Абдуллоҳ ёшлигидан тиришқоқ, кичик бўлишига қарамай, кекса отасига ёрдам бериш учун тинмай ҳаракат қиларди. Отаси Мурод ота анча кексайиб қолган, ёши олтмишдан ошган бўлиб, оғир меҳнат қилса, тез толиқиб қолади. Чарчаганини билдирмасликка ҳар қанча ҳаракат қилмасин, барибир кексалиги ошкора қилиб қўярди. Отасини доимо кузатиб юрган, аҳволини англаб етган кенжа Абдуллоҳ имкон қадар унга ёрдам беришга уринади. У кекса отасининг ҳарсиллаб кетмон чопишини кўриб руҳан эзилади. Абдуллоҳнинг кетмон чопишга кучи етмаса-да, отасига сездирмай токларнинг остини юмшатишга, ер чопишга ҳаракат қилди.
Эрта тонгда эшагини миниб, чошгоҳгача молларга икки-уч марта ўт олиб келар, тушдан кейин яна шундай қиларди. Ҳамма ўйин билан овора бўлганида, у меҳнат қиларди. Вақт топди дегунича қўлига китоб олиб мутолаа қиларди. Ота-онаси бирон маротаба ўт олиб кел, ер чоп, китобингни ўқигин, деб айтмасди, юракдан меҳнат қилар ва тиним билмасди. Онаси бўлса, “Кўп китоб ўқийверма”, деб чироқни ўчириб қўярди. Шунга қарамай, илм олишга қизиқувчан бола фонарини ёритиб кўрпанинг ичида китоб ўқирди. У олдига катта мақсад қўйган: “Ўқиб етук инсон бўламан, отамнинг оғирини енгил қиламан, онамга кўмакдош бўламан”, деб тинмай ҳаракат қиларди. Баъзи ёши катта болалар уни масхаралаб камситишганда: “Ҳали шошмай туринглар, келажакда олим бўламан. Ўшанда Абдуллоҳнинг кимлигини кўрасизлар, ҳаммангиз ялиниб олдимга борасизлар!” дерди. Мурод ота фарзандини доимо дуо қиларди. Мурод ота қўшниси Темир ота билан гаплашиб ўтирганида, эшакка ўт ортиб келиб туширишга қийналаётган Абдуллоҳга қараб:
– Шу ўғлингдан катта одам чиқади. Ҳеч тиним билмайди. “Бўладиган бола ўн беш ёшда бош бўлар, бўлмайдигани қирққа кирса, ёш бўлар”, деган мақолни эшитгансан-а, шу мақол сенинг ўғлингга ўхшаган ғайратли болаларга айтилганов. Менга қара, Мурод, ўғлингни ишла деб урасанми? – деди кўзига тикилиб.
– Нима деяпсан, бу болани уриб бўларканми? Ўзининг ғайрати ичига сиғмайди. Бошқаларга ўхшаб ўйнагин, дам ол десам, қулоқ солмайди.
Абдуллоҳ мактабни тугатиб, олийгоҳда ўқиди. Уни битириб, катта олим бўлди. Отасини эъзозлаб, бошларига кўтариб, дуосини олди. Уни яхши таниганлар: “Сен дуо олгансан, сен билан ўйнашиб бўлмайди!” дердилар. Ҳа, “Бўладиган бола бошидан” деб бежизга айтилмаган. Бу каби болаларга ишоранинг ўзи кифоя бўлади. Ҳар гапни маъносига қараб йўл тутади. Баъзилар қирққа кирса-да, панд-насиҳатни қулоғига олмайди. Тўғрини эгри, эгрини тўғри дейди. Дангасаликка ўрганиб, ота-онанинг хизматидан қочиб, ёмонлигини қўймай, улғайишга интилмайди.
Эй азиз фарзанд! Интилганга толе ёр! Ота-онасини хизматини қилган, устозлар дуосини олган, эл-юртнинг олқиш ва раҳматларини олган инсон, албатта, бахтли бўлади. Бундай инсонлар узоқ умр кўрадилар. Ким мана шундай инсонларга ёмонлик қилса, албатта, ёмонлиги ўзига қайтади. Шу боис улуғларимиз: “Дуо олган одамдан эҳтиёт бўлинг. У дуолар қўрғонида бўлади. Унга ёмонлик қилсангиз, ўзингизни балоларга гирифтор қиласиз. Сиз ҳам дуо олган мана шундай инсонлар дуосини олинг, сиз ҳам бахтли бўласиз”, дейдилар. Юқоридаги улуғ инсонларнинг айтганини қилиб, бахтга эришинг, раҳмат ва олқишлар олиб, умрингизни баракотли қилинг. Асло қарғиш олманг! Қарғиш умрингизни кесиб, баракангизни қочиради. Ақлингизни ёшлигингиздан ишлатсангиз, ҳаётда кўп яхшиликлар кўрасиз.
Қирқ ёшга етса ҳам ақли тўлмаса,
Ёмон амалларни ҳаргиз қўймаса,
Устига фазлдан либос киймаса,
Бўлади, бундайни одам демаса.
“Қасамини бузган қиз” китобидан
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
АҚШнинг Стенфорд замонавий тадқиқотлар университети олимлари олиб борган илмий изланиш натижаларига кўра, қашшоқлик инсон миясига салбий таъсир кўрсатиши аниқланган.
Шунингдек, нейроэндокринолог, профессор Роберт Сопалский томонидан ўтказилган тадқиқотларда ҳам қашшоқлик айниқса ёш болаларнинг мияси ривожланишига салбий таъсир қилиши исботланган.
Психолог Марк Кишияма томонидан олиб борган изланишларда 9-10 ёшли камбағал боланинг мияси ўрта даромадли оилада вояга етаётган тенгдошларининг миясига қараганда шикастлангани, миянинг саволларга ва қийин вазиятларга жавоб берувчи қисми заиф экани аниқланган.
Япония психиатрлари XXI асрда руҳий касалликларнинг кенг тарқалиш сабаби бу – қашшоқлик эканини таъкидлайдилар.
Қашшоқлик ўсгани қўрқув, қайғу, депрессия каби руҳий касалликларнинг энг хатарли турлари ортиб боради.
Илмий далилларга кўра, камбағаллик болаларнинг руҳий тушкунллик тушишига, организмнинг стрессга нисбатан жавобини тартибга солувчи кортизол гормонининг бузилишига, жамиятдан ўзини узилгандек ҳис қилишига ҳам сабаб бўлади.
Боланинг ота-онасини оғир аҳволда ва оиласини танглик, сиқилган ҳолда кўравериши унинг одамовилигини, кўпчиликдан бегоналашувини кучайтиради. У яқинлари ёки қўшни болалар, мактабдаги дўстлари олдида ўзининг етишмовчилигидан, доимий ғамгин ҳолатидан ич-ичдан эзилади. Ўзини яширгани жой тополмай юради ёки аксинча, “омади” чопганларга нисбатан ғаразини очиқ намойиш қилиш пайида бўлади. Жамиятга нафрат ва ғазаб кўзи билан қарайди.
Дарҳақиқат, ҳар бир жамият учун энг қадрли ва қиммат неъмат бу – ёшлардир. Ёшларнинг маънавий-ахлоқ жиҳатдан бузилиши бошқа ҳар қандай молиявий, иқтисодий муаммолардан устун туради. Зеро, ёшларнинг ахлоқсизлиги сабабли жамиятда жиноятчи, гиёҳвандларнинг кўпайишига олиб келади.
Ислом дини камбағаллик муаммоларини ечишда ожизларга, ночорларга, оғир машаққат етганларга ёрдам қўлини чўзиш, бирдамлик қоидаларини тузди. Қашшоқликни даф этишнинг турли йўлларини кўрсатди. Масалан, закот беришни фарз қилди, хайр-эҳсон ва садақа қилишга буюрди. Шу билан бирга ўзгаларнинг мол-мулкига зарар етказиш, ўғрилик ва ҳиёнат қилиш каби амаллардан қаттиқ қайтарди. Ҳатто айрим ўринларда энг оғир жазо – ўлим жазоси белгиланган. Нима учун? Чунки ўғирланган мол-мулк ўзи билан бирга бутун авлодларнинг тарбиясини ҳам ўғирлайди яъни барбод қилади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам доимо Аллоҳ таолодан фақирликдан паноҳ сўраб бундай дуо қилардилар: “Аллоҳумма инний аъуузу бика минал куфри вал фақри”.
Маъноси: Аллоҳим Сендан куфр ва камбағалликдан паноҳ тилайман.
Ўтган солиҳлар: “Агар қашшоқлик одам кўринишида бўлганида албатта уни қатл этган бўлардим”, деб айтишарди. Чунки улар қашшоқликнинг келажак авлод ва жамиятга зарари нақадар юқори эканини яхши билишган....
Даврон НУРМУҲАММАД