09 Январ, 2025, 9 Ражаб, 1446
09 Январ, 2025, 9 Ражаб, 1446
Хадича (розияллоҳу анҳо) онамиз Расулуллоҳдан қаттиқ хавотир ола бошлади. То у киши ҳамнафас экан, тиним билмади. Нима қилиб бўлса ҳам, Пайғамбаримизга кўмак берсам дерди. Бу пайтда у киши 65 ёшга тўлган эди. Юраги иймон ва садоқат билан урарди. Ёшлардек ғайрати танига сиғмасдан ҳаракат қиларди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассаллам доимо унинг узун ҳаёт кечиришини, Аллоҳ дини йўлида кўпроқ хизмат қилишини тилардилар. Табиийки, Хадича онамиз ҳам Аллоҳнинг нусратини кўришни орзу қиларди. Улкан Қуёшнинг дунёга нур таратиб, инсониятни зулматдан ёруғликка олиб чиқишига гувоҳ бўлишни хоҳларди. Мушриклар Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассалламга озор берган пайтларда ул зотга нисбатан меҳрибончиликлари янада ошар, таскин-тасалли берар эди. Ҳали Аллоҳ хузурига қайтишга вақт бор деб биларди. Мушрикларнинг азиятидан қочиб, қураш майдонини тарк этишни ҳаёлига келтирмаган эди. “Хадичани ўлдирамиз”, деган мушриклар ниятига ета олишмайди, деган ишончда эди. Негаки, Абу Толибдан кейин” Расулуллоҳга Хадича онамиздан бошқа ёрдам берувчи киши қолмаган эди. Бир кеча Қуръон тиловат қилиб ўтираркан, Хадича онамизнинг баданида қаттиқ оғриқ турди. Аста-секин ҳолсизланди. Расулуллоҳга қараб: “Эй Аллоҳнинг расули! Аллоҳ сизга яқинда ёрдам беражак. Аллоҳнинг нури ҳеч қачон ўчмайди! Парвардигор ўз нурини сира тарк этмайди. Аксинча, тез орада уни комил этгай”, деди.
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассаллам бу ҳолсизликнинг оқибатини ҳис қилдилар. Қўлларини кафтларининг устига қўйиб, вужудларида қаттиқ безовталик борлигини сездилар. “Хадича, (розияллоҳу анҳо) бемор бўлибсан. Енгилгина иситманг бор. Аллоҳ хоҳласа, тезда ўтиб кетади”, деб кўнглини кўтардилар. Сўнг қўлларини узатиб, онамизнинг туришига ёрдам бердилар. Ётоққа етгунларича суяб бордилар. Ёнида утириб, муборак қўллари билан кўксиларини силадилар, пешоналарига сочиқ босдилар. Аллоҳдан шифо сўрадилар. Онамиз ёрдам берганлари учун Расулуллоҳга миннатдорлик билдирди ва бориб дам олишини айтди. “Эй Хадича, — дедилар Пайғамбаримиз, — сенинг ҳаққингни қандай адо қиламан? Камбағал эдим, Аллоҳ мени сен туфайли бой қилди. Химоясиз эдим, уйингда ёрдам ва химоя топдим. Сен биз учун меҳрибон она, опа, хотин эдинг… Энг яқин суянчиғимиз эдинг…” Хадича онамизнинг оғриқлари кучайиб, кўзлари ёшга тўлди. “Сенга нима бўлди? Аллоҳнинг фазл-раҳмати кенгдир”, дедилар Расули акрам. У кишидаги ғамгинликни кўриб, онамиз: “Эй Расулуллоҳ Аллоҳ сизга нусрат беради, — деди жилмайиб, —улкан Қуёш Макка ва унинг атрофидаги зулматни ёритганини кўришни нақадар орзу қилардим!” Пайғамбаримиз унга таскин бериб дедилар: “Яқинда, албатта, кўрасан. Бу зулмат енгилади. Ҳали соғайиб кетасан”. Онамизга маъюс тикиларкан: “Сенга Аллоҳ шифо беради. Хадича, (розияллоҳу анҳо) мени ҳаргиз ёлғиз қолдириб кетма”, дедилар. Дард ғолиб кела бошлади. “Расулуллоҳ — деди онамиз, — Аллоҳ сиз билан биргадир. Уларнинг озор-азиятларини, ёмонликларини Аллоҳ тезда ўзларига қайтаражак. Ҳаргиз сизни енга олмаслар. Сиз Аллоҳ томонидасиз. Фақат, айтингчи… Раббим менга нима ваъда қилмоқда? Амалларимни даргоҳида қабул қилиб, мендан рози бўлганмикан?”
