27 Ноябр, 2024, 26 Жумадул аввал, 1446
27 Ноябр, 2024, 26 Жумадул аввал, 1446
Ислом динида бировнинг ҳақига хиёнат қилиш, ҳалол меҳнат билан топган молини зўрлик ва алдов йўли билан олиш, ўғрилик қилиш оғир гуноҳ, қабиҳ одат ҳисобланади.
Туғруқ жараёни қийин кечиб, Насибанинг фарзанди уч кун деганда дунёга келди. Аммо онани сақлаб қолиш учун болага анча шикаст етказилди. Натижада соғлом бола ногирон бўлиб туғилди. Унинг ДЦП ташхиси қўйилган боласига даво истаб бормаган шифохонаси қолмади. Қаерда яхши даволаш клиникаси бўлса, ўша ерга олиб борди. Афсус, даволанишлар натижасиз қолаверди. Ногирон боладан ор қилган ота ундан юз ўгирди, улар ажралишди.
Ёш бўлганлиги учун Насибага кўплаб оила қуриш таклифи тушди. “Фақат ногирон болангизни онангизга ташлаб кетасиз” ёки “болани ногиронлар уйига топширамиз” деган шартлар билан совчиликка келишарди. Насибанинг бор дунёси, ишончи, бойлиги ва бахти шу ногирон фарзанди эди. Фарзандим керак бўлмаганлар билан оила қуролмайман, деб барча совчиларни рад этди.
Орадан йиллар ўтди, Насибага бир “мард” учради. Айланиб ҳам, ўргилиб ҳам унинг бола ҳақида қайғуриб гапиришлари, ҳар икки гапнинг бирида “болани ўз исми-шарифимга оламан, даволатаман, қўлимдан келган барча имкониятларни қиламан. Бисотимда анча ерларим бор, уларни бирини сотиб албатта, уй-жой билан ҳам таъминлайман” дейишини канда қилмасди. Бу гапларни эшитган барча қариндошлар ҳам, “турмуш қуравер, бундан яхшиси бўлмаса керак. Ахир болангга ўз отасидан зиёд қайғурмоқда”, деб унга насиҳат қилишди.
Насиба болани даволата-даволата анча молиявий томондан ҳам заифлашиб қолди. Ўзининг иқтисодий томони ночорлигини ҳисобга олиб, Турғунбойга жуфтлик сифатида унчалик тўғри келмаса-да унга турмушга чиқди. Ўзини меҳрибон қилиб кўрсатган Турғунбой атрофдагилар наздида ўта савобгар деб танилди. Боланинг даволаниши учун 1-2 бор пойтахт харажатларини тўлагандай бўлдилар-да ҳамманинг ишончига кирди. Бир томондан берган пластик карточканинг эгаси бошқалигидан хавфсираган Насиба эрини саволга тутганда, шундай жавоб қилди: “Мендан анчагина қарзи бўлганлиги учун пластикда қарзини узиш учун берилган” деб алдаб қўйди.
Орадан бир йил ўтар-ўтмас фирибгарнинг асл башараси очила бошлади: “Аяси, менинг ишларим бироз юришмаяпти, илтимос, 4-5 сўм йўл кира бериб тур. Насиба эрига ачинибгина қолмай унга ўғлининг пенсиясидан “йўлкиралар” бериб турди. Бу йўлкираларнинг кети узилмасди.
Баъзида унинг қўлида кўпроқ пул тушиб қолишининг сабаби – бировларнинг ишончига кириб, алдаб қарз оларди. Кейин яна бир касби маълум бўлди-ки “Низоли одамлар орасига тушиб пул ундириш” (разборчик) бўлган. Бу ҳам унга бироз даромад келтириб турган.
Аслида ҳеч бир ишнинг бошини тутмаган Турғунбой ўзига бойлик келтирувчи сирли сандиқ топдим, дея Насибани бошини айлантирган экан.
Оиласини ижарага олиб чиқиб кетган Турғунбой ижара пулини ҳам Насибанинг ўзига тўлаттира бошлади. Насибага молиявий ёрдам бериб турган онаси Фотима аяга бу қимматга тушаётгани учун ижарадан қизи ва набирасини уйига кўчириб ўтди. Бир сўм пул топмагани етмагандай, уйга одам эргаштириб ичкиликбозлик қиладиган одатини бошлаб юборди. Ўзини жуда мўмин-қобил кўрсатган сохта отанинг хурмача қилиқлари секин-секин кўпая бошлади.
Насиба бир гал пенсия ва алимент пулларидан бироз орттириб қўй сотиб олди ва ўғлининг даволанишига яраб қолар, деб уни боқа бошлади. Бундан хабар топган Турғунбой адирда қўйларим бор, берсанг уларга қўшиб боқаман деб қўйни ҳам олиб кетди. Ва Фотима аядан ҳар ой қўй емлари учун 20-30 минг сум пул ҳам олиб кетарди. Олти ой ўтиб қўйни олиб келишини айтганда, Турғунбой пайсалга солди. Эрта олиб келаман, индин олиб келаман. Бир галги қистовлардан сўнг Турғунбой вақти йўқлигини рукач қилди. Шунда Фотима ая қўйни қаердалигини айтса, ўзи бориб олиб келишини айтди. Бу жавобни кутмаган Турғунбой қопқонга тушган сичқондай типирчилаб қолди. Ва “Қўйингиз касал бўлиб ўлди” деган жавобни айтди. Шу йўл билан ўзича қўйни ҳам “ҳалоллади”.
Бу орада ишим юришмаяпти, менга тегишли бўлган фермер хўжалигини асоссиз тортиб олишди, менга озроқ пул бериб туринг зора ишим ҳал бўлса, қарзларимни баридан қутиламан деб Фотима аядан 400 минг сум қарз ҳам сўради. Фотима ая ишлари ўнгидан келса, вазияти ўнгланса, зора барча қарзларимни берар деб умид қилгани ҳолда қарзга яна пул берди. Бундай қарзларнинг сони анчага ортди. Аммо тўлашни хаёлига келтирмаётган Турғунбой яна юзсизларча Фотима холанинг уйига келаверарди.
Бу орада Насиба яна фарзандли бўлди. Ўз боласи туғилар-туғилмас ногирон фарзанд унинг сохта тилидан ҳам тушиб қолди. У фақат ўз фарзанди ҳақида гапирарди: “Барча эътиборингни ўғлингга бериб, қизим эсингдан чиқмасин, яхшилаб қара”. Аммо ўз фарзанди харажатларига ҳам пул бермасди. Барча иқтисодий харажатларни Фотима ая ўз ёнидан қиларди. У эса ногироннинг пулини сарфлашдан нарига ўтмади.
Асл башараси очилган Турғунбойнинг яна ҳунарлари кўпая борди. Бир куни маҳалла сомсахонасида уч-тўртта ҳамтовоқлари билан 160 минг сўмга ичкиликбозлик ва сомсахўрлик қилиб: “Пулни хотинимдан оласизлар, унга бериб қўйганман” деб жўнаб кетибди.
Зеро, Қуръони каримда бундай иллатли кишиларни ҳаром йўлдан қайтишга, Аллоҳ насиб этган покиза ризқни истеъмол қилишга чақириб шундай дейилади: “Мол дунёларингизни ораларингизда ноҳақ ҳаром йўллар билан емангиз...” (Бақара сураси, 188-оят).
Бу воқеалардан шокка тушаётган Фотима ая чидаб туролмади: “Барча қарзларимни тўлайсан, шунча сабр қилганим етар” деганларида: “Мен сиздан ҳеч қанақа қарздор эмасман, бироз бўлса-да хотин бола-чақамни боқдим, шуларнинг эвазига қарзларингизни айирбошлаймиз”, деди мунофиқона.
Бу гаплардан фиғони фалакка чиққан Фотима ая: “Майли, пулим ҳам керакмас, сенга садақа, аммо мени тинч қўй, уйимга қадам босма”, дедилар.
Насиба қаттиқ алданганини тобора ҳис қилиб борарди. У бу ишларга қандай ечим топишини билмай қолди. Ундан қандай қутулишни ҳам. Ахир уни ҳам боқишга, хурмача қилиқларини кўтаришга ва ичкиликбозлигига ортиқ бардош беролмайди. Энди бу одамдан қандай қутулса бўлади. Ахир бу ниятда унга турмушга чиқмаган эди-ку!
Мубина ИХЛОСОВА
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Алҳамду лиллаҳ вассолату вассаламу ала Росулиллаҳ. Аммо баъду.
Фатво – мусулмонлар ҳаётидаги муҳим ҳуқуқий ва диний ҳужжат бўлиб, муфтий ёки фақиҳ томонидан Қуръон ва суннат асосида берилади. Унинг роли ислом аҳкомларини тушунтириш ва амалга оширишда жуда муҳим ҳисобланади.
Фатволар мусулмонлар ҳаётида муҳим аҳамиятга эга бўлиб, турли ижтимоий, иқтисодий ва маънавий муаммоларни ҳал қилишда ўта муҳимдир. Айниқса, ҳозирги мураккаб замонда фатво бериш жараёни кўплаб янги муаммолар ва саволларга жавоб топишни тақозо қилмоқда.
Фатво берувчи шахсдан шариат аҳкомларига тўғри ва аниқ ёндашиш, замонавий илмларни билиш, ижтимоий шароитлардан хабардор бўлиш, жамиятдаги турли хил бўлиб турган муаммоларга ҳаққоний ечим топиш талаб этилади. Фатво фақатгина аниқ далилларга асосланган ва шариат аҳкомларига мувофиқ бўлиши керак.
Ҳозирги замонда фатво бериш жараёни уламоларнинг билимлари инсоният тараққиёти ва жамият ўзгаришлари билан ҳамоҳанг бўлишини талаб қилади. Муфтийлар ҳам диний, ҳам дунёвий илмларни пухта ўрганиб, ҳар бир саволга шариат аҳкомларига мос ва замонавий аҳамиятга эга жавоб беришлари керак. Фатво беришдаги адолат, тушунарлилик ва замонавий ёндошув мусулмонлар ҳаётини яхшилашга хизмат қилади.
Ҳозирги замонда фатво бериш анъанавий услублардан фарқли равишда тезкор ахборот, интернет технологиялари ва глобализация таъсирида ривожланмоқда.
Фатво бериш жараёнида интернет орқали тарқатиш имконияти пайдо бўлди, бу эса фатволарнинг кенг тарқалишига хизмат қилмоқда. Шу билан бирга, интернетда тарқатилган ҳар хил тушунчалар ва шубҳали маълумотлар сабабли фатво берувчи уламоларнинг масъулияти ҳам ошди.
Фатво беришда жаҳоннинг турли нуқталарида яшовчи мусулмонларнинг масалаларини кўпроқ универсал ҳал этишга эҳтиёж пайдо бўлди. Замонавий фатво чиқариш жараёнида халқаро даражадаги ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий масалалардан хабардор бўлиш ҳам муҳим ўрин тута бошлади.
Ижтимоий тармоқлар фатволарни оммавийлаштиришда катта рол ўйнайди, аммо шу билан бирга турли мазҳаблар ўртасида тушунмовчиликларни келтириб чиқариши мумкин. Бу вазиятда уламолардан фатво беришда барча ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш маҳорати ва сабр-тоқат билан иш тутиши муҳим аҳамиятга эга.
Замонавий жамиятда турли хил мафкуравий, ҳуқуқий ва иқтисодий муаммолар, янги ижтимоий муносабатлар туфайли уламолар янги ҳолатларда фатво беришга мажбур бўлмоқдалар. Бу ҳолларда мутахассис уламолар томонидан ижтиҳод қилиш талаб этилади, яъни маълум мавзу ёки муаммонинг шариатга мос келувчи энг тўғри ва оқилона ечимини топиш лозим.
Фатволар ижтимоий тартибни сақлашда, мусулмонлар орасида тинчлик ва ҳамжиҳатликни таъминлашда муҳим аҳамиятга эга. Уламолар фатволарнинг инсонлар ҳаётига, иқтисодиёт ва сиёсатга қандай таъсир кўрсатишини ҳам ҳисобга олишлари зарур.
Ҳозирги замонда фатво бериш анъанавий ва замонавий билимларнинг уйғунлашган ҳолда амалга оширилишини талаб этади. Фатво беришда инсоният манфаати учун хизмат қилиш, фатвонинг аниқ ва тушунарли бўлишини таъминлаш муҳимдир.
Фатво берувчи шахс Қуръон ва ҳадисни мукаммал билиши, ислом фиқҳи ва унинг мазҳаблари бўйича кенг билимга эга бўлиши, шунингдек ижтиҳод (қўшимча ақлий фаолият) қила олиш қобилиятига эга бўлиши зарур.
