Аллоҳ таоло яратган бандаларига фаҳш ишлардан сақланишни қаттиқ буюрган. Қуръони каримнинг Исро сураси, 32-оятида шундай марҳамат қилинади: «Зинога яқинлашманглар! Чунки бу бузуқлик ва энг ёмон йўлдир». Инсон ҳаётини барбод қиладиган бу йўллардан қайтариқ бўлишига қарамай, баъзи кимсалар гуноҳи кабираларни қилишдан тоймайди. Буни ҳаётнинг ўзи кўрсатиб қўймоқда.
Яқинда интернетда Тошкент шаҳридаги Қўйлиқ бозори атрофида фоҳишалик билан шуғулланаётган аёллар тасвири туширилган видео пайдо бўлди. Унда ҳудуд кексалари томонидан бундай кимсалар ёшларга салбий таъсир ўтказаётгани, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар эса вазиятга мана бир неча йилки, бефарқ қараб келаётгани таъкидланади.
Фоҳишалар фаолиятига қарши туман ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан тезкор тадбир уюштирилди. Натижада фоҳишалик билан шуғулланувчи 80 нафарга яқин аёл ушланди. Уларга нисбатан маъмурий ишлар бўйича Бектемир туман суди томонидан жазо белгиланди. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга кўра, фоҳишалик билан шуғулланган шахсга нисбатан энг кам иш ҳақининг 1 бараваридан 3 бараваригача жазо назарда тутилган. Улар жазосини олди. Шу билан муаммо ўз ечимини топдими? Йўқ...
Баён қилмоқчи бўлган фикрларимиз қўпол чиқадиган бўлса, айбга буюрмайсиз, чунки бу мавзуга батафсил тўхталиб ўтиш ва уни холис ёритиш ана шундай қўпол фикрларни юзага чиқаради. Хўш, суддан сўнг улар уйига боради, телефонини ёқади, “клиент”лари ёки ўзи уларга қўнғироқ қилади (қийин вазиятда эмасми?!). Мижозга одатдагидек фоҳишалик хизмати таклиф этилади. Қарабсизки, белгиланган жарима пули тайёр. Эртасига кассага пулни тўлайди ва юзим-кўзим демай фаолиятини давом эттираверади (агар Аллоҳ инсоф бериб бу гуноҳдан қайтмаса). Кўриб турганингиздек, разолат эгаларига бундай жарима жазоси етарли эмас.
Уларнинг нега бундай қабиҳ ишлар қилишаётгани сабаби билан қизиқдик. Маълум бўлишича, уларнинг аксарияти яшаш жойидаги туман ҳокимиятига мурожаат қилган, иш тополмаган, уйсиз, ажрашганларининг эса ҳуқуқий онги паст, алимент ундиришга мурожаат қилишни билмайдиган ёлғиз аёллар.
Ўтган давр мобайнида уларга нисбатан бефарқлик ҳолатлари кузатилган, тегишли ташкилотлар эса кераксиз қоғозларни тўлдириш билан банд бўлган. Зиммаларидаги вазифаларни бажармай келган. Афсус билан тан олишимиз керак бу - «ўзимиз пиширган ош».
Лекин танганинг иккинчи томони ҳам бор. Ҳаёт қийинчиликларига учраган бошқа аёллар-чи? Улар бундай қабиҳ ишларни қилаётганлари йўқ-ку. Аллоҳга шукр айтиб, ҳалол меҳнати билан оиласини боқаётган аёллар қанчадан қанча. Бу мусулмон миллатига ярашмайдиган жирканч ҳолатдир.
Ривоят қилишларича, жаҳаннамдаги бир водийда илонлар бўлади. Ҳар бир илоннинг йўғонлиги туянинг бўйнидек бўлиб, улар намозни тарк қилувчиларни чақади. Уларнинг заҳри инсон жисмида етмиш йил ўз таъсирини кўрсатади. Сўнг унинг гўштлари шалвираб тушади. Жаҳаннамда “Жуббул ҳузн” (қайғу ўраси) деб номланган яна бир водий бўлиб, у илон ва чаёнлар маконидир. Ҳар чаён хачирдек келади. Унинг етмишта ниши бўлиб, ҳар бир ниши заҳарга тўла. У зинокорни чақиб заҳарлайди. Унинг оғриғи минг йил азоб беради. Сўнг зинокорнинг гўштлари титилиб, фаржидан қон, йиринг оқади. Охиратда зинокорлар ана шундай даҳшатли жазо олишлари саҳиҳ ҳадисларда айтиб ўтилган. Тошкент шаҳар бош имом хатиби ўринбосари ва «Ислом ота» жоме масжид имом хатиби Жасурбек қори Раупов билан айнан мана шу гуноҳи кабира мавзусида суҳбатлашдик. “Бундай гуноҳларга ота-оналарнинг фарзандларига ҳалол ва ҳаром нима эканлигини ўргатмаганликлари сабаб бўлмоқда. Аллоҳ таоло зино қилиш тугул унга яқинлашишни ҳам тақиқлаган. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в): «Қайси бир қавмда зино кўпаядиган бўлса, уларга ота-боболари эшитмаган касаллик келади», - деб айтиб ўтганлар. Бугунги кунда тарқалган ОИТС ва шунга ўхшаш касалликлар ана шундай офатлардан бири ҳисобланади. Яна бир ҳадисда Муҳаммад (с.а.в): «Кимки икки жағи ва икки оёғи орасини гуноҳлардан сақласа, жаннатга киришларига мен кафил», деб айтиб ўтганлар. Шундай экан жаннатга киришнинг осон йўлидан тўсадиган зинодан сақланишимиз зарур.
Бир куни бир саҳоба келиб пайғамбаримиз (с.а.в)га “Ё Расулуллоҳ, зино қилмоқчиман, куч-қувватим кўпайиб кетяпти”, деди. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в) «Ўзингнинг опанг, синглинг ёки онанг билан бегона эркак зино қилишини хоҳлайсанми?», дедилар. Шунда унинг жаҳли чиқиб, нега бундай деяётганликларининг сабабини сўради. Шунда Расулуллоҳ: «Сен зино қилмоқчи бўлган инсоннинг ҳам акаси, укаси ёки ўғли бўлиши мумкинлигини унутма», - дедилар. Шунда саҳоба бу гуноҳи кабирадан сақланишга Аллоҳ номи билан қасам ичди.
Жамиятда бундай иллат тарқалишига асосий сабаб инсоннинг нафси, уни жиловлай олмаслиги. Бошқа қийинчиликлар сабаб бўла олмайди. Уруш даврида жуда кўп қийинчиликлар бўлган. Лекин инсонларимиз сабр қилган. Ҳозир жамиятимизда меҳнат қилган инсон ризқини топяпти. Очликдан ўлди, деган гапни эшитганимиз йўқ. Очкўзликдан ўлди, деган гаплар қулоғимизга чалиняпти. Шундай экан сабр қилишимиз, меҳнат қилиб ҳалол ризқ топишни ўрганишимиз зарур. Фарзанд тарбиясига бефарқ бўлмай, солиҳ ва солиҳа фарзандларни тарбиялаб ўстиришимиз керак”, - деди Жасурбек қори Раупов.
Хулоса шуки, биз фарзандларимизга ҳалол ва ҳаром нима эканлигини ёшлик чоғларидан сингдиришимиз керак экан. Бундан ташқари, фаҳш ишлар каби жиноятни қилган шахсларга нисбатан қонунчилик томонидан оғирроқ жазолар назарда тутилиши шарт. Бундай шахсларга маълум бир муддатга мажбурий меҳнат жазоси берилса, адолатдан бўлар эди. Зора жазо даврида ҳалол меҳнатнинг нони ширинлигини тушуниб етишса. Қонунчилик ташаббусига эга ташкилотлардан ана шундай лойиҳаларни кутиб қоламиз. Шу билан бирга, жойлардаги ҳокимликлар, хотин-қизлар қўмиталари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ва ёшлар иттифоқи мутасаддилари мазкур муаммо бўйича жамиятни соғломлаштириш бўйича алоҳида дастурларини ишлаб чиқишлари зарур. Муаммо илдизи кўриниб турибди. Унга барҳам бериш қолган холос. Ютуқлар доимгидек биз билан қолади. Келажакда мақтанишга вақт топилади. Муаммо бор. Уни босиқлик билан ривожланган давлатлар тажрибасидан фойдаланган ҳолда ҳал этиш керак. Йўқса, разолат ботқоғи кенгайишда давом этади.
Зафарбек Солижонов
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Har bir inson o’zining atrofidagi zamon va muhitning ta’siri ostida ulg’ayadi. Abu Abdulloh yashagan davr hamda muhit olimning hayotiga va ilmiy faoliyatiga katta ta’sir ko’rsatdi. Olim tug’ilgan Jurjon shahri tarixda iqtisodiy markazlardan biri bo’lib, shahar o’rtasidan yuk tashuvchi kemalar harakatlanadigan keng daryo o’tgan. Geografik qulay vodiyda joyda joylashgan Jurjon shahri tarixiy ipak yo’li savdosining quruqlik va daryo transporti uchun muhim o’tish nuqtasi hisoblangan.
Imomning to’liq ismi Imom, hofiz, faqih Abu Abdulloh Husayn ibn Hasan ibn Muhammad ibn Halimiy, Jurjoniy Shofeiy bo’lib, hijriy 338-390-yilda (milodiy 949-950) Kaspiy[1] dengizining janubi-sharqida joylashgan Jurjon shahrida tug’ilgan. Ba’zi manbalarda Buxoroda tug’ilgan deyiladi. Katta bobosiga nisbatan Halimiy, tug’ilgan joyiga nisbatan Jurjoniy deb ataladi. Buxoroda o’sib, mashhur bo’lgani uchun Buxoriy nisbati ham beriladi. Uning otasi mashhur faqih, muhaddis Abu Muhammad ibn Halim ibn Ibrohim ibn Maymun Halimiy, Marvaziy bo’lgan.
Abu Abdulloh bolaligini Jurjonda o’tkazdi. Ammo u bu yerda biroz vaqt turgandan keyin Buxoroga yo’l oladi va u yerda ta’limni davom ettiradi. Yosh olim bu yerda, Asha’riy va Shofeiy ulamolarining suhbatida bo’lib, ulardan tahsil olgan. Halimiy tug’ilgan uy ilm-fan, adabiyot va fiqhning markazi sifatida tanilgan. Faqat otasi emas, balki ukasi Abul-Fazl Hasan ibn Hasan ibn Muhammad ibn Halimiy ham ilm bilan band edi. Otasi bir paytlar Sulton Sanjar saroyida fatvo berish (muftiylik) vazifasini bajargan. Oxirgi paytlarda otasi uyini Qur’on va xayr ahillarining yig’ilish maskani qilgan.
Yoshlik chog’ida Halimiyning otasi uni zamonasining yirik ilm-fan markazlaridan biri bo’lgan Buxoroga olib keladi. O’sha paytda, Buxoro shahri insonlarni o’ziga rom etadigan go’zal tabiati va manzarasi bilan ajralib turardi. Bundan tashqari ko’plab olimlar va adabiyot ahillari, faylasuf va kalomchilar, muhaddis va faqihlarni o’zida jamlagandi. Savdo-sotiq rivojlangan, davlat amirlari olimlar bilan uchrashadigan ilm o’chog’i edi. Shahar masjidlarida mutafakkir olimlar uzoq davom etadigan ilmiy bahs va munozaralar qilishar, ba’zida buunday bahs va munozaralarga ko’chalarda ham duch kelish mumkin edi. Halimiy ham shunday ilmiy muhitda o’sdi.
Movarounnahr mintaqasining katta olimlaridan dars olgan Halimiy, Ash’ariyya muhim olimlaridan Abu Bakr al-Qaffol Shoshiy va Abu Bakr al-Uvdaniy darslariga qatnashib kalom va fiqh ilmlarini o’rgangan. Halimiy hadis ilmiga oid dars olgan yana bir ustozi Sayrafiy bo’lgan. U zot Abu Bakr Muhammad ibn Ahmad ibn Hanbal va Abu Ahmad Bakr ibn Muhammad as-Sayrafiydan hadis eshitib, ularni rivoyat qilgan.
Mashhur muhaddis Hakim an-Naysaburiy va Abu Zakariya Abdurrahim ibn Muhammad al-Buxoriy u zotdan hadis rivoyat qilganlar.
Halimiy tahsilni tugatgach, dastlab Buxoroda, so’ng boshqa joylarda qozilik qildi. Hukmdorlar va viloyat rahbarlarining oldidagi olimning nufuzi baland bo’lgan, shu sababli, vaqti-vaqti bilan elchilik vazifasini unga topshirishgan. Samoniylar hukmdori Nasr ibn Nasr tomonidan Nishopurga (385/995) va Xuroson hukmdorining iltimosi bilan Jurjon amirligiga elchi qilib (389/999) yuborilgan.
Halimiyning hayotini va ilmiy merosini o‘rganilgan manbalarda uning ko‘plab asarlari mavjudligi qayd etilgan bo‘lsa-da, bizgacha yetib kelgan, ma’lum bo‘lgan yagona asari – “al-Minhaj fi shu’abil iymon” hisoblanadi. Bu yirik asar aqoid (e’tiqod), fiqh (islom huquqi) va axloq masalalarini o‘z ichiga oladi va Hilmi Muhammad Fuda tomonidan tahqiq qilinib, uch jildda nashr etilgan (Bayrut, 1399/1979). Ibn Imod “Shajaratu az-Zahab"da, Hoji Xalifa “Kashfuz-zunun”da “Ayatus-sa’a va Ahvalul-qiyama” asari Halimiyga nisbat berganlar, lekin Halimiyning hayotini tadqiq qilgan Metin Yurdagur esa, bu asarlarni “al-Minhaj”ning bo’limlarni ifoda qiluvchi tushunchalar deb aytgan.
Halimiy hijriy 403-yil Robi’ul-avval (1012-yil oktyabr) yoki Jumadil-avval (1012-yil dekabr) oyida Buxoroda vafot etgan.
TII 4-kurs talabasi Luqmonjonov Absulbosit
[1] Jurjon dengizi ham deyiladi.