Кўз ёшларини кўрсатмаслик учун Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассаллам юзларини четга бурдилар. Сўнгра: “Аллоҳ сендан рози бўлди ва сенга рахмат айтди. Ҳақ йўлида ёрдам қилдинг, мол-дунёингни аямадинг, Расулуллоҳ билан бирга бўлдинг… Кимки Аллоҳ ва расулига ёрдам қилса, Аллоҳ ҳам унга муносиб тарзда ажр беради. Эй Хадича, (розияллоҳу анҳо) сенга Адн жаннати ичида маржондан қурилган, остидан зилол сувлар оқиб турувчи қаср берилажак”, дедилар. Сўнг совуқ сувни пешонасига босдилар, ҳарорат бир оз тушиб, онамиз тетиклашди.
“Душманларимиз бизни мағлуб эта олишмайди, — деди Хадича онамиз — Қурайш аҳли бугун нима билан машғул?” Атрофида турган қизларидан бири: “Онажон, улар кутиб турибдилар”, деб йиғлай бошлади. Расулуллоҳнинг кўзлари ҳам ёшга тўлди. Қизларини тинчлантиришга ҳаракат қилдилар. Лекин касаллик соат сайин зўрайиб борарди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассаллам билан қизлари қаттиқ ҳавотирга тушишди. Ховлини тўлдириб турган мусулмонларни оғир ғам босган эди. Аллоҳдан шифо тилаб, дуо қилдилар. Уларнинг деярли барчаси Хадичанинг(розияллоҳу анҳо) яхшилигидан, ҳайру саҳоватидан баҳраманд бўлган эдилар.
Абу Лаҳаб билан унинг хотини дарвоза олдида туриб, ховлига ким кириб-чиқса, гапга тутишарди. Бироқ қисқагина жавобдан бошқа ҳеч нарса эшитолмасдилар. Ўта яхши кўрганлар ҳам, ниҳоятда ёмон кўрувчилар ҳам Хадича (розияллоҳу анҳо)нинг ҳол-аҳволини суриштирарди. Расулуллоҳ ва қизлари онамизнинг олдидан жилмай, қараб туришарди. Афсуски, у кишининг ҳаёти сўнгига етиб бораётган эди. Онамиз сўнгги лаҳзаларда ҳам ўзидан кейин Расулуллоҳга қурайшликларнинг озор-азият беришини ўйлаб, ташвиш чекардилар. Тун узун эди. Саҳар бўзариб кела бошлади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассаллам у кишининг ёнида эдилар. Хадича онамиз кўзларини бир очиб, қизларига ва Расулуллоҳга қаради. Сўнг рози-ризолик тилаб кўзларини юмди. Омонатини Парвардигорга топширди.
Расулуллоҳнинг кўзлари ёшга тўлди, юраги изтироб алангасида ёнди. Исломни пайғамбардан сўнг биринчи бўлиб қабул қилган мўтабар ва мард-жасур аёл дунёдан кўз юмган эди. У Аллоҳ ва Унинг дини йўлида кўп иш қилди. Расулуллоҳнинг кўзларидан ёш тўхтамасди, қизлари ҳам йиғларди. Бутун ҳовли мотамга тўлди. Хадича онамизнинг тобутлари мусулмонлар елкасида Қурайш қабристонига олиб келинди. Қабрнинг устида матоҳ тортдилар. Расулуллоҳ қабрга тушиб, муборак қўллари билан лаҳадни текисладилар. Покиза жасадларини қабрга қўйдилар. Гўзал юзларига сўнгги марта қараб видолашдилар. Кўзлари ёшга тўлиб, бошларини эгган ҳолда қабристондан чиқдилар. Кейин уйларига қайтдилар.
Расулуллоҳ Хадичадан (розияллоҳу анҳо) жудо бўлгач, ўзларини ўта ёлғиз ҳис эта бошладилар. Қилган яхшиликларини, саҳийликларини, шижоатини эслаб, кўнгиллари тўлар эди. Ғам-қайғуси кучайиб, юз-кўзида бунинг таъсири сезила бошлади. Мушриклар эса, табиийки, Хадича онамизнинг вафот этганидан хурсанд эдилар. Бир-бирларини қутлаб, “Абу Толиб ҳам, Хадича ҳам йўлимиздан бартараф бўлди. Энди мусулмонлар заифлашади”, дердилар.
Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассаллам азадан кейин яна кўчага чиқдилар. У кишига жинни, эси пастларни рўбарў этишиб, масхара қилишди. Улар Пайғамбаримизнинг муборак бошларига тупроқлар сочиб, азият беришди. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассалам ғамгин ҳолда уйга қайтиб келдилар. Бундай пайтларда Хадича (розияллоҳу анҳо) табассум билан кутиб олар, у зотнинг ғам-қайғусини ёзишга уринар эди. Ҳозир ҳам шуни қумсадилар. Қизлари Фотима у кишини ғамгин ҳолда кўриб, шошиб олдларига келди. Бошларидаги тупроқни тозалаб ювди. Онасининг меҳрибончиликларини эслаб йиғлади. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассаллам ҳам таъсирланиб кўзларига ёш олдилар. Сўнг Хадичани дуо қилдилар. Етказган озорлари учун мушрикларни баддуо қилиб, Аллоҳдан паноҳ сўрадилар.
Пайғамбаримиз Хадича онамизни ҳеч қачон унутмадилар. Доимо яхшилик ва меҳрибончиликларини эслаб гапирардилар. Мусулмонлар ҳам Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассалламнинг ғам-қайғуларини аритишга ҳаракат қилдилар. Охири у зотни уйлантириб қўйишга аҳд қилдилар. Муносиб аёл топилса, Пайгамбаримизнинг кўнглидаги кемтиклик тўлиб, ғам-аламлари арирмиди, деган ҳаёлга боришди. Ва бу ҳақда сўз очиш учун у кишининг хузурига бир аёлни юборишди. Аёл: “Эй Расулуллоҳ Хадича онамизга нисбатан садоқатингиз зиёда бўлди. Ҳатто бу жисмингиз ва юзингизга ҳам таъсир қила бошлади. Бу ғамгинликни сиздан аритадиган бирор киши борми?” деб сўради. Расулуллоҳнинг кўзлари ёшланиб: “Хадича (розияллоҳу анҳо)га бўлган соғинчимни ким ҳам кетказа оларди?! У Аллоҳнинг расулига ёрдам қилди. Аллоҳ учун яшади ва Аллоҳ йўлида вафот этди. Хонадонимизнинг тарбиячиси ва болаларимнинг онаси эди”, дедилар.
Робия САИДХОНБАЛОВА
«Хадичаи Кубро» аёл-қизлар ўрта махсус
ислом билим юрти талабаси
- 56وَتُعْطَى الْكُتْبُ بَعْضًا نَحْوَ يُمْنَى وَبَعْضًا نَحْوَ ظَهْرٍ وَالشِّمَالِ
Маънолар таржимаси: Номаи аъмоллар баъзиларга ўнг томондан берилади, баъзиларга орқа ва чап томондан (берилади).
Назмий баёни:
Айримларга номалар келар ўнг қўлдан
Баъзиларга берилар орқа ва сўлдан.
Луғатлар изоҳи:
تُعْطَى – икки мафъулли феъл.
