07 Январ, 2025, 7 Ражаб, 1446
07 Январ, 2025, 7 Ражаб, 1446
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қиладилар. У зот алайҳиссалом бундай марҳамат қилдилар: «Кимки холис Аллоҳ йўлидаги илмни дунё молига эришиш йўлида ўрганган бўлса, у қиёмат кунида ҳаргиз жаннат ҳидидан баҳраманд бўлмайди». Яна бошқа бир ҳадисда ривоят қилинишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилдилар: «Кимки олимлар олдида фахрланиш ёки тортишиш ёхуд аҳмоқлар ила баҳслашиш, ё бўлмаса, одамларни ўзига қаратиш учун илм олган бўлса, унинг жойи оташи дўзахдадир». Бу ҳадисни ватандошимиз буюк Имом Термизий ривоят этганлар. Бу ҳақда жуда кўплаб ҳадислар мавжуд.
Айрим салаф уламолари айтишади: «Одамлардан ўлим олдида кўп афсус-надомат қиладигани – бу ҳаддан тажовуз этган олим».
Билинг! Олимнинг вазифаси амру-маъруф ва наҳий мункар билан машғул бўлишликдир. У бутунлай зоҳидга айланиб, мубоҳ бўлган нарсалардан юз ўгирмаслиги лозим. Зеро, у қодир бўлганича дунё молига зиёда муҳаббат қўймаслиги керак. Аммо шуни ҳам унутмаслик зарурки, ҳар бир инсон жасади оз дунёга сабр эта олмайди, одамлар бир-биридан фарқли.
Ривоят этишларича, Суфён Саврий раҳимаҳуллоҳи алайҳ чиройли таомларни тановул этар эканлар (Шу каби Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу ҳам юмшоқ емакларни хийла хуш кўрардилар… – тарж.).
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳ кўп вақт қаттиқ ҳаётга сабр этардилар. Маълум бўладики, инсонлар табиати турличадир.
Охират уламоларининг сифатлари: улар дунёни паст деб биладилар, охират эса шарафли. Дунё ва охират бамисоли кундош. Улар охиратни дўст тутадилар ва уни афзал деб биладилар. Ўзларини фойдаси оз илмлардан четга оладилар, нафи улуғ илмларга интиладилар.
Шақиқ Балхийдан ривоят этилишича, у киши Хотимга қарата дейдилар: «Мен билан бир қанча вақт бирга бўлдинг. Нима ўргандинг?» Хотим жавобан дедилар: «Саккиз масалани ўргандим:
Биринчиси – барча халойиққа боқдим, ҳар бирининг маҳбуби борлигини билдим. У вафот қилиб қабрга етса, маҳбуби ундан ажралади. Қабримда мен билан бирга бўлиши учун барча ҳасанотларимни (яхши амалларимни) ўзимга маҳбуб этдим.
Иккинчиси – улуғ Аллоҳнинг: «Нафсни орзу-ҳавасдан, бекорчи нарсалардан қайтарди» (Нозиот сураси, 40-оят), деган сўзига таҳаммум ила назар солдим. Ва нафсимни ҳавойи нафсдан ҳимоя қилишда қийнадим. Натижада у Аллоҳ тоатида қарор топди.
Учинчиси – яна шуни билдимки, қиммати бор нарсани ҳамма ўзида сақлаб туради. Сўнг Парвардигорнинг: «Сизлардаги барча нарса тамом бўлади, Аллоҳ ҳузуридаги нарсалар боқий» (Наҳл сураси, 96-оят), деган оятига назар солдим, бас, ҳар доим қўлимга қиммати бор нарса тушиб қолса, уни дарҳол Аллоҳ ҳузурида боқий қолиши учун Ўзига йўлладим.
Тўртинчиси – одамлар мол-дунё, асл-у насл, шон-шарафга мансубликларини кўрдим. Менда улардан бирортаси ҳам йўқ. Бас, мен буюк Аллоҳнинг: «Батаҳқиқ, Аллоҳ ҳузурида энг мукаррамингиз – энг тақводорингиздир» (Ҳужурот сураси, 13-оят), деган сўзига боқдим ва Унинг ҳузурида мукаррам бўлиш учун тақво билан амал қилдим.
Бешинчиси – инсонлар бир-бирларига ҳасад қилишларини билдим ва улуғ Аллоҳнинг: «Биз ўрталарида маишатларни (турлича) тақсимлаб қўйдик» (Зуҳруф сураси, 32-оят), деган сўзига назар ташладим ва ҳасадни тарк этдим.
Олтинчиси – одамлар бир-бирларига қарши адоват этишларига гувоҳ бўлдим. Шунда Парвардигори оламнинг: «Дарҳақиқат, шайтон сизларга дўст эмас, уни душман деб билингизлар» (Фотир сураси, 6-оят), деган сўзига қарадим, дарҳол одамларга адоват этишни тарк қилиб, шайтонни ягона душман деб билдим.
Еттинчиси – инсонлар ризқ-рўз талабида ўзларини хор-зор этаётганларини кўрдим. Шунда мен улуғ Аллоҳнинг: «Ер юзидаги барча ҳайвонларга ризқни фақат Аллоҳ беради» (Ҳуд сураси, 6-оят), деган сўзига назар ташладим, бас, Аллоҳ томонидан менга юклатилган вожиботларни адо этиш билан машғул бўлиб, Унинг ҳузуридаги менга тегишли нарсаларни тарк этдим.
Саккизинчиси – одамлар ўзларининг тижоратлари, касб-корлари ва сиҳҳат-саломатликларига бино қўйиб беташвиш эканликларини кўриб, мен ягона улуғ Аллоҳга таваккал этдим.
Охират уламоларининг сифатлари шундай: улар султонлардан ғамда бўлиб, уларга ихтилот – аралашишда эҳтиёткор бўладилар.
Ҳузайфа розияллоҳу анҳу айтадилар: «Сизлар фитна ўринларидан эҳтиёт бўлинглар». У кишидан: «Фитна ўринлари нима?» – деб сўрашди. У зот жавоб бериб бундай дедилар: «Умаролар эшиклари. Сизлардан бир киши амир ҳузурига кириб ёлғонни ростга чиқаради, ўзида йўқ нарсани сўзлайди».
Саид ибн Мусаййаб розияллоҳу анҳу айтдилар: «Агар умаролар ҳузурига бориб-келиб юрган олимни кўрсангиз, ундан эҳтиёт бўлинг, бас, у (ўғри, қароқчи) жосусдир».
Айрим салаф олимлари айтишди: «Сен уларнинг мол-дунёларидан бирор нарсага эришмайсан, магар улар дунё молидан афзал динингга шикаст етказишади».
Яна уларнинг сифатларидан бири – ҳеч қачон фатво беришда шошилмайдилар. Фатвонинг тўғрилигига ишонганларидан сўнг уни айтишади.
Салаф олимлари фатво беришни ўзларидан бошқаларга тақдим этишардики, айланиб-айланиб яна аввалгиларига қайтиб келарди.
Абдураҳмон ибн Абу Лайло розияллоҳу анҳу айтдилар: «Мен бу масжидда (Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Мадинадаги масжидлари) 120 саҳобийни учратдим ва улар билан суҳбатлашдим. Улардан бирига ҳадис ёки фатво тўғрисида савол берилса, у саҳоба ўзидан бошқа саҳоба жавоб беришини дўст тутар эди. Ҳозирги кунда фатво бериш ишлари илмни даъво қилган одамларга қолди. Улар турли масалалар хусусида дарҳол жавоб айтишга шошиладилар, агар фаразан ушбу масалалар халифа Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга арз этилса, у зот Бадр аҳлини йиғиб, улар билан маслаҳатлашиб, сўнг жавоб айтардилар.
Яна бундай сифатлардан бири – уларнинг аксар баҳслари амаллар илми ҳақида бўларди, уни нималар бузади, қалбларни нима қорайтиради, нима васвасага солади – буларни билишга интилардилар, зеро амалларнинг сурати яқин ва осондир, аммо уларни тартибга солиш қийин ва оғир ишдир.
Диннинг асли – ёмонликдан сақланиш. Ёмонликни билишга қадар ундан сақланиш тўғри эмас.
Уларнинг хислатларидан яна бири – шаръий амалларнинг сир-асрорларини тадқиқ этиш, уларнинг ҳикмати тўғрисида мулоҳаза юритиш. Агар уларнинг иллат-сабабини билишда ожиз бўлса, шариат ҳукми кифоя қилади.
Яна уларнинг сифатларидан бири – улар саҳоба ва яхши тобеинларга эргашадилар ҳамда диндаги барча бидъат ва хурофотлардан сақланадилар.
Мунис СИРОЖОВ,
Пискент туманидаги “Ўсмат ота” жоме масжиди имом-хатиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Шайх Абу Ғудданинг биргина китобни узоқ излаб, ниҳоят, Маккаи мукарраммада Тошкентлик шайхдан топганлари хусусида ажиб ҳикоя
Шайх раҳматуллоҳи алайҳ «Саҳифалар» китобида ўзларининг ҳаётларидан бир лавҳани қуйидагича зикр этадилар: «Баъзан бирон китобга етишадиган бўлсам, Аллоҳ таоло учун фалон-фалон ракат намоз ўқийман деб назр қилар эдим. Бир китобни қўлга киритаман деб, қизиқ воқеани бошимдан кечирганман. Уни шу ўринда келтиришни мақсадга мувофиқ деб билдим:
«Қоҳирадаги ал-Азҳар университетининг шариат факультетида ўқиб юрган пайтларимда доимо шайхимиз, аллома имом Муҳаммад Зоҳид Кавсарий раҳимаҳуллоҳнинг ҳузурларида бўлардим. У зот аллома Шайх Алий Қорининг «Фатҳу бобил иноя бишарҳи китобин ниқоя» китобини олишни тавсия қилдилар. Фойдали, нодир, дурдона китобларни қўлга киритишга ишқибоз эканимлигимни билганликлари сабаб, ўша китобни топишга бир неча бор жиддий тарзда қизиқтирган эдилар.
У китоб Ҳиндистонда чоп этилган бўлса керак, деб юрардим. Қоҳирада олти йил яшаган бўлсам, то ўқишни тугатгунимча ўша китобни излаб юрдим.
Топилиши мумкин деб фараз қилган барча кутубхоналаримдан сўраб-суриштирдим, лекин у ҳақида бирор маълумотга эга бўла олмадим. Ўз юртимга қайтганимда ҳам Ҳалабнинг қайси шаҳрини зиёрат қилмай ёки қайси кутубхонасига кирмай, ўша китобни излашда давом этардим.
Мен китоб Ҳиндистонда чоп этилган деб ўйлаганим ва у ҳанафий фиқҳи борасида ёзилгани боис, шояд мақсадимга эришсам деб, китобфурушлардан Ҳиндистонда чоп этилган ҳанафий мазҳабига оид барча фиқҳий китоблар ҳақида суриштирар эдим. Лекин улар бу китобнинг ҳатто номини ҳам билишмас эди. Дамашқдаги қадимги дурдона китоблардан хабардор бўлган эски китобфурушлар бор эди. Уларда жуда кўплаб қадимги ва қимматбаҳо китоблар бўлса-да, уларни сотиш масаласида жуда ҳам қаттиқ туришар ва анчагина қиммат нарх белгилашарди.
Улар Саййид Иззат Қусайботий ва унинг отаси, шунингдек, Шайх Ҳамдий Сафаржалоний ва Саййид Аҳмад Убайдлар эди. Бир куни Саййид Иззат Қусайботийдан Ҳиндистонда чоп этилган «Фатҳул бобил иноя...» китоби ҳақида сўрасам, ул зот китоб унда борлигини айтди ва Имом Айнийнинг 1293 ҳижрий йилда Ҳиндистонда чоп этилган жуда катта – олти мужалладдан иборат «Ал- Биноя би шарҳи Ҳидоя» китобини олиб чиқди. Ушбу китоб ҳам мен излаб юрган қимматбаҳо, нодир китоблардан эди, аммо мен у зотдан сўраган китоб эмасди.
Шунинг учун бу китобни унча қиммат бўлмаган нархда сотиб олдим. Кейин мен Шайх Ҳамдий Сафаржалоний раҳимаҳуллоҳдан қидириб юрган китобим ҳақида сўрадим. Билсам, китоб Россияда, Қозонда чоп этилган экан. Айтишларича, китоб қизил гугуртдан ҳам нодирроқ экан. У киши умри давомида қанча-қанча китоблар билан шуғулланган бўлса-да, ўша китобдан фақат бир нусхаси қўлига тушгани ва уни аллома Имом Кавсарийга ақл бовар қилмайдиган даражада қиммат нархга сотиб юборганини айтди.
Китоб чоп этилган жойни аниқ билиб олган бўлсамда, унга етишишга бўлган умидим сусайди. Аллоҳ таоло мени 1376/1957 йилда биринчи маротаба Байтуллоҳни ҳаж қилишга муваффақ қилганида Маккаи мукаррамага кириб, китоб босилган ўлкалардан Аллоҳнинг муборак шаҳрига кўчиб келган кишилардан биронтаси ўзи билан ўша китобни олиб келгандир, деган умидда Маккадаги кутубхоналардан китобни суриштира бошладим, лекин топа олмадим. Аллоҳ таолонинг инояти билан Маккаи мукаррамадаги бозорлардан бирида одамлардан чеккароқдаги бир эски китобфурушнинг олдига бориб қолдим.
У зот шайх Мустафо ибн Муҳаммад Шинқитий ҳафизаҳуллоҳ экан. У зотдан бир неча китоблар сотиб олдим. Сўнг ноумид бўлган ҳолда ҳалиги китоб ҳақида сўрасам, бир ҳафтача олдин менда бор эди, деб қолди. Китобни бухоролик олимлардан бирининг меросидан сотиб олган экан. Бир неча кун олдин уни асли бухоролик Тошкент уламоларидан бирига қиммат нархга сотиб юборган экан. Ишонқирамай турган эдим у ўша китобни менга сифатлай бошлади. Ҳақиқатдан ҳам ўша мен анчадан бери излаб юрган китоб эди. Шундан кейин китобни сотиб олган тошкентлик олим кимлигини сўрадим.
У зот ўйлаб туриб шайх Иноятуллоҳ Тошкандийнинг номини айтди. Ундан ўша шайхнинг яшайдиган, ишлайдиган манзилини, уни қандай топиш мумкинлигини сўрадим. У бу ҳақда билмаслигини айтди. Яна у киши ҳақида кимдан сўраб-суриштиришим мумкинлиги ҳақида сўраган эдим, буни ҳам билмаслигини айтди. Шундан сўнг ўша китобни қўлга киритиш ёки уни сотиб олган киши билан учрашишдан янада умидим узилди. Шундай бўлса-да, Масжидул Ҳарам ёки Макка бозорларида учратган барча бухоролик кишилардан шайх Иноятуллоҳ ҳақида суриштириб юравердим. Бухороликлар бор деб айтилган ҳеч қайси мадраса ёки карвонсарой қолмади, ҳаммасидан ўша шайхни суриштириб чиқдим. Ҳатто Макка ташқарисидаги маҳаллаларгача бордим. Чунки айримлар у ерда ҳам бухороликлар бор дейишганди.
Лекин излаётган одамим билан учрашиш қаёқда дейсиз? Ахир Маккаи мукаррамада Иноятуллоҳ исмли қанчадан-қанча бухороликлар бордир. Тўхтовсиз сўраб-суриштиришлар мени шайх Абдулқодир Тошкандий Бухорий Саотийнинг ҳузурига олиб борди. У зот Макка атрофидаги Жарвал маҳалласида истиқомат қилар экан. У зотдан шайх Тошкандий ҳақида сўраган эдим, шайхни таниди ва менга унинг асл исмини айтди. Исми шайх Мир Иноят Тошкандий экан. Лекин у ҳам шайхнинг манзилини у билан учрашиш мумкин бўлган жойларни билмас экан.
Яна «Фатҳул бобил иноя...» китобини олган ўша шайх билан учрашишдан ноумид бўлиб қолдим. Орадан бир оз вақт ўтди. Бир куни Каъбаи муаззамани тавоф қилиб Аллоҳ таолодан мени ўша инсонга йўлиқтиришини ва ўша китобни қўлга киритишга муяссар этишини сўрадим. Ушбу дуо ва нолани би неча бор такрорлайвердим. Орадан бир ҳафтача вақт ўтди. Бу муддат ичида китоб ва унинг эгасини қидиравериб, фикру ҳаёлим паришон бўлиб қолган эди. Бу Аллоҳга аён.
Бир куни (масжид кенгайишидан олдин) Масжидул Ҳарам эшикларидан бири- «Бобу зиёда»нинг олдидаги бозорда айланиб юрсам, Абу Араб деган эски дамашқлик тижоратчи мени кўриб, кўринишим ва кийимларимдан шомликка ўхшатиб олдига чақирди. Шом ўлкаси ва Шом аҳолиси ҳақида сўради. Китобга бўлган иштиёқим кучлилигидан у кишидан биринчи бўлиб ҳалиги бухоролик шайх ҳақида сўрадим. У олдидаги дўконда ўша шайхнинг куёви савдо қилишини, шайхни ҳаммадан кўра у яхши билишини айтди. Бу гапларни эшитиб, шу қадар хурсанд бўлдимки, қулоқларимга ишонмай қолдим.
Шундан сўнг мен туну кун у ерга қатнаб, охири у киши билан учрашишга муваффақ бўлдим. У зот китобни менга ўзлари истаган нархда арзонга сотдилар. Ўша кун умримда энг хурсанд бўлган онларимдан бири эди. Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло менга ўша китобни биринчи жузини таҳқиқ қилиб, нашр қилишни насиб этди. Аллоҳ таолодан ўз фазли ва карами ила китобнинг қолган қисмларини ҳам нашр қилишга муваффақ бўлишини сўраб қоламан!».
Шайх Aбдулфаттоҳ Aбу Ғудда раҳматуллоҳи алайҳнинг
«Саҳифалар» китобидан.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа