05 Август, 2025, 11 Сафар, 1447
05 Август, 2025, 11 Сафар, 1447
Ислом оламида яшаб ўтган олимлар тарихда илм-фан тараққиётига ўзларининг қўшган ҳиссалари билан ажралиб турадилар. Қадимда ўтган олимларнинг меросини ўрганиш орқали бугунги кун олимлари ҳам фанда катта ихтироларга сабаб бўлмоқдалар. Уларнинг фаолияти мусулмон дунёсида илмнинг аҳамиятини кўрсатади. Бироқ айрим субъектив сабаблар туфайлигина кўпчилик мусулмон олимларнинг меҳнати қадрланмай, эътирофдан узоқда қолиб кетмоқда.
Олимларнинг ишларини ўрганиб, уларнинг аҳамияти қай даражада эканидан келиб чиққан ҳолда мукофотловчи Алфред Нобел хотирасига ташкил этилган Нобел мукофоти бир қанча мусулмонларга ҳам берилган. Бироқ уларнинг умумий сони мукофотни қўлга киритганларнинг атиги 1,2 фоизини ташкил этади.
Нобел мукофоти деганда бизнинг кўз олдимизга илм-фанда улкан ютуқларга эришган олимлар келади. Уларнинг фан тараққиётига қўшган ҳиссалари беқиёсдир. Тинчлик йўлида жасорат кўрсатганлар эса Тинчлик учун мукофоти билан тақдирланганлар.
Келинг Нобел мукофотини қўлга киритган мусулмонлар билан танишамиз.
Тинчлик учун Нобел мукофотини қўлга киритганлар:
Анвар Садат (1918–1981) Миср Араб Республикаси президенти. У 1978 йилда Яқин Шарқ минтақасида тинчлик ўрнатиш мақсадида Исроил ва Миср ўртасида Кемп Девид сулҳини имзолаш ташаббускори бўлгани учун ушбу мукофот билан тақдирланган. Нобел мукофотини олган биринчи мусулмон сифатида дунё тарихида ном қолдирган.
Ёсир Арофат (1929–2004) Фаластин мухторияти раҳбари. Яқин Шарқда тинчлик учун қўшган ҳиссаси учун 1994 йилда Нобел мукофоти билан тақдирланган.
Ширин Эбади (1947) эронлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси. Аёллар ва болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилишдаги хизматлари учун 2003 йилда Нобел мукофоти билан тақдирланган. Нобел мукофотини олган биринчи муслима.
Муҳаммад ал-Барадий (1942) мисрлик дипломат. 2005 йилда атом энаргиясини ҳарбий мақсадларда эмас, тинчлик мақсадларда фойдаланиш борасидаги эришган ютуқлари учун Нобел мукофоти билан тақдирланган. Нобел мукофотини қўлга киритган иккинчи мисрлик.
Муҳаммад Юнус (1940) бангладешлик иқтисодчи Grameen Bank асосчиси. 2006 йилда қуйи қатламнинг иқтисодий ва ижтимоий ривожланиши моделини яратгани учун ушбу мукофотга лойиқ деб топилган.
Тавакел Карман (1979) яманлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси. 2011 йилда тинчликка эришиш жараёнида аёлларнинг ҳуқуларини ҳимоя қилинишида амалга оширган хизматлари учун мукофотга лойиқ деб топилган. Мукофотни қўлга киритган биринчи араб аёли.
Малала Юсуфзай (1997) покистонлик болаларнинг таълим олиш ҳуқуқини ҳимоя қилган фаол. 2014 йилда болаларнинг таълим олиш ҳуқуқини тиклашдаги хизматлари учун мукофот тақдим этилган. 17 ёшида мукофотни қўлга киритган энг ёш Нобел мукофоти соҳибаси.
Адабиёт йўналишида Нобел мукофотини қўлга киритганлар:
Нагуиб Маҳфуз (1911 –2006) Замонавий араб адабиётига улкан ҳисса қўшган мисрлик ёзувчи. 1998 йилда инсониятга хизмат қилувчи янги услубдаги ҳаётий асарлари учун Нобел мукофотига лойиқ деб топилган.
Орхан Памук (1952) Туркиялик ёзувчи. Менинг исмим Қизил (My Name Is Red) ва Қор (Snow) асарлари билан машҳур. 2006 йилда Адабиёт йўналишидаги Нобел мукофотини қўлга киритган. Ўз шаҳрининг тушкунлик кайфиятини символлар ёрдамида тасвирлаган.
Кимё йўналишида Нобел мукофотини қўлга киритганлар:
Аҳмед Зеваил (1946 - 2016) мисрлик олим. 1999 йилда Кимё йўналишида Нобел мукофоти соҳибига айланган. Унинг тадқиқотлари кимёвий реакцияларни ўтиш ҳолатини ўрганишда фемтоскунд спектроскопдан фойдаланиш борасида амалга оширилган.
Азиз Санжар (1946) туркиялик тадқиқотчи. 2015 йилда Азиз Санжар ДНКнинг қайта тикланиши жараёнини механик ўрганишда эришган натижалари учун Нобел мукофотига лойиқ деб топилган.
Кўпчилик манбааларда Нобел мукофотини қўлга киритган мусулмонлар сони 12 нафарни ташкил этилиши айтилган. Биз эса юқорида 11 нафар мусулмон кишилар ҳақида маълумот бериб ўтдик. Ғарб манбааларида покистонлик олим Муҳаммад Абдуссалом ҳам мусулмонлар рўйхатига киритилган. У 1926-1996 йилларда яшаган физик олимдир. Унга 1979 йилда Физика соҳасидаги ютуқлари учун Нобел мукофоти билан тақдирланган. Ушбу олим Покистондаги Аҳмадия оқими аъзоси бўлганлиги сабабли барча мусулмонлар томонидан ёзилган маълумотларда мусулмон олимлар қаторига киритилмайди.
Маълумот учун, 1974 йил апрель ойида Маккаи мукаррама шаҳрида бўлиб ўтган Ислом олами анжумани қодиёния (Аҳмадия) фирқасини Ислом динидан чиққан фирқа деб эълон қилган.
Азҳари шариф шайхи Шайх Жодул Ҳақ қодиёния фирқасидан саналмиш аҳмадия гуруҳини диндан қайтган гуруҳ деб фатво берган.
Хулоса қилиб айтганда диндошларимиз фарзандларини илм-фанни эгаллашга, мусулмонлар ҳаётини янада енгиллаштиришга қаратилган ихтироларни қилишга рағбатлантиришлари лозим.
Жўраев Зоҳиршоҳ
ЎМИ Матбуот хизмати
Ҳанафий мазҳабимизда «ишораи саббоба» суннат амал хисобланади. У тўғрисида бир неча ҳадису шарифлар ворид бўлиб, қуйидаги манбаларда у тўғрисида ва қандай қилиниши борасида тўхталиб ўтилган. Абу Лайс Самарқандий “Навозил”, Камолиддин Ибну Ҳумом “Фатҳул қодир”, Аллома Алоуддийн Косоний “Бадои’ус Саноий”, Ибн Обидийн “Раддул мухтор”, Абдулҳай Лакнавий “Умдатур ри'оя”, “Эъло’ус сунан” каби мўътабар манбаларда ҳам суннат эканлиги зикр қилинган. Бу ҳақида Алий Қорий иккита “Тазйинул ибора таҳсинул ишора” ва “Ат-тадҳийну лит тазаййун”, Ҳофиз Ибн Ҳажар “Талҳисул ҳобир”, Ибн Обидийн “Рафъ ул тараддуд” номли бир қатор рисолаларда ҳам ёзиб ўтганлар.
Имом Термизий Абу Ҳумайддан ривоят қиладилар: “Ўнг кафтларини ўнг тиззаларига, чап кафтларини чап тиззаларини устига қўйиб бармоқлари билан ишора қилар эдилар”.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий саллолоҳу алайҳи васаллам намозда, яъни ташаҳҳудга ўтирсалар ўнг қўлларини ўнг тиззаларини устига чап қўлларини чап тиззаларини устига қўйиб кўрсаткич бармоқларини кўтариб ишора қилардилар. Чап қўллари тиззаларини устида турар эди”. Ушбу ҳадисга саҳобалар, тобеъинлар амал қилиб, ташаҳҳудда ишорани ихтиёр қилдилар. Аҳмад Нофиъдан ривоят қиладилар: “Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумо намозда ташаҳҳудга ўлтирсалар икки қўлларини икки тиззаларига қўйиб бармоқлари билан ишора қилиб, ишора қилган бармоқларига қараб турар эдилар, сўнг Расулуллоҳ саллалоҳуалайҳи васаллам: “Бармоқ билан ишора қилиш шайтонга темирдан ҳам шиддатлироқ”, дердилар.
Алий Қорий “Тазйинул ибора таҳсинул ишора” китобларида ушбу ҳадисни шарҳлаб айтадиларки, “Бармоқ билан ишора қилиш урушда темир қуролни ишлатишдан ҳам қийинроқдир, гўё тавҳидга ишора қилиш билан шайтон мўмин бандани адаштириши, ширкка олиб боришдан бўлган умидини кесади”.
Имом Суютий “Жомеъул кабир” китобларида Уқба ибн Омирдан ривоят қиладилар: “Киши намозида ишора қиладиган ҳар бир ишорасига ўнта ҳасанот ёзилади”, дедилар.
Ибн Обидийн “Рафъул тараддуд” номли китобларидаги «ишораи саббоба» ҳақида ворид бўлган ҳадислар, олти саҳиҳ китобларнинг ҳаммасида зикр қилинган. У ҳадисларни ҳаттоки, маънавий мутовотир дейиш дуруст бўлади деганлар.
«Ишораи саббоба» қилиш борасида саҳобалар, уларга эргашган тобеъинлар ихтилоф қилмадилар. Имом Абу Ҳанифа ва у зотнинг икки шогирдлари Имом Абу Юсуф ва Имом Муҳамммад, Имом Молик, Имом Шофеий, Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ҳамда мутақаддим уламолар «ишораи саббоба» суннат эканлигига иттифоқ қилишган.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, «ишораи саббоба»ни ташаҳҳудга ўтирганда, дуони ўқиб “Ашҳаду анна...” деганда намозхон ўнг қўлни кўрсатгич бармоғини кўтаради, “иллаллоҳ” деганда туширади. Ташаҳҳуд дуосини аввалидан қўлни қимирлатиб туриш дуруст эмас. Шуни такидлаш лозимки, «ишораи саббоба» ривоятларидан бехабар бўлиб, бу амални қилмаган намозхонни асло маломат қилинмайди.
Наманган шаҳар "Мулла Бозор Охунд" жоме масжиди
имом ноиби Анвархон Акрамов
Манба: @Softalimotlar
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 