الْكُتْبُ – ноиб фоил, биринчи мафъул. كُتْبُ калимаси كِتَابٌ нинг кўплиги бўлиб, аслида, كُتُبٌ дир. Бу ерда назм заруратига кўра كُتْبُ қилиб келтирилган.
بَعْضًا – иккинчи мафъул.
نَحْوَ – наҳв калимасининг бир қанча маънолари бўлиб, бу ерда “томон” маъносида келган. Зарфликка кўра насб бўлиб турибди. Қуйидаги байтларда نَحْو калимасининг беш хил маъноси баён қилинган: 1. “қасд”; 2. “жиҳат”; 3. “миқдор”; 4. “мисл”; 5. “қисм”.
نَحَوْنَا نَحْوَ دَارِكَ يَا حَبِيبِي
لَقِينَا نَحْوَ أَلْفٍ مِنْ رَقِيبِ
وَجَدْنَاهُمْ جِيَاعاً نَحْوَ كَلْبٍ
تَمَنَّوْا مِنْكَ نَحْوًا مِنْ شَرِيبِ
Эй дўстим, йўл олдик ҳовлинга томон,
Йўлиқдик минг қадар рақибга ҳамон.
Уларнинг ит мисол очлигин билдик,
Бирор қисм ютиминг кутишар ҳар он.
يُمْنَى – “ўнг” маъносида бўлиб, тараф ва аъзога нисбатан ишлатилади.
وَبَعْضًا – олдин ўтган بَعْضًا га атф қилинган.
ظَهْر – орқа тараф маъносини билдиради. Масалан, ظَهْرُ الاِنْسَان деганда инсон елкаси ортидан белигача бўлган қисми тушунилади.
الشِّمَالِ – чап тараф маъносини англатади.
Матн шарҳи:
Қиёмат кунида ҳамма маҳшар майдонига тўпланади. Барчага бу дунёда қилган ишлари ёзиб қўйилган китоб – номаи аъмол тарқатилади. Ушбу номаи аъмоллар инсонларнинг ҳаётлари давомида қилган барча ҳатти-ҳаракатлари давомида ёзилган бўлади. Бу ҳақида Қуръони каримда шундай хабар берилган:
“Ҳолбуки, сизларнинг устингизда (барча сўзингиз ва ишингизни) ёдлаб турувчи (фаришталар) бор. (Улар номаи аъмолга) ёзувчи улуғ зотлардир. (Улар) сиз қилаётган ишларни билурлар”[1].
Яъни инсонларнинг қилаётган амалларини кузатиб, ёзиб турувчи фаришталар бор. Улар Аллоҳ таоло ҳузурида энг ҳурматли фаришталар бўлиб, инсонларнинг талаффуз қилган барча сўзларини ва қилган барча амалларини ёзиб турадилар. Қуртубий ушбу оят ҳақида: “Устиларингизда кузатиб турувчи фаришталар бордир” маъносини англатади, – деган. Ушбу ҳурматли фаришталар инсонлар тарафидан содир бўлган барча яхшию ёмон ишларни билиб турадилар ҳамда қиёмат кунида қилмишларига яраша жазо ё мукофот олишлари учун номаи аъмолларига ёзиб турадилар.
Қиёмат кунида фаришталар барча инсонларни бир жойга тўплаганларидан сўнг ҳар бири билан алоҳида ҳисоб-китоб бошланади. Ҳисоб-китобдан олдин уларга бу дунёда қилган барча ишлари ёзиб қўйилган номаи аъмоллари берилади. Ашаддий кофирларга номаи аъмоллари орқа томондан берилади ва улар уни чап қўллари билан оладилар. Баъзи кофирларга чап томондан берилади.
Тақводор мўминларга ўнг томондан берилади. Тавба қилишга улгурмасдан ўлган фосиқ мўминга номаи аъмоли қайси тарафдан берилиши ҳақида уламолар икки хил қарашда бўлганлар:
– Ўнг тарафдан берилади;
– Бу ҳақида гапирмасликни афзал кўришган.
Ўнг тарафдан берилади, деганлар ҳам қачон берилиши ҳақида ўзаро икки хил гапни айтганлар:
1. Дўзахга киришидан олдин берилади ва бу унинг дўзахда абадий қолмаслиги аломати бўлади;
2. Дўзахдан чиққандан кейин берилади.
Номаи аъмоллари ўнг тарафларидан берилганлар осонгина ҳисоб китобдан сўнг жаннатдаги аҳллари олдига хурсанд ҳолда қайтадилар:
“Бас, кимнинг номаи аъмоли (қиёмат куни) ўнг томонидан берилса, бас, у осон ҳисоб билан ҳисоб-китоб қилинажак ва (жанннатга тушган) ўз аҳли (оиласи)га шоду хуррам ҳолда қайтажак”[2].
Сўфи Оллоҳёр бобомиз ушбу масала тўғрисида қандай эътиқодда бўлиш лозимлиги ҳақида бундай ёзган:
Билур гарчи жамиъи ҳолимизни,
Юборур номайи аъмолимизни.
* * *
Юборса номани раҳмат йўлидин,
Келур нома у қулни ўнг қўлидин.
* * *
Қизил юзлик бўлуб ул ҳам сарафроз
Суюнганидин қилур ул банда овоз.
* * *
Ўқунг номамни эй турғон халойиқ
Келубдур нома ихлосимға лойиқ.
Яъни Аллоҳ таолога барча ҳолатларимиз маълум бўлса-да, амалларимиз ёзилган саҳифаларни юборади. У зотнинг буйруқларини бажариб, раҳматига сазовор бўлганларга амаллари ёзилган саҳифаларни ўнг тарафидан юборади.
Бундай бахтли инсонлар китоблари ўнг томондан берилиши биланоқ ўзларининг абадий бахт-саодатга эришганларини биладилар ва мислсиз хурсандчиликдан қувонч кўз-ёшлари билан энтикишиб:“Мана, менинг китобимни ўқиб кўринглар! Албатта, мен ҳисоб-китобимга йўлиқишимга ишонардим”, – дейдилар:
“Бас, ўз китоби (номаи аъмоли) ўнг томонидан берилган киши айтур: “Мана, менинг китобимни ўқингиз! Дарҳақиқат, мен ҳисоботимга рўбарў бўлишимни билар эдим”, – дер”[3].
Аммо кимки Аллоҳга иймон келтирмай, Унинг буйруқларини бажармасдан ўзига берилган фурсатни фақат айшу ишратда яшашга эришиш, гўё дунё лаззатларининг охиригача етиш йўлида сарф қилиб юборган бўлса, унга китоби орқа тарафидан берилади. Китоби орқа тарафидан берилганлар қизиб турган дўзахга кирадилар:
“Аммо кимнинг номаи аъмоли орқа томонидан берилса, бас, (ўзига) ўлим тилаб қолажак ва дўзахда куяжак”[4].
Баъзиларга китоби чап тарафидан берилади. Бундай кимсалар китоби чап тарафдан берилганнинг ўзидаёқ шарманда бўлганларини биладилар. Олдиндаги даҳшатли азоб-уқубатларни ҳис этганларидан титраб-қақшаб: “Вой шўрим, кошки менга китобим берилмаса эди”, – деб қоладилар.
“Энди, китоби чап томонидан берилган кимса эса дер: “Эҳ, қанийди, менга китобим берилмаса ва ҳисоб-китобим қандай бўлишини билмасам! Эҳ, қанийди, ўша (биринчи ўлимим ҳамма ишни) якунловчи бўлса! Менга мол-мулким ҳам асқотмади. Салтанатим ҳам ҳалок бўлиб мендан кетди”[5].
Хулоса қилиб айтганда, барчанинг қилган қилмишлари ва ҳолатлари маълум бўлса-да, Аллоҳ таоло уларга номаи аъмолларининг ҳам берилишини ирода қилган. Ушбу номаи аъмолларнинг қандай берилишининг ўзидаёқ яхши амал қилганларни тақдирлаш кўриниши бор.
Кейинги мавзу:
Амалларнинг ўлчаниши ва сирот ҳақидаги эътиқодимиз
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа