвонларнинг улар билан иши бўлмай қолди.
Узоқ масофани қисқа вақтда босиб ўтиши
Одам алайҳиссаломнинг яна бир мўъжизаси – унинг узоқ масофани қисқа вақтда босиб ўтишидир. Одам алайҳиссалом билан Ҳавво онамиз ерга туширилганда Аллоҳ таоло уларни бир-биридан жуда узоқ масофага туширган: Ҳавво онамиз Арабистон яриморолидаги ҳозирги Жидда шаҳри ҳудудига тушган бўлса, Одам алайҳиссалом Шри-Ланка оролларига тушган. Улар бир-биридан айрилиқда 40 йил (айрим ривоятларда 200 йил) яшаган дейилади. Ниҳоят Аллоҳ таоло уларнинг тавбасини қабул қилиб, бирлашишга изн берганида тонг чоғи йўлга чиққан Одам алайҳиссалом пешин вақти кирмасдан Ҳавво онамизнинг қошига етиб келган эди. Бунга ўхшаш ҳодисалар уларнинг ҳаётида кўп бўлган ва у бир неча бор Ҳиндистонга бориб келган.
Тошдан сизиб чиққан сув манбаи
Орадан йиллар ўтди, Одам алайҳиссаломнинг авлодлари сони тобора кўпайиб бораверди. Уларнинг орасида баъзилари ҳақ йўлидан тойиб кетди ва Аллоҳ таолонинг ҳукмларини бажаришдан бўйин товлай бошлади. Масалан, Одам алайҳиссаломнинг ўғли Қобил ва унинг фарзандлари қирқ йил диндан узоқда яшадилар. Қирқ йилдан сўнг Аллоҳ таоло Одам алайҳиссаломга:
– Қобилнинг авлодларини ҳаққа даъват эт! – деб амр қилди.
Одам алайҳиссалом уларнинг қабиласига бориб ҳақ йўлига даъват эта бошлади. Аммо қанчалик ҳаракат қилмасин, қавм унинг гапларига қулоқ солмади. а ниҳоят кунларнинг бирида улар бобокалонига:
– Бизга бир мўъжиза кўрсатинг, шундан кейин биз сизга ишонамиз, – дедилар.
– Айнан қандай мўъжиза кўришни истайсиз? – деб сўради Одам алайҳиссалом.
Улар бир катта тошни кўрсатиб:
– Ана шу тошдан сув чиқсин, – дедилар.
Шунда Одам алайҳиссалом қўлини тошга қўйди ва тошдан тиниқ ва ширин сув отилиб чиқди. Бу мўъжизани кўриб улар имонга келди ва Одам алайҳиссалом сажда қилиб авлодлари яшайдиган қишлоққа серсув булоқ ато қилгани учун Аллоҳ атолога ҳамду сано айтди.
Дамин ЖУМАҚУЛ таржима қилди.
- 54دُخُولُ النَّاسِ فِي الْجَنَّاتِ فَضْلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ يَا أَهْلَ الأَمَالِ
Маънолар таржимаси: Эй умидвор бандалар, инсонларнинг жаннатларга киришлари Ар-Роҳманнинг фазлидир.
Назмий баёни:
Жаннатга эришмоқ Ар-Роҳман фазли,
Бу муҳим эътиқод, эй умид аҳли.
Луғатлар изоҳи:
دُخُولُ – мубтадо.
النَّاسِ – музофун илайҳ.
فِي – жор ҳарфи اِلَى маъносида келган.
الْجَنَّاتِ – луғатда “дархтзор боғ” маъносини англатади. Жор мажрур دُخُولُ га мутааллиқ.
فَضْلٌ – хабар. Луғатда “марҳамат” ва “мурувват” каби маъноларни англатади.
مِنَ – “табйиния” (уқтириш) маъносида келган жор ҳарфи.
الرَّحْمَنِ – жор мажрур فَضْلٌ га мутааллиқ.
يَا – яқинга ҳам, узоққа ҳам ишлатиладиган нидо ҳарфи.
أَهْلَ الأَمَالِ – музоф мунодо. Луғатда “умидворлар” маъносига тўғри келади.
Матн шарҳи:
Қайси бир инсон жаннатга кирадиган бўлса, албатта, Аллоҳ таолонинг лутфу марҳамати билан кирган бўлади. Шунинг учун У меҳрибон зотнинг фазлу марҳаматидан умидвор бўлиб ҳаракат қилиш лозим.
Жаннатдаги даражалар қилинган амаллар эътиборига кўра эгалланса-да, унга кириш фақат ва фақат Аллоҳ таолонинг фазлу марҳаматига боғлиқ бўлади. Бу ҳақиқатни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари алоҳида таъкидлаганлар:
عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ سَدِّدُوا وَقَارِبُوا وَاعْلَمُوا أَنْ لَنْ يُدْخِلَ أَحَدَكُمْ عَمَلُهُ الْجَنَّةَ وَأَنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Тўғри бўлинглар, ғулуга кетманглар, билингларки сизлардан бирортангизни амали жаннатга киритмайди, албатта амалларнинг Аллоҳга севимлироғи оз бўлса-да, давомлироғидир”, – дедилар”. Бухорий ривоят қилган.
Яъни бирор инсон ҳам яхши амаллари кўплиги сабабли ўзининг жаннатга киришини нақд қилиб қўя олмайди, балки жаннат фақатгина Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлган бахтли инсонларгагина насиб этади.
Шунинг учун ҳар бир банда Аллоҳ таолонинг раҳматидан умидвор бўлиб яшаши лозим. Қуръони каримда тақводор бандаларнинг жонлари олинаётганда фаришталар уларга салом бериб, жаннат башоратини беришлари баён қилинган:
Ушбу ояти каримадаги ب ҳарфи “сабабия” маъносида бўлса ҳам, “бадалия” маъносида бўлса ҳам, ҳадисда баён қилинган маънога зид бўлиб қолмайди. Агар “сабабия” маъноси бериладиган бўлса, “қилиб юрган яхши ишларингиз сабабли Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлдингиз, жаннатга киринг” деган маъно тушунилади. Агар “бадалия” маъноси бериладиган бўлса, “қилиб юрган яхши ишларингиз бадалига Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлдингиз, жаннатга киринг” бўлади.
Модомики, барча Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлиш билангина жаннатга кирар экан, доимо У зотнинг раҳматидан умид узмай амал қилиб бориш лозим. Аммо умидвор бўлиш билан хом хаёл суришнинг орасини ажратиб олиш керак. Хом хаёл суриш – бирон иш қилмасдан фақатгина “ширин хаёл” суришнинг ўзи бўлса, умидвор бўлишнинг ўзига яраша бир қанча шартлари бор.
Умидвор бўлиш ва хом хаёл суриш орасидаги фарқлар
Умидвор бўлиш ва хом хаёл суриш орасидаги фарқлар ҳақида “Талхису шарҳи ақидатит Таҳовия” китобида қуйидагилар айтилган:
“Кимки бир нарсадан умидвор бўлса, унинг умидворлиги бир қанча ишларнинг бўлиши зарурлигини келтириб чиқаради:
1. Умид қилган нарсасига муҳаббатли бўлиши;
2. Умид қилган нарсасига эришолмай қолишдан қўрқиши;
3. Умид қилган нарсасига эришиш учун имкони борича ҳаракат қилиши.
Ушбуларнинг бирортасига ҳам боғланмасдан, умид қилиш хом хаёл суриш бўлади. Умидворлик ва хом хаёл суриш бошқа-бошқа нарсалардир”[2].
Демак, кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга муҳаббатли бўлиши, уни доимо ёдида сақлаши ва унга олиб борадиган йўллардан юриши лозим.
Кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга эришолмай қолишидан қўрқиши, ундан ажратиб қўядиган нарсалардан сақланиб юриши лозим.
Кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга эришиши учун унга эриштирадиган барча омилларни ишга солиб имкони борича ҳаракат қилиши лозим. Аллоҳ муваффақ қилсин.
Кейинги мавзулар:
Улуғ ҳисоб-китоб бўлиши баёни.