Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Бурҳониддин Марғинонийнинг ҳақиқий қабри қаерда?

10.05.2018 3848 7 min.

Ислом дини пешвоси ва фиқҳшуноси Марғиноний ҳазратларининг қабри қаровсиз ва ободонлаштирилишга муҳтожлигини ақлга сиғдириш қийин. Устига устак, бутун дунё мусулмонлари тан олган йирик маърифатпарвар Бурҳониддин Марғиноний асл қабри қаерда жойлашган эканини заминдош бўла туриб билмаслигимиз ҳам уят аслида.

Олтинсой бағридаги қимирлаб турадиган Сангижумон тошлари, Учқора ёдгорликлари, Оқмасжид ва Шайх Гадой Селкин манзилгоҳлари шулар жумласидан.

Шунингдек, туман ҳудудида бир-биридан илмли ва маърифатпарвар кишилар кўп ўтган. Булар орасида Атауллохўжа ибн Абдулмўмин Марғиноний номи алоҳида эътиборга лойиқдир. У киши 1898 йил Марғилонда таваллуд топган. Ҳаёт ташвишлари ва қийинчиликлари туфайли Хатирчи туманидаги Хўжақулобод қишлоғи яқинидаги Тошқулоқ маҳалласига келиб яшаган. Исломда мукаммал илм соҳиби бўлган. Атрофдагиларни ҳам саодатга чақирган. Қишлоқ аҳлининг диний саводхонлигини ошириш учун кўп заҳмат чеккан. Шунинг учун Хўжақул эшон қишлоғи аҳли уни Мулла Мўмин деб атаган. Ўзига буюк аллома Бурҳониддин Марғинонийни Увайс устоз деб билиб, умри давомида алломанинг китоб ва рисолаларини ёд олиб юрган. Ҳозир ҳам хатирчилик кекса ёшли кишилар Мулла Мўминни кўп эслашиб, ҳаётини Бурҳониддин Марғиноний номлари билан боғлашади.

– Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси Раҳим Қодиров билан Мулла Мўмин ҳаёти ва Бурҳониддин Марғиноний қабри ҳақида кўплаб илмий изланишлар олиб бордик, – дейди нафақадаги педагог, шоир Тошпўлат Хўжамов. – Аниқ маълумотларни йиғдик. 2000 йил аллома таваллудининг 910 йиллиги муносабати билан матбуотда чиқишлар ҳам қилдик. Аммо мавзу шу ҳолича қолиб кетди. Афсуски, қабр мукаммал ўрганилиб, ҳақиқат юзага чиқмади. Аслида, ушбу манзилгоҳ обод қилиниб, тарихий қадамжо сифатида қаралмоғи зарур.

Бурҳониддин Марғиноний қабрини зиёрат қилишга бутун ислом олами муштоқ, аммо биз бунга тайёрмизми?

Буюк аллома Бурҳониддин Марғиноний 1123 йил Марғилонда туғилган. Умри давомида Қуръон, ҳадис илмларини мукаммал эгаллаган. Ислом ҳуқуқшунослигини пухта ўрганганлиги ва бу борада беқиёс ишлар қилганлиги боис “Бурҳон уд-дин” (ислом динининг далили) номи билан машҳурдир. Дастлаб таълимни ўзи таваллуд топган қишлоқда олади. Сўнг ўша даврда Мовароуннаҳрнинг диний ва маърифий маркази бўлмиш Самарқандда фаолиятини давом эттиради. Марғиноний ҳазратлари фиқҳшунос бўлибгина қолмасдан ислом дини моҳиятини чуқур асослаб берувчи мукаммал асарлар муаллифи ҳамдир. Ул зотнинг “Китоб ул-мазид”, “Муносиб ул-ҳаж”, “Мажму ал-навозил”, “Китоб ул-фароиз” ва “Бидоят ул-мубтайн” каби машҳур асарлари бор. Ханафия мазҳабининг асосий қўлланмасига айланган “Ҳидоя” асари 1178 йил Самарқандда ёзилади. Тез орада бу асар мукаммал, аниқ ва изчиллиги билан ислом оламида танилди. Бугунги кунда ҳам китоб кўплаб диний масканлар, жумладан, Қоҳирадаги “Ал-азҳар” дорулфунунида асосий дарсликлар қаторида ўрганилиб келинмоқда. Ушбу асар бир неча асрлар давомида деярли барча мусулмон давлатларида ҳуқуқшунослик бўйича энг асосий қўлланма ҳисобланиб, ислом шариати юзасидан иш юритаётган мамлакатлар ушбу қўлланмадан кенг фойдаланадилар.

Айни дамда эса ислом фиқҳшунослигида ягона ва мукаммал қўлланма ҳисобланган “Ҳидоя” асарининг муаллифи Бурҳониддин Марғиноний қабри борасидаги бу каби иккиланишларга чек қўйиш вақти келди.

Ҳазрат Алишер Навоий Самарқандда сургун вақтида Чокардиза қабристонини зиёрат қилган. Заҳириддин Муҳаммад Бобур ҳам мемуар асари бўлмиш “Бобурнома”да Бурҳониддин Марғиноний қабри ҳақида қисқача тўхталиб ўтган. Мулла Мўмин эса айнан ана шу қабрни ўзи яшаётган қишлоқ яқинидаги қабристонга кўчиртириб келгани ҳақида мақолаларда қайд этилган.

Маълумки, Бурҳониддин Марғиноний 1197 йилда Самарқандда вафот этади. Одатий анъанага кўра маърифий ишлар ривожи ва ислом дини кенгайишида ўз ҳиссасини қўшган кишилар ҳудуддаги Чокардиза қабристонида дафн этилган. Аллома ҳам дастлаб ана шу масканда қўним топган эди. Мулла Мўмин қабрни бир неча бор зиёрат қилгани боради. Манзилгоҳ ҳароба ҳолатида экани ва яқинда тугатилаётгани ҳақидаги хабарни эшитиб хуноб бўлади. 1966 йил кўплаб қийинчиликларга учраса ҳам аллома қабрини ўзи яшаётган қишлоқ яқинидаги Хўжақул эшон қабристонига олиб келади. Бурҳониддин Марғинонийнинг муборак ҳоклари туман ҳудудига олиб келингач, Хўжақул эшон қабристонининг ҳали одам қўйилмаган бўш ерига қабр ковланиб, лаҳатга қўйилгани ҳақида меҳнат фаҳрийси Нормамат Турниёзов маълумот беради (“Ўзбекистон овози” газетасининг 2000 йил 14 март сонида). Ислом шариати юзасидан барча амаллар бажо келтирилиб, аллома иккинчи қабрга қўйилади. Шоир Тошпўлат Хўжамов ҳали ёш бўлса-да бу воқеаларни яхши эслайди. Истиқлол йилларида эса туман газеталарида шу мавзуни ёритиб қатор мақолалар ёзган. Мулла Мўмин ўз васиятига кўра алломанинг оёқ томонида дафн этилади. Бугун қишлоқнинг кекса ёшли кишилари ушбу қабристонни зиёрат қилганларида Бурҳониддин Марғиноний ҳаққига ҳам дуо қиладилар. Бу бежизга эмас, албатта.

Ўтган асрнинг 50-60 йилларида Самарқанднинг шимолий қисмлари, шу жумладан, Чокардиза қабристони ҳам яҳудийларга яшаш учун ажратилади. Натижада, қабристон ҳудуди батамом бузиб ташланаётган бир даврда Мулла Мўминнинг савобли иш қилгани ва бунинг Хатирчи тумани билан боғлиқ экани асосли, албатта. Тарихдан маълумки, қабрлари бир жойдан иккинчи жойга кўчирилган бўлса ҳам марҳумнинг хок-суяклари қаерга келтириб қўйилса, ўша ер кўчириш вақти ва сабабларидан қатъий назар ҳақиқий қабр ҳисобланади. Бунга Заҳириддин Муҳаммад Бобур қабри ҳам яққол мисол бўла олади.

2000 йилда Бурҳониддин Марғиноний таваллудининг 910 йиллиги муносабати билан Марғилон шаҳрида гўзал ёдгорлик мажмуаси бунёд этилган. Аллома туғилган маскандаги рамзий қабр обод қилинганлиги яхши. Бироқ ислом дини пешвоси ва фиқҳшуноси Марғиноний ҳазратларининг асл қабрлари қаровсиз ва ободонлаштирилишга муҳтожлигини ақлга сиғдириш қийин. Шу билан биргаликда бутун мусулмон давлатлари тан олган йирик маърифатпарвар Бурҳониддин Марғиноний қабрини қаерда жойлашган эканини заминдош бўла туриб билмаслигимиз ҳам ачинарли. Билиб туриб, индамасликнинг бугун асло иложи йўқ. Бу эса бобомиз олдидаги бизнинг адо этиб бўлмайдиган қарзимиз, бажаришимиз лозим бўлган фарзимиздир.

Шундай экан, Навоий вилояти Хатирчи туманидаги Хўжақул эшон қабристонидаги алломанинг ҳақиқий қабри обод қилинса, тумандаги зиёратгоҳлар сони яна биттага кўпаяр ва ислом тарихи йўлида навбатдаги савобли иш амалга оширилган бўларди.

Дилобар Аслиддин қизи,

ЎзА

Манба: http://uza.uz

Ўзбекистон янгиликлари

МАЪЛУМОТНИ ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДА УЛАШИНГ

Мақолалар

Умавийлар даври

13.01.2025 6493 7 min.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар», дедилар (Бухорий, Термизий, Ибн Можа, Ибн Ҳанбал ривоят қилишган).

Мусулмон уммати тарихидаги энг яхши давр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари яшаб ўтган аср бўлиб, у тарих зарварақларидан «Саодат асри» деган ном билан жой олди. Кейинги аср тўрт буюк саҳоба бошчилигида олиб борилган асрларга татигулик ишлар сабабли «Рошид халифалар даври» деган ном билан тарих саҳифаларига битиб қўйилди. Кейинги аср «Умавийлар асри» дея аталиб, мана шу даврдан поғонама-поғона пастлаш ҳолати кузатилди.

Умавийлар давлати Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдуманофга нисбат берилади.

Умайя исмли ушбу шахс жоҳилият даврида Қурайш уруғларидан бирининг бошлиғи бўлиб, амакиси Ҳошим ибн Абдуманоф билан ҳар доим Қурайшнинг раҳбарлигини талашиб келар эди. Ислом келгач, мазкур талашув очиқ-ойдин душманликка айланди: Бану Умайя қабиласи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга, у зотнинг даъватларига қарши турди; Бану Ҳошим қабиласи эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга барча ишларда кўмакдош бўлди, у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни душманларнинг ёмонликларидан ҳимоя қилди.

Бану Умайя одамлари Макка фатҳи даврида бошқа иложлари қолмаганидан кейингина Исломни қабул қилишди. Дастлабки асрларда Исломда пешқадам бўлган уруғларнинг энг катта бобоси Абдуманоф ҳисобланади.

Бану Умайя (умавийлар) тарихини бузиш

Бану Умайянинг тарихи тафсилотларига эътибор берадиган бўлсак, унинг бузиб кўрсатилганлиги, уларни кўпроқ қоралаш ҳолатларини кузатамиз. Бу ишларнинг кўпчилиги уларнинг асосий сиёсий хусуматчилари – аббосийлар томонидан қилинган, чунки тарихга оид китобларнинг кўп қисми айнан аббосийларнинг ҳукмдорлик даврида ёзилган. Шунингдек, шийъалар, хаворижлар, тарихни яхши билмай туриб оғзаки сўзлаб юрадиган оми кишилар ҳам Бану Умайянинг сиёсий душманлари ҳисобланиб, улар ушбу қабиланинг жуда кўп туҳматларга қолишига ҳам сабаб бўлган.

Бу туҳмат ва қоралашлар турли-туман бўлиб, асосий эътибор Бану Умайянинг обрўсини тўкадиган тарихий ҳодисаларга қаратилган, улар бўрттириб кўрсатилган. Ушбу ҳодисаларни нишон қилиб, уларнинг қадрини туширишга олиб борадиган гаплар айтилган:

1. Бану Умайянинг илк даврда Исломга қарши турганлари, Исломни кечикиб қабул қилганлари жуда кўп такрорланади, лекин уларнинг Исломга кирганларидан кейинги буюк ишлари, жумладан, кўплаб юртларни фатҳ этишда кўрсатган хизматлари мутлақо эсланмайди.

2. Бану Умайя даврида содир этилган мусибатлар бўрттириб гапирилади. Карбало воқеаси, имом Ҳусайн ва у кишининг оилаларининг қатл этилиши, Ҳарра воқеаси, Мадинадаги Ҳарамни эътиборсиз қўйиш, манжаниқ билан Маккага тош отиш масалалари шулар жумласидандир.

3. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг қатл қилиниши, Зайд ибн Алий ибн Ҳусайннинг қўзғалони ва у кишининг қатл қилиниши, шунингдек, бошқа тарафларда содир бўлган хатоларни эътиборга олмаслик, халифага қарши чиқиш, тоатни бузиш каби ишларни Бану Умайяга катта айб қилиб, уларга қарши кенг тарғибот ишлари амалга оширилади.

4. Бану Умайянинг душманлари томонидан уларнинг инсоний нафсидаги заифлик нуқталарига алоҳида эътибор берилади, Бану умайялик баъзи кишилардан содир бўлган хатолар бўрттириб гапирилади, бироқ яхшиликлари беркитилади. Хусусан, ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу ҳақларида бу очиқ-ойдин кўринади.

5. Абу Суфён ва Муовия розияллоҳу анҳумо ҳақларида ҳам бу каби ноўрин гаплар ниҳоятда кўпайган. Бану умайялик баъзи волийлар ботил ишларни қилувчи мутаассиблар дея сифатланади. Бу Ҳажжож ибн Юсуф ва Зиёд ибн Абийҳлар мисолида кўринади.

6. Язид ибн Муовия ҳамда Валид ибн Язид каби халифалар ҳақида ҳам уларга қарши жуда бўлмағур миш-мишлар тўпланиб тарқатилган. Аслида эса мусулмончилик одоби бўйича Бану Умайя даврида рошид халифалар давридагидан кўра бир оз пастлаш – сустлашиш бўлганини эслашнинг ўзи кифоя қилади. Вақт ўтиши билан хатога йўл қўйиш ҳам аста-секин кўпайиб борган. Бану Умайя давридаги мусулмонлар жамияти ҳар жиҳатдан рошид халифалар жамиятига яқин бўлган. Лекин қўлга киритилган ўлжалар, мол-мулкнинг кўпайиши натижасида катта-катта уйлар, қасрлар қуриш, шунингдек, чўри тутишнинг оммалашганлиги бор. Шу билан бирга, Бану Умайянинг жуда кўп яхши фазилатлари ҳам бўлганлиги бор ҳақиқат, лекин уларга қарши бўлган тарихчилар бу фазилатларни эътиборга олмаганлар, балки унутиб қўйганлар.

Улардан баъзиларини айтиб ўтамиз:

1. Ҳазрати Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу катта саҳоба бўлиб, у киши Халифа Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга қарши масалаларда ижтиҳод қилган, фақат ижтиҳоди унчалик тўғри бўлмаган. Лекин барибир у зот одил кишилар сафида қолган. Зотан, барча саҳобалар розияллоҳу анҳум адолатлидирлар.

Бану Умайянинг энг катта арбобларидан бири саналган Марвон ибн Ҳакам тобеъинларнинг биринчи табақасидан бўлган. У Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу, Усмон розияллоҳу анҳу ва бошқа катта саҳобалардан ҳадислар ривоят қилган.

Яна бир Бану умайялик Абдуллоҳ ибн Марвон халифа бўлишидан олдин аҳли илм ва аҳли фиқҳ бўлган. Мадинаи мунавваранинг катта олимларидан ҳисобланган.

Умар ибн Абдулазиз эса мужтаҳид имомлардан бўлган. Кўпчилик у кишини рошид халифалар қаторида санайди.

Бану Умайя қабиласининг аъзолари қозилик ишларига аралашмас эдилар. Улар кўп жойларда аҳли илм ва аҳли фазлларнинг олдинги сафларида бўлганлар.

2. Бану Умайя даврида жуда кўп буюк исломий фатҳлар бўлган. Улар шарқда Хитойгача, ғарбда Франция ва Андалус юртларигача етиб борганлар.

3. Бану Умайя даврида Ислом давлати тарихлар давомида мисли кўрилмаган энг катта кенгайишни бошидан кечирди.

4. Бану Умайя даврида жуда кўп қўриқ ерлар ўзлаштирилди, улар боғ-роғларга айлантирилди, каналлар қазилди, шаҳарлар қурилиб, ободончилик ишлари олиб борилди, атроф гуллаб-яшнади, тараққий этди.

Шу ўринда таъкидлаб айтамизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юқоридаги «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар» деган ҳадислари бежиз айтилмаган. Зеро, Бану Умайя қабиласининг аъзолари, раҳбарлари ва давлат бошлиқлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларига яқин асрда яшаб ўтганлар.

«Ислом тарихи» иккинчи жузи асосида тайёрланди