Замонавий даврдаги фатво анъанавий фатводан ўзининг бир неча жиҳатлари билан ажралиб туради. Бунда асосий омиллардан бири – глобализация ва ахборот-коммуникация технологияларининг тарқалиши бўлиб, улар муфтийларнинг иш тартибига ўз таъсирини кўрсатмоқда.
Ҳозирда кўплаб муфтийлар онлайн савол-жавоб йўли билан фатволар берадилар. Бу жамият учун қулайлик туғдиради, аммо ушбу фатволарнинг сифатини ва ишончлилигини сақлаш муҳим.
Глобализация даврида мусулмонлар жаҳоннинг турли жойларида яшаб, турли маданият ва қонунлар таъсирида бўладилар. Шу сабабли фатво беришда янада универсал ва бошқа ҳудудлардаги мусулмонларга ҳам муносиб ечимларни таклиф қилиш зарурати пайдо бўлди.
Фатво берувчи уламолар, шунингдек, мусулмонларнинг хорижий жамиятлардаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари, турли динлар билан ҳамкорлик ва тинчликни таъминлаш масалалари бўйича фатволар беришга мажбур.
Замонавий фатволар, айниқса, ёшлар орасида кенг тарқалган интернетга боғлиқ масалалар, сунъий интеллект, криптовалюта ва бошқа янги иқтисодий воситаларни ҳам қамраб олиши керак.
Бугунги кундаги кўнгилочар маданият, оилавий муносабатлар ва гендер масалалари бўйича фатволар янгича талабларга мувофиқ бўлиши ва мусулмонларга тушунарли бўлиши зарур.
Ҳозирги замонда фатволар нафақат диний, балки ижтимоий-иқтисодий ва давлатчилик муносабатларида ҳам катта аҳамият касб этмоқда. Улар мусулмонлар ҳаётида қонуний ва ахлоқий қоидаларни белгиловчи йўналтирувчи ролини ўйнайди. Фатволар жамиятда тинчлик ва осойишталикни таъминлаш, ҳуқуқбузарликларни олдини олиш учун ҳам хизмат қилади. Ислом ҳуқуқи ва давлат қонунларини уйғунлаштириш масалаларида фатволар муайян аҳамиятга эга, хусусан, мусулмон жамиятларида фатво чиқаришда давлат қонунчилиги ҳам эътиборга олиниши лозим.
Фатволар ижтимоий тартибни сақлаш, турли ҳолатларда адолатни таъминлаш учун хизмат қилади. Масалан, оилавий муносабатлар, эр-хотин бурчлари ёки мерос масалаларидаги фатволар, жамиятда тинчлик ва тартибни таъминлашда аҳамиятлидир. Замонавий шароитда жамиятда турли хил маданиятлар ва ғоялар таъсирида пайдо бўлган саволларга фатволар орқали мусулмонлар ўз қадриятларини сақлашлари мумкин.
Бугунги замонда илм-фан ва технологиялар жадал ривожланмоқда ва уларнинг шариат нуқтаи назаридан кўриб чиқилиши талаб этилмоқда. Масалан, тиббий генетика, сунъий интеллект ёки органлар трансплантацияси каби муаммолар мусулмонлар ҳаётида муҳим ўрин тутмоқда. Муфтийлар бу масалалар бўйича шариат нуқтаи назаридан фатво бериш орқали мусулмонларга тўғри йўл кўрсатишади.
Замонавий шароитда фатволар мусулмонлар ҳаётида турли соҳалардаги муаммоларга ечим топиш, маънавий ва ахлоқий қадриятларни ҳимоя қилиш, ижтимоий барқарорликни сақлашда муҳим аҳамиятга эга. Улар жамиятдаги ўзгаришларга нисбатан шариат талабларига мос йўл тутишда йўл-йўриқ кўрсатиб, мусулмонларга замонавий дунёда ўз диний бурчларини адо этишда ёрдам беради. Фатволар замонавий илмий ва технологиявий ютуқларга шариат нуқтаи назаридан қараш имконини беради, алалоқибат мусулмон жамиятининг барқарор ва аҳил бўлишига ҳисса қўшади.
Ҳомиджон Ишматбеков,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа