Ҳар нарсани йўқотиш осон, аммо уни қайтариш қийин. Бугунги кунда “оломон маданияти”, “маданият кушандаси”, деб ҳамма жойда айтилиб, ёшларни миллий урф-одат, миллий кийимлар кийишга чақирилмоқда. Аммо йўқотилган маданиятни қайтариб бўлармикан? Дунёни илми билан тебратган уламолар фарзандлари ўзларини ғарбликка ўхшатса, уламолар бешигини тебратган аёллар шарму ҳаёсини унутиб улардан ошиб тушса, эртага буларни йўлга солиб бўлармикин? Ёмонликка ўрганиш осон, ёмонликдан қайтиш қийин. Ёмонликка етишиш осон, халқнинг хизматини қилиб раҳмат, дуо олиш қийин. Ёшликда қилинган хатоларни тузатиш ниҳоятда мушкул кечади.
Денгиз суви қуриб битса, ундаги балиқлар сувсизликдан ўлса, кимга аччиқ қилинади? Йиллар ўтиб, сув билан денгиз тўлса, ўлган балиқлар ҳаётга қайтармикан? денгизнинг ўлган балиқларга тўлишидан нима фойда?
Эй азиз фарзанд! Кимлигингни унутма, қўлингдаги имкониятларни қўлдан бой бериб аждодларинг маданиятини қўйиб, ўзгалардан хайрият кутма. Ўзини қадрламаган инсонни ўзгалар қадрлайдими? Ўз тили, маданияти, миллий урф-одати, одоб-ахлоқи, шарму ҳаё, ибосини унутганни ўзга халқ назар-писанд қилармикин? “Ўз қадрига етмаган, ўзгалар қадрига етармиди?” деб маломат тошларининг отилишидан сақлангин.
Ғишт қолипидан кўчганидан сўнг,
Ҳаёнинг машъали ўчганидан сўнг,
Йиллар ўтиб, ҳаё-имон нур таратса,
Фойда борми имонсиз ўлгандан сўнг?
Денгиз қурибон, қирилса балиқ,
Ўрнини қопласа саҳройи қумлиқ.
Вақт ўтиб, яна денгиз сувга тўлса,
Ўлган балиққа фойда борми аниқ?
“Қасамини бузган қиз” китобидан
Cавол: Бир одам аёлига талоқ берган, кейин яқинларига ўша инсоннинг сеҳрлангани маълум бўлибди. Сеҳр қилинган кишининг талоғи ўтадими?
Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Аслида талоқ тушиши учун эрнинг ақл-ҳуши жойида бўлиши шарт. Шунинг учун фуқаҳоларимиз мажнун (ақли заиф), уйқудаги ва беҳуш кишининг талоғи ўтмаслигини таъкидлашган. Худди шунингдек, сеҳр сабабидан ақли жойида бўлмаса, феъл-атвори ўзининг мувозанатидан ташқарида бўлсаю хотинини талоқ қилса, талоғи тушмайди. Агар сеҳр қилинган кишининг ақл-ҳуши жойида бўлиб, ўзининг ҳатти-ҳаракатларини онгли равишда бажараётган бўлса, унинг талоғи тушади. Замондош ҳанафий уламолар сеҳр қилинган кишининг тасарруфи (талоқ, савдо каби ишлари) ҳақида бундай деганлар:
إن فقد عقله فهو غير مكلّف، وإلّا فيكون مكلّفاً
“Агар сеҳр қилинган киши ақл-ҳушини йўқотган бўлса, мукаллаф эмас (яъни талоғи ўтмайди). Аксинча - ақли жойида бўлса, мукаллаф саналади (яъни қилган ишларига жавобгар бўлади)” ("Арийжуз зуҳр” китоби).
Демак, саволда сўралган ҳолатда кишининг талоғи тушиши ақли жойида ёки жойида эмаслигига боғлиқ бўлади. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Фатво маркази.