Инсоний фазилатлар ва гўзал хулқлардан бири қаноатдир. Уламолар уни шундай таърифлайдилар: қаноат – ўзидаги неъматга шукр қилиш, бошига тушган мусибат, қашшоқлик
ва қийинчиликларга сабр-бардошли бўлиш. Қаноат Аллоҳ таолонинг тақдироти ва тақсимотига розиликдан пайдо бўлувчи кўнгил бойлиги бўлиб, у ҳасад, тама, очкўзлик, адоват, бахиллик каби иллатларнинг шифосидир. Абдулла Авлоний айтади: “Жаноби Ҳақнинг амрига итоат қандай саодат эса, тақдирига қаноат зиёда бахтиёрликдур”[1]. Демак, қаноат комил мўминликнинг белгиларидан экан.
قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : " عليكم بالقناعة ، فإنَّ القناعة مال لاينفد " . [الجامع الصغير : ج2/ص 94] .
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам): “Сизлар қаноатни ўзингизга лозим тутинг. Чунки, қаноат туганмас бойликдир”, дедилар. (Жалолиддин Суютий, Ал-Жомиъ
ас-сағир: 2-жуз, 94-бет).
و قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : " ليس الغِنى عن كثرة العَرَض ، ولكن الغنى غنى النفس " . [الؤلؤ والمرجان : ج1/ص251] .
Бошқа муборак ҳадисда эса бундай дейилган: “Бойлик мол-дунёнинг кўплигида эмас, балки, (ҳақиқий) бойлик кўнгил бойлигидир”. (Муҳаммад Фуад Абдулбоқий, Ал-луълуъу вал-маржан, 1-жуз, 251-бет).
Муҳаммад Ҳусайн айтади: “Қаноат ақлли одамларнинг фазилатидир. Аммо қаноат ризқ қидириш ва касб билан шуғулланишдан тийилиш дегани эмас. Балки, касб туфайли топган нарсасига шукр қилиш ва ортиқчасига интилмасликдир”[2]. Бунинг боисини англаш учун улуғ саҳобий Абдуллоҳ ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)нинг ушбу сўзларига қулоқ тутишимиз лозим:
و قال ابن مسعود رضي الله عنه : " ما من يومٍ إلاّ و ملَك ينادي : يا ابن آدم ، قليل يكفيك خير من كثير يُطْغيك " . [مكاشفة القلوب المقرِّب إلى حضرة علام الغيوب ، في فضل القناعة : ص169-170] .
“Бирор кун йўқки, бир фаришта: “Эй Одам боласи, сенга кифоя қиладиган оз нарса сени туғёнга кетказадиган кўп нарсадан яхшироқдир”, дея нидо қилмаса”. (Имом Ғаззолий, Мукошафатул-қулуб ал-муқарриб ила ҳазрати алломил-ғуюб, фи фазлил-қонаъати, 169-170бетлар).
Қаноатли инсон умри мобайнида доимо бахтиёрликни ҳис этиб яшайди. Шу билан бирга, бошқаларга ҳам яхши муомалада бўлади, уларни ҳам ўзи каби шодлик сари етаклайди.
Шунинг учун қаноатли кишини барча ҳурмат қилади.
و قال بعض الحكماء : " وجدتُ أطول الناس غمًّا الحسود و أهنأهم عَيْشًا القَنُوعَ ..." . [مكاشفة القلوب المقرِّب إلى حضرة علام الغيوب ، في فضل القناعة : ص170] .
Ҳакимлардан бири айтди: “Одамлар ичида энг узоқ ғам-андуҳ чекувчи кимса ҳасадчи эканини, ҳаёти энг бахтиёр кечувчи киши эса қаноатли инсон эканини кўрдим”. (Имом Ғаззолий, Мукошафатул-қулуб ал-муқарриб ила ҳазрати алломил-ғуюб, фи фазлил-қонаъати, 170-бет).
Муҳаммад Зеҳний шундай ёзади: “Қаноат нима?” деб сўрадилар. Жавоб бериб айтилди: “Бировларнинг қўлидаги нарсани кўриб маъюс бўлмаслик ва тамагирликдан қочиш. Чунки, тамагирлик, албатта, камбағаллик сари етаклайди”[3].
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш лозимки, юртимиз тинч, ҳаётимиз осуда ва фаровон бўлишига қарамасдан, бугунги кунда жамиятимизда турли ҳуқуқбузарликларнинг содир бўлиши, ёшлар орасида жиноятчиликнинг ортиб бориши, шунингдек, оилавий келишмовчиликлар ва ажримларнинг кўпайиши аксар ҳолларда қаноатсизликдан келиб чиқаётгани бор ҳақиқат. Демак, ана шундай нохушликларнинг муолажаси ва олдини олиш чорасини қаноат деб аталмиш кўнгил бойлигини ҳосил қилишдан излашимиз зарур.
ТЎЙМУРОД САЙЛИЕВ
Мир Араб олий мадрасаси ўқитувчиси
[1]Туркий гулистон ёхуд ахлоқ. –Абдулла Авлоний асари. –Тошкент, Типо Лит “Пэр Соц. Революц.”, 1917 г. -Б. 25.
[2]Ахлоқ гулистони ва одоб бўстони. Маҳмуд Ҳасаний таржимаси. –Тошкент, “Наврўз” нашриёти, 2016 й. -Б.184.
[3]Ахлоқ гулистони ва одоб бўстони. Маҳмуд Ҳасаний таржимаси. –Тошкент, “Наврўз” нашриёти, 2016 й. -Б.187.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Қуръон – ҳидоят каломи. “Ушбу Китоб (Қуръон) шубҳадан холи ва (у шундай) тақводорлар учун ҳидоят (манбаи)дирким”... (Бақара сураси, 2-оят).
Қуръон – Аллоҳ таолонинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга нозил қилган каломи. “Агар бандамизга (Муҳаммадга) туширган нарсамиздан (Қуръондан) шубҳада бўлсангиз, бас, сиз ҳам унга ўхшаш (биргина) сура (ёзиб) келтиринг ва Аллоҳдан ўзга гувоҳларингизни чақиринг – агар ростгўй бўлсангиз” (Бақара сураси, 23-оят).
Қуръон – тасдиқловчи калом. “Ўзингиздаги нарса (Таврот ва Инжил)ни тасдиқ этувчи ҳолда нозил қилган нарсам (Қуръон)га имон келтирингиз” (Бақара сураси, 41-оят).
“Қачонки, уларга Аллоҳ ҳузуридан ўзларидаги нарсани (Тавротни) тасдиқ этувчи Китоб (Қуръон) келганида, илгари кофирларга қарши (худди шу китоб воситаси билан) ёрдам сўраб юрар эдилар” (Бақара сураси, 89-оят).
“(У) Сизга (эй Муҳаммад!) Китобни (Қуръонни) ҳақиқатан ўзидан олдинги (илоҳий китоблар)ни тасдиқловчи ҳолида нозил қилди” (Оли Имрон сураси, 3-оят).
“Балки, у (бутун) оламлар Парвардигори томонидан (келган), шубҳасиз, ўзидан олдинги нарса (илоҳий китоблар)ни тасдиқловчи ва батафсил (баён этилган) китобдир” (Юнус сураси, 37-оят).
Қуръон – Аллоҳнинг каломи. “Аллоҳ томонидан улардаги нарсани тасдиқ этувчи Пайғамбар (Муҳаммад) келиши билан, китоб (Таврот) берилганлардан бир гуруҳи Аллоҳнинг китоби (Қуръон)ни худди билмагандек ортларига улоқтирдилар” (Бақара сураси, 101-оят).
Қуръон – ҳақ ва ботилни ажратувчи калом. “(Энди эса) Фурқонни (ҳақ билан ноҳақликни ажрим этувчи Қуръонни) нозил қилди” (Оли Имрон сураси, 4-оят).
Қуръон – мўминлар учун насиҳатдир. “Бу (Қуръон ёки мазкур гаплар) одамлар учун баёнот ҳамда тақводорлар учун ҳидоят ва насиҳат (манбаи)дир” (Оли Имрон сураси, 138-оят).
“Албатта, Биз Сизга ушбу Китоб (Қуръон)ни одамлар орасида Аллоҳ кўрсатган йўл билан ҳукм этишингиз учун барҳақ нозил этдик” (Нисо сураси, 105-оят).
Қуръон – нурдир. “Эй одамлар! Сизларга Роббингиздан ҳужжат (Пайғамбар ва мўъжизалар) келди. Сизларга яна равшан нур (Қуръон)ни ҳам нозил этдик” (Нисо сураси, 174-оят).
“...нозил қилинган нур (Қуръон)га эргашганлар, айнан ўшалар (охиратда) нажот топувчи кишилардир” (Аъроф сураси, 117-оят).
“Биз нозил қилган Нурга (Қуръонга) имон келтирингиз!” (Тағобун сураси, 8-оят).
Қуръон – ҳақиқатдир. “Уларга ҳақиқат (Қуръон) келиши билан уни ёлғонга чиқардилар” (Анъом сураси, 5-оят).
“Айтинг: (Бу Қуръон) Роббингиз (томони)дан (келган) Ҳақиқатдир” (Каҳф сураси, 29-оят).
Қуръон – огоҳлантирувчи каломдир. “Бу (Қуръон) бир муборак, ўзидан олдинги (илоҳий китоблар)ни тасдиқловчи, Уммул-қуро (деб аталмиш Макка аҳли)ни ва унинг атрофидаги кишиларни огоҳлантиришингиз учун Биз нозил қилган Китобдир” (Анъом сураси, 92-оят).
Қуръон – муборак каломдир. “Мана бу Биз нозил қилган муборак Китоб (Қуръон)дир, унга эргашингиз ва тақволи бўлингиз, токи раҳм қилингайсиз” (Анъом сураси, 155-оят).
“(Эй Муҳаммад! Ушбу Қуръон) оятларини тафаккур қилишлари ва ақл эгалари эслатма олишлари учун Биз Сизга нозил қилган муборак Китобдир (Сод сураси, 29-оят).
Қуръон – эслатмадир. “У (Қуръон) мўминлар учун (илоҳий) эслатма ҳамдир” (Аъроф сураси, 2-оят).
“Сиз улардан бу (даъватингиз) учун бирор ажр (ҳақ) сўрамайсиз. У (Қуръон) фақатгина (барча) оламлар учун бир эслатмадир, холос” (Юсуф сураси, 104-оят).
“Албатта, бу Қуръонда уларнинг эслатма олишлари учун (турли масал ва ҳикматларни) баён қилдик. (Лекин бу эслатмалар) уларни янада (ҳақдан) йироқлаштирмоқда” (Исро сураси, 41-оят).
“(Эй Муҳаммад!) Биз Сизга бу Қуръонни (дин ишида) машаққат чекишингиз учун эмас, балки (Аллоҳдан) қўрқадиган кишилар учун эслатма сифатида нозил қилдик” (Тоҳо сураси, 2-3-оятлар).
“Бу (Қуръон) Биз нозил қилган муборак эслатмадир. Ҳали сиз уни инкор қилувчимисиз?! (Анбиё сураси, 50-оят).
“Ҳолбуки, у (Қуръон барча) оламлар учун эслатмадир” (Қалам сураси, 52-оят).
“Ҳақиқатан, у (Қуръон) тақводорлар учун эслатмадир” (Ҳоққа сураси, 48-оят).
“Йўқ! У (Қуръон) бир эслатмадир (Муддассир сураси, 54-оят).
“У (Қуръон), ҳақиқатан, бутун олам (халқи) учун эслатмадир (Таквир сураси, 27-оят).
Қуръон – раҳматдир. “Бу (Қуръон) имон келтирадиган қавм учун Раббингиздан кўрсатмалар, ҳидоят ва раҳмат (манбаи)дир” (Аъроф сураси, 203-оят).
“(Ушбу Қуръон) тўқиб чиқариладиган гап эмас, балки ўзидан олдинги нарсаларни (яъни самовий китобларни) тасдиқ этувчи, унга имон келтирадиган қавм учун барча нарсаларни муфассал баён қилиб берувчи ҳидоят ва раҳмат (манбаи бўлган бир Китоб)дир” (Юсуф сураси, 111-оят).
“Албатта, у (яъни Қуръон) мўминлар учун ҳидоят ва раҳматдир (Намл сураси, 77-оят).
Қуръон – зулматдан нурга олиб чиқувчи каломдир. “Алиф, Лом, Ро. (Эй Муҳаммад! Бу Қуръон) Парвардигорларининг изни билан одамларни зулматлардан нурга, яъни қудрат ва ҳамд эгасининг йўлига олиб чиқишингиз учун Сизга Биз нозил қилган Китобдир” (Иброҳим сураси, 1-оят).
Қуръон – Аллоҳ таоло Ўзининг ҳимоясига олган каломдир. “Албатта, бу зикрни (яъни Қуръонни) Биз Ўзимиз нозил қилдик ва уни Ўзимиз асрагувчидирмиз” (Ҳижр сураси, 9-оят).
Қуръон – мўминлар учун башоратдир. “...ҳидоят, раҳмат ва мусулмонлар учун башорат бўлган Китоб (Қуръон)ни нозил қилдик” (Наҳл сураси, 89-оят).
“(Эй Муҳаммад! Уларга) уни (яъни Қуръонни) Руҳул-Қудус (Жаброил) Раббингиз (тарафи)дан имон келтирганларни (динда) собитқадам қилиш учун мусулмонларга ҳидоят ва башорат бўлган ҳолида барҳақ нозил қилганини (уларга) айтиб қўйинг!” (Наҳл сураси, 102-оят).
“Албатта, бу Қуръон энг тўғри йўлга ҳидоят этур ва эзгу ишларни қиладиган мўминларга катта мукофот борлиги ҳақида башорат берур” (Исро сураси, 9-оят).
“Албатта, бунда (Қуръонда) ибодат қилувчилар қавми учун хушхабар бордир (Анбиё сураси, 106-оят).
Қуръон – тақводорларга шифодир. “(Биз) Қуръондан мўминлар учун шифо ва раҳмат бўлган (оят)ларни нозил қилурмиз. (Лекин бу оятлар) золим (кофир)ларга фақат зиённи орттирур” (Исро сураси, 82-оят).
Қуръон – мисли йўқ каломдир. Айтинг: “Қасамки, агар инсу жин ушбу Қуръоннинг ўхшашини келтириш учун бирлашиб, бирбирларига ёрдамчи бўлсалар-да, унинг мислини келтира олмаслар” (Исро сураси, 88-оят).
Қуръон – турфа масаллар баён этилган калом. “Аниқки, (Биз) ушбу Қуръонда одамлар учун турли масал (маъно)лардан баён қилдик. Лекин одамларнинг кўплари фақат инкор этишнигина ихтиёр этдилар” (Исро сураси, 89-оят).
Қуръон – бўлиб-бўлиб нозил қилинган калом. “Қуръонни одамларга вақти-вақти билан ўқиб беришингиз учун уни бўлакларга бўлдик ва бўлиб-бўлиб нозил қилдик” (Исро сураси, 106-оят).
Қуръон – ҳикмат ила нозил бўлган калом. “Биз уни (Қуръонни) ҳақиқат (ҳикмат) билан нозил қилдик ва (у ҳам) ҳақиқат билан нозил бўлди” (Исро сураси, 105-оят).
Қуръон – Аллоҳ таоло нозил қилган калом. “(Ўз) бандаси (Муҳаммад)га Китоб (Қуръон)ни нозил қилган зот (Аллоҳ)га – ҳамд!” (Каҳф сураси, 1-оят).
“Албатта, (бу Қуръон) оламлар Парвардигорининг нозил қилган (китоб)идир (Шуаро сураси, 192-оят).
“Бу Китобнинг (Қуръоннинг) нозил қилиниши, шубҳасиз, (барча) оламларнинг Парвардигори (томони)дандир (Сажда сураси, 2-оят).
“(Ушбу Қуръон) Қудратли ва Билимли Аллоҳ (томони)дан нозил қилинган Китобдир (Ғофир сураси, 2-оят).
“(Бу Қуръон) Қудратли ва Ҳикматли Аллоҳ (томони)дан нозил қилинган китобдир” (Жосия сураси, 2-оят).
Қуръон – муборак кечада нозил бўлган калом. “Аниқ Китоб (Қуръон) билан қасамёд этурманки, албатта, Биз уни муборак кечада нозил қилдик...” (Духон сураси, 2-3-оятлар).
Қуръон – Аллоҳ таолонинг ваҳийсидир. “(Эй Муҳаммад!) Сизга ваҳий қилинган Раббингизнинг Китоби (Қуръон)ни тиловат қилинг!” (Каҳф сураси, 27-оят).
“У (ваҳий) фақат зикр (эслатма) ва аниқ Қуръондир (Ёсин сураси, 69-оят).
Қуръон –тиловати осон қилинган каломдир. “(Эй Муҳаммад!) Албатта, Биз тақво эгаларига хушхабар беришингиз учун ва саркаш қавмни огоҳлантиришингиз учун уни (Қуръон тиловатини) Сизнинг тилингизга осон қилиб қўйдик” (Марям сураси, 97-оят)
Қуръон – араб тилида нозил бўлган калом. “Шунингдек, Биз уни араб тилидаги Қуръон шаклида туширдик ...” (Тоҳо сураси, 113-оят).
Қуръон – Аллоҳ таолонинг зикридир. “Ҳолбуки, уларнинг ўзлари Раҳмоннинг зикри (Қуръон)ни инкор этувчилардир (Анбиё сураси, 36-оят).
Қуръон – оятлари батафсил ёритилган каломдир. “У биладиган кишилар учун арабий Қуръон ҳолида (нозил қилиниб), оятлари муфассал баён қилинган Китобдир (Фуссилат сураси, 3-оят).
Қуръон – зикри осон этилган каломдир. “Ҳақиқатан, Биз Қуръонни зикр (эслатма) учун осон қилиб қўйдик” (Қамар сураси, 17-оят).
Қуръон – фақат покизаларгина қўлига олувчи каломдир. “Уни (Қуръонни) таҳоратли кишилардан ўзгалар ушламаслар” (Воқеа сураси, 79-оят).
Даврон НУРМУҲАММАД