23 Июн, 2025, 27 Зулҳижжа, 1446
23 Июн, 2025, 27 Зулҳижжа, 1446
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо айтади: «Набий алайҳиссалом: «Менинг зоту насабимга жоҳилият бузуқликлари аралашмаган. Ота-боболаримнинг ҳаммалари айнан Исломдаги никоҳ қоидаларига мувофиқ ҳолда дунёга келишимга сабабчи бўлишган», деганлар».
Ҳишом ибн Муҳаммад Калбий отасидан шундай ривоят қилади: «Мен Пайғамбар алайҳиссаломнинг оналарига қадар яна жуда кўп момоларининг ҳаётини ўрганиб чиқишга муваффақ бўлдим. Уларнинг орасида бирор зинокорни ҳам, жоҳилиятнинг ёмон одатлари билан машғул бўлган бирор кимсани ҳам учратмадим».
Али каррамаллоҳу важҳаҳудан келтирилган ривоятда Пайғамбар алайҳиссалом: «Мен никоҳдан дунёга келганман, зинодан эмас. Одам алайҳиссаломдан бошлаб, то ота-онамдан туғилгунимга қадар жоҳилият бузуқликлари менга етмаган», деганлар.
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан келтирилган ривоятда Пайғамбар алайҳиссалом шундай деганлар: «Ота-онам ҳеч қачон зинога яқинлашмаганлар. Аллоҳ таоло мени пок сулбдан (яъни ота-боболаримнинг пушти камаридан) покиза раҳмларига (яъни она-момоларимнинг вужудига) кўчирган. Улар икки шохобчага бўлинган, мен уларнинг энг яхшисидаман».
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Лақод жаа-акум расулуммин анфусикум», яъни «Дарҳақиқат, сизларга ўзларингиздан (чиққан) Расул келган» оятини қироат қилиб, «анфусикум»нинг «фо»сини фатҳали أَنْفَسِكُمْ (яъни «анфасикум») қилиб ўқидилар-да, «Мен ичингизда насабда, қариндош-уруғчиликда ҳамда аслзодаликда намуна ва ибрат олишга энг лойиқроғингизман. Одам алайҳиссаломдан буён келаётган ота-боболарим ичида бирорта хулқи бузуқ бўлмаган», деб марҳамат қилдилар».
Мўминларнинг онаси Оиша розияллоҳу анҳо Пайғамбар алайҳиссаломдан, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброил алайҳиссаломдан ривоят қиладилар: «Ер юзининг машриқу мағрибини кўриб чиқдим. Лекин Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламдан афзалроқ кишини ҳамда Ҳошим авлодидан афзалроқ ота авлодини кўрмадим».
«Саҳиҳул Бухорий»да Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан нақл этилган ривоятда Пайғамбар алайҳиссалом: «Мен Одам алайҳиссалом зурриётларининг энг яхши наслидан пайғамбар қилиб юборилдим. Бу ҳолат то энг яқин ота-боболаримга қадар наслма-насл давом этиб келган», деганлар.
«Саҳиҳи Муслим»да Восила ибн Асқоъ розияллоҳу анҳу нақл қилган ривоятда Пайғамбар алайҳиссалом: «Аллоҳ таоло Исмоил зурриётидан Кинонани танлади. Кинонадан Қурайшни, Қурайшдан Бану Ҳошимни, Бану Ҳошимдан эса мени танлаб олди», дедилар.
Аббос розияллоҳу анҳу келтирган ривоятда Пайғамбар алайҳиссалом шундай деганлар: «Аллоҳ таоло махлуқотларни яратиб, мени барча фирқа(гуруҳ)лар ичида ҳам энг яхшиси, икки фирқа(гуруҳ)нинг ҳам энг яхшиси қилди. Сўнгра қабилаларни ихтиёр этиб, мени энг яхши қабилага мансуб этди. Сўнгра оилани ихтиёр этиб, менинг ана шу оилаларнинг энг яхшисида дунёга келишимни тақдир этди. Мен уларнинг нафси (яъни жони, зоти) жиҳатидан ҳам, оила жиҳатидан ҳам энг яхшисиман» .
Ибн Умар розияллоҳу анҳумо нақл қилган ривоятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: «Аллоҳ таоло махлуқот яратишни ирода қилиб, улар орасидан Одам наслини танлади. Сўнгра Одам авлодлари орасидан арабларни танлади. Сўнгра ана шу араблардан мени танлади. Мен шу арабларнинг яхшиларидан сараланиб келганман. Ким арабларни яхши кўрса, мен яхши кўрганим учун яхши кўради. Ким уларни ёмон кўрса, мен ёмон кўрганим учун ёмон кўради».
Шуни яхши билишимиз лозимки, Пайғамбар алайҳиссаломнинг на ака-ука, на опа-сингиллари бўлган. У зот ёлғиз фарзанд бўлганлар. Бу билан ота-оналари наслининг софлиги ва яхшилик хислатлари фақат у зотгагина ўтиши ҳамда насаблари ҳам ёлғиз ўзлари билан чекланиши кўзланган. Бундан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам пайғамбарликка муносиб бўлишлари ва энг юқори шарафга мувофиқ танланган насаб билан хосланишлари ирода қилинган. Агар сиз Пайғамбар алайҳиссаломнинг насабларини синчиклаб ўрганиб, у зотнинг нақадар пок наслдан дунёга келганларини билишга киришсангиз, охир-оқибат улуғ ва олижаноб сулолага мансуб эканларига ишонч ҳосил қиласиз. Пайғамбар алайҳиссалом араб миллатига мансуб бўлиб, абтоҳий, ҳарамий, ҳошимий ва қурайшийдирлар.
Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга қисқача таъриф берадиган бўлсак, у зот арабларнинг энг яхшиларидан танланган бўлиб, уларнинг ичида энг тоза наслу насаб эгаси, аслзодаликда энг шарафлиси, агар арабларни дарахтга ўхшатсак, у зот уларнинг энг гуллагани, ўзаги ва илдизи энг бақуввати, агар устунларга ўхшатилса, энг баланди, арабларнинг зоти жиҳатидан энг покизаси, тили энг фасоҳатлиси, баёни энг равшанроғи, агар шараф тарозисида ўлчаниши мумкин бўлса, шарафи энг оғир келадигани, энг тўғри йўл тутадигани, ота-она тарафидан энг азизи ва энг мукаррами бўлганлар.
Шунингдек, у зотнинг Аллоҳ таоло учун энг азиз ўлка бўлмиш Маккаи Мукаррамада дунёга келишлари ҳам бежиз эмас. Зеро, араб саҳросида (ўша вақтда) Макка шаҳрининг нуфузига тенг келадиган бошқа ўлка йўқ.
Бу хусусда буюк муҳаддис Шамсиддин ибн Носириддин Димашқий нақадар гўзал сўзлар айтганлар:
Асрамиш Аллоҳ таоло Муҳаммад ҳурматидан,
Барча боболарини жоҳилият иллатидан.
Одам Атодан тортиб ота-онасигача
Зинога юрмадилар Аллоҳнинг раҳматидан.
Ғиёсиддин Баратов
«Кўкалдош» ўрта махсус
Ислом билим юрти ўқитувчиси
Энг кўп қандай дуо қиласиз?
Марвазий: “Энг кўп қайси дуони қиласиз?”.
Имом Аҳмад: “Аллоҳ таоло бизни одамлар ўйлаганларидек солиҳлардан қилсин ва биз ҳақимизда билмаганларини мағфират этсин”[1].
Қандай тонг оттирдингиз?
Имом Аҳмад Аллоҳдан қаттиқ қўрқарди, Унинг азоби ва иқобидан доимо хавфдан бўларди.
Кунларнинг бирида талабаларидан бири Нажийб Марвазий устозининг ҳолидан хабар олиш учун унинг олдига кириб: “Қандай тонг оттирдингиз?” деб сўради.
Имом Аҳмад лаблари титраб: “Роббиси фарз ибодатларни, Набийи суннат амалларни, фаришталар солиҳ амалларни, иблис фаҳш ишларни, ўлим фариштаси жон олишни, аҳли-аёли нафақасини талаб қилган ҳолда тонг оттирдим”.
Улар учун рухсат этилган нарса сенга рухсат этилмайди-ми?
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи Халиф Восиқнинг ҳузурига кирди.
Имом Аҳмад: “Ассалому алайкум, эй мўминлар амири”.
Восиқ: “Сенга Аллоҳнинг саломи бўлмасин”.
Имом Аҳмад: “Эй мўминлар амири, жуда беодоб экансиз. Ахир Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай буюрган-ку: “Қачон сизларга бирор саломлашиш (ибораси) билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олингиз ёки ўша (ибора)ни қайтарингиз” (Нисо сураси, 86-оят).
Аллоҳга қасамки мен учун бундан гўзалроқ ва яхшироқ нарса йўқ.
Имом Аҳмад: “Қуръон ҳақида нима дейсиз?”.
Восиқ: “Махлуқ”.
Имом Аҳмад: “Қуръон махлуқ эмаслигини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, Ҳазрат Абу Бакр, Умар, Усмон, Али розияллоҳу анҳум билишган-ку?! Ёки улар билмаган деб ўйлайсиз-ми?”.
Восиқ: “Улар билишмаган”.
Имом Аҳмад: “Субҳаналлоҳ! Набий алайҳиссалом, хулафои рошидийн розияллоҳу анҳум билмаган нарсани сиз биласиз-ми?”.
Халифа бироз хижолат бўлиб: “Билишган, аммо одамларни унга даъват этишмаган”, деди.
Имом Аҳмад: “Улар учун рухсат этилган нарса сенга рухсат этилмайди-ми?”.
Шундан сўнг, Восиқ ўзи ёлғиз ўтирадиган хонасига кириб кетди. Имом Аҳмад айтган гапларни ҳаёлидан такрор-такрор ўтказди. Ниҳоят, унга айтилган гапларнинг ростлиги аён бўлди. Халифа дарҳол ўрнидан туриб, имомдан кишанларни ечишни, тўрт юз динор танга беришни ҳамда озод қилишни буюрди.
Ғийбатчини афв этди
Мўминлар амири Мутаваккил Имом Аҳмадни кўп ғийбат қилувчи бир кишини тутиб олди. Ва имомга: “Агар истасанг ўзим унинг адабини бераман, хоҳласанг уни сенга бераман”, деди.
Имом Аҳмад: “Уни кечирдим”, деди.
Мутаваккил: “Наҳотки, сени шунча ғийбат қилиб, чақимчилик қилган одамни кечирсанг?!” деди.
Имом Аҳмад: “Эҳтимол, унинг ёш фарзандлари бўлса, уларга бундан махзунлик етади”[2].
Мукофоти Аллоҳнинг зиммасида
Кеч тушди. Атрофни зимистон эгаллади. Имом Аҳмад уйғониб, кун ёришгунча хўнграб йиғлади. Шогирдларидан бири: “Устоз нима сабабдан кечаси кўп йиғладингиз?” деб сўради.
Имом Аҳмад: Муътасимнинг берган азоблари Аллоҳ таолонинг қуйидаги оятларини тиловат қилганимда ёдимга тушди: “(Ҳар қандай) ёмонликнинг жазоси худди ўзига ўхшаш ёмонликдир. Бас, кимки афв этиб (ўртани) тузатса, бас, унинг мукофоти Аллоҳнинг зиммасидадир. Албатта, У золим (тажовузкор)ларни севмас” (Шуро сураси, 40-оят).
Шунда Аллоҳга сажда қилиб уни кечиришини дуо қилиб сўрадим.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочлари
Фазл ибн Робиънинг фарзандлари зиндонда ётган Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳни кўргани келишди. Имом Аҳмадга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочларидан учта тола беришди. Буни кўрган имомнинг кўзлари ёшга тўлди. Чуқур-ҳурмат ва эҳтиром билан сочларни кўзларига суртди. Агар имом бемор бўлса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак сочларини сувга солиб ичар ва тезда тузалиб кетарди.
Имом Аҳмад вафотидан олдин: “Вафот этсам, икки кўзимга ва тилимга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соч толаларини қўйинг!” деб васият қилди. Имом оламдан кўз юмганда унинг васияти бажарилди.
Ношукрлик бўлади
Фаҳиқлар имоми, муҳаддислар шайхи Имом Аҳмадга беморлик етди. Тўшакка михланиб қолди. Оғриқнинг азобидан имом “оҳ, оҳ” деб инграрди.
Шунда унга: “Товус ибн Кайсон раҳматуллоҳи алайҳини беморни инграши ношукрлик бўлади деб айтгани эслатилди”.
Шундан сўнг, Имом Аҳмаднинг то вафот этгунига қадар бирорта овози чиқмади[3].
Фақат сажда қиларди
Кеч тушди. Имом Аҳмаднинг шогирди Сулаймон ибн Абу Матор уйқуга кетди. Устози унга кечаси туриб таҳорат олиши учун сув тайёрлаб қўйди.
Тонгда отди. Имом Аҳмад сув ишлатилмаганини билди. Шунда у: “Субҳаналлоҳ, ахир талабани кечаси бажарадиган вазифаси (вирди) йўқ-ми?” деди насиҳат овозда.
Шогирди Сулаймон: “Мусофирман-ку”, деди.
Имом Аҳмад: “Мусофир бўлсанг ҳам! Масруқ ҳаж ибодатини адо этганда, ҳар кечани ибодат билан ўтказган эди”, деди[4].
Қайтаришни ният қилганман
Имом Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳ дўстидан икки юз дирҳам қарз олди. Бироз муддат ўтгандан сўнг Имом Аҳмад қарзини қайтарди. Шунда дўсти: “Сендан бу пулларни қайтариб олиш ниятим йўқ эди”, деди.
Имом Аҳмад қатъиятлик билан: “Лекин мен қайтариб беришни ният қилганман”, деб қарзини узиб, жўнаб кетди.
Икки ярим миллион жамоат қатнашган жаноза
Имом Аҳмад бемор бўлганларида бутун Ислом олами ташвишга тушди. У киши яшаётган шаҳар одамга тўлиб, юриб бўлмай қолди. Миршаблар фақат Имомнинг ўзлари истаган одамнигина кўришга қўйишар эдилар.
Имом Аҳмад ҳижрий 241 сана 12 робиъул аввал жума куни вафот этдилар. Жанозаларига келган жамоат масжидларни, кўчаларни тўлдириб юборди.
Тарихчиларнинг маълумотларига кўра, у зотнинг жанозаларига икки ярим миллион одам қатнашган.
Аллоҳ таоло улуғ имомни раҳмат этсин, Ислом ва мусулмонлар учун қилган хизматларини муносиб мукофотласин[5].
Даврон НУРМУҲАММАД
[1] Маноқибул Имом Аҳмад. 251.
[2] Маноқибул Имом Аҳмад. 318.
[3] Маноқибул Имом Аҳмад. 353.
[4] Маноқибул Имом Аҳмад. 191.
[5] Маноқибул Имом Аҳмад. 361.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа