08 Январ, 2025, 8 Ражаб, 1446
08 Январ, 2025, 8 Ражаб, 1446
Юртимиз мустақилликка эришганидан кейин кўплаб асарлар ўзбек тилига таржима қилинди ва араб тилини билмайдиган кишиларга бемалол асл манбаларга мурожаат қилиш имкони туғилди.
Имом Бухорийнинг “Саҳиҳи Бухорий” китобини ўқиш давомида кишини қизиқтирган савол пайдо бўлади. Бу савол қуйидагича: “Нима учун “Саҳиҳи Бухорий” айнан ният ҳақидаги ҳадис билан бошланган?
Энг ишонарли ҳадис тўплами ҳисобланган “Саҳиҳи Бухорий” асари мустақиллик шарофати туфайли икки марта минглаб нусхада нашр этилди ва деярли ҳар бир ўзбек хонадонига кириб борган. Ўқувчиларнинг мана шундай улуғ китобни олиб, ўқиб чиқиши, ўзини қизиқтирган савол билан мурожаат қилиши бошқаларни ҳам илмдан баҳраманд қилади.
Яҳё ибн Саид ривоят қилади: “Умар ибн Хаттоб минбарда турганларида: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг бундай деганларини эшитганман”, дедилар: “Дарҳақиқат, амаллар ниятга боғлиқдир. Ҳар кимга ният қилгани бўлади.
...Кимнинг нияти ҳижратдан дунё топиш бўлса, дунёга эришади, кимнинг нияти хотин олиш бўлса, унга никоҳланади. Демак, қандай ниятда ҳижрат қилган бўлса, ўша эътиборга олинади” (Имом Бухорий).
Имом Шофиъий: “Илмнинг ярми шу ҳадисда”, деганлар. Кўпчилик фақиҳлар “ҳар бир амалда ният фарз”, дейишади. Банда нияти яхшилиги билан ўз эҳтиёжи, талаби йўлидаги барча иш ва ҳаракатлардан савоб олади, оддий амалини ибодат даражасига кўтаради.
Машҳур “Сунан” соҳиби Абу Довуд Сижистоний ўзи тўплаган беш юз минг ҳадис орасидан бор-йўғи 4800 тасини танлаб, улардан тўрттаси бир кишининг дини учун кифоя қилишини айтиб ўтган ва улар орасида энг биринчиси ният ҳақидаги ҳадис эканини таъкидлаган.
Бир одам Макка шаҳрида Умму Қайс исмли аёлга уйланишни айтганида аёл унга Мадинага ҳижрат қилмагунича тегмаслигини шарт қилади, у киши Умму Қайсга уйланиш ниятида Мадинага кўчиб боради. Борган кунидан эътиборан у “Умму Қайс муҳожири”, деб тилга олина бошлайди (Ибн Ҳажар, “Фатҳул Борий”, 1/10).
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) келтирган рисолатга ишонган саҳобалар қийинчиликларга қарамай, ҳамма нарсаларини ташлаб Мадинага ҳижрат қилишларидан мақсад фақат Аллоҳ розилиги бўлгани ва бу йўлда ҳар хил азоб-уқубатларни енгиб ўтганлари тарихдан маълум. Ўзи истаган аёлга уйланиш учун сафарга отланган киши билан Расулуллоҳнинг буйруғига итоат этиб, ҳижрат қилган саҳобалар бир хил сафар қилган бўлсаларда, уларнинг ниятлари бошқа-бошқа эди. Дунёвий истагини қондириш учун йўлга чиққан киши ҳам мақсадига етишди, бироқ Аллоҳ ва Унинг Расулининг буйруғига итоат этган саҳобалар қозонган улуғ ажр-савоблардан бебаҳра қолди.
Ислом дини яхши ниятсиз ва мақсадсиз амалларни беҳуда ҳисоблайди.
Шу боис мўмин киши нималар қилаётганини англаб, ақл-идрок билан иш тутиши лозим. Мисол учун, ташқи кўринишидан Аллоҳга ибодат қилаётган кишининг нияти ибодат бўлмаса, унинг намози ибодат ўрнига ўтмагани каби кундузлари ейиш-ичиш ва жинсий яқинликдан ўзини тийган киши ҳам холис ният қилмаса, унинг рўзаси қабул бўлмайди. Бир ривоятда: “Мўмин кишининг нияти амалидан яхшироқ” (Имом Табароний, “Ал-Муъжам ал-кабир”, 6/185), дейилган.
Баъзи олимлар буни: “Мўминнинг нияти ниятсиз амалидан яхшироқдир” (Ибн Абдулбарр, “Ат-Тамҳид”, 19/205), деб шарҳлашган. Яна ҳам тушунарлироқ бўлиши учун бу ривоятни қуйидагича шарҳлаш мумкин: “Аллоҳ таоло мўмин бандасини жаннатда амали билан эмас, балки нияти билан абадий қолдиради. Агар амали билан мукофотлантирса, бу мукофот абадий ҳаётни ифода этмайди. Чунки амал саноқли йиллар билан чегараланган, унинг бадали мислича ва бир неча баробар қилиб берилиши мумкин. Аллоҳ таоло бандаларини ниятлари туфайли абадий жаннатда қолдиради. Зеро, мўмин бандага абадий ҳаёт берилса, у Аллоҳга абадий итоат қилишни ният қилади. Шунинг учун Аллоҳ таоло унинг мукофотини ҳам абадий қилади (Абу Бакр Аҳмад ибн Марвон ад-Диноварий, “Ал-Мужоласа ва жавоҳирул илм”, 4/202).
“Сўраган эдингиз” китоби асосида тайёрланди
ЎМИ Матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Шайх Абу Ғудданинг биргина китобни узоқ излаб, ниҳоят, Маккаи мукарраммада Тошкентлик шайхдан топганлари хусусида ажиб ҳикоя
Шайх раҳматуллоҳи алайҳ «Саҳифалар» китобида ўзларининг ҳаётларидан бир лавҳани қуйидагича зикр этадилар: «Баъзан бирон китобга етишадиган бўлсам, Аллоҳ таоло учун фалон-фалон ракат намоз ўқийман деб назр қилар эдим. Бир китобни қўлга киритаман деб, қизиқ воқеани бошимдан кечирганман. Уни шу ўринда келтиришни мақсадга мувофиқ деб билдим:
«Қоҳирадаги ал-Азҳар университетининг шариат факультетида ўқиб юрган пайтларимда доимо шайхимиз, аллома имом Муҳаммад Зоҳид Кавсарий раҳимаҳуллоҳнинг ҳузурларида бўлардим. У зот аллома Шайх Алий Қорининг «Фатҳу бобил иноя бишарҳи китобин ниқоя» китобини олишни тавсия қилдилар. Фойдали, нодир, дурдона китобларни қўлга киритишга ишқибоз эканимлигимни билганликлари сабаб, ўша китобни топишга бир неча бор жиддий тарзда қизиқтирган эдилар.
У китоб Ҳиндистонда чоп этилган бўлса керак, деб юрардим. Қоҳирада олти йил яшаган бўлсам, то ўқишни тугатгунимча ўша китобни излаб юрдим.
Топилиши мумкин деб фараз қилган барча кутубхоналаримдан сўраб-суриштирдим, лекин у ҳақида бирор маълумотга эга бўла олмадим. Ўз юртимга қайтганимда ҳам Ҳалабнинг қайси шаҳрини зиёрат қилмай ёки қайси кутубхонасига кирмай, ўша китобни излашда давом этардим.
Мен китоб Ҳиндистонда чоп этилган деб ўйлаганим ва у ҳанафий фиқҳи борасида ёзилгани боис, шояд мақсадимга эришсам деб, китобфурушлардан Ҳиндистонда чоп этилган ҳанафий мазҳабига оид барча фиқҳий китоблар ҳақида суриштирар эдим. Лекин улар бу китобнинг ҳатто номини ҳам билишмас эди. Дамашқдаги қадимги дурдона китоблардан хабардор бўлган эски китобфурушлар бор эди. Уларда жуда кўплаб қадимги ва қимматбаҳо китоблар бўлса-да, уларни сотиш масаласида жуда ҳам қаттиқ туришар ва анчагина қиммат нарх белгилашарди.
Улар Саййид Иззат Қусайботий ва унинг отаси, шунингдек, Шайх Ҳамдий Сафаржалоний ва Саййид Аҳмад Убайдлар эди. Бир куни Саййид Иззат Қусайботийдан Ҳиндистонда чоп этилган «Фатҳул бобил иноя...» китоби ҳақида сўрасам, ул зот китоб унда борлигини айтди ва Имом Айнийнинг 1293 ҳижрий йилда Ҳиндистонда чоп этилган жуда катта – олти мужалладдан иборат «Ал- Биноя би шарҳи Ҳидоя» китобини олиб чиқди. Ушбу китоб ҳам мен излаб юрган қимматбаҳо, нодир китоблардан эди, аммо мен у зотдан сўраган китоб эмасди.
Шунинг учун бу китобни унча қиммат бўлмаган нархда сотиб олдим. Кейин мен Шайх Ҳамдий Сафаржалоний раҳимаҳуллоҳдан қидириб юрган китобим ҳақида сўрадим. Билсам, китоб Россияда, Қозонда чоп этилган экан. Айтишларича, китоб қизил гугуртдан ҳам нодирроқ экан. У киши умри давомида қанча-қанча китоблар билан шуғулланган бўлса-да, ўша китобдан фақат бир нусхаси қўлига тушгани ва уни аллома Имом Кавсарийга ақл бовар қилмайдиган даражада қиммат нархга сотиб юборганини айтди.
Китоб чоп этилган жойни аниқ билиб олган бўлсамда, унга етишишга бўлган умидим сусайди. Аллоҳ таоло мени 1376/1957 йилда биринчи маротаба Байтуллоҳни ҳаж қилишга муваффақ қилганида Маккаи мукаррамага кириб, китоб босилган ўлкалардан Аллоҳнинг муборак шаҳрига кўчиб келган кишилардан биронтаси ўзи билан ўша китобни олиб келгандир, деган умидда Маккадаги кутубхоналардан китобни суриштира бошладим, лекин топа олмадим. Аллоҳ таолонинг инояти билан Маккаи мукаррамадаги бозорлардан бирида одамлардан чеккароқдаги бир эски китобфурушнинг олдига бориб қолдим.
У зот шайх Мустафо ибн Муҳаммад Шинқитий ҳафизаҳуллоҳ экан. У зотдан бир неча китоблар сотиб олдим. Сўнг ноумид бўлган ҳолда ҳалиги китоб ҳақида сўрасам, бир ҳафтача олдин менда бор эди, деб қолди. Китобни бухоролик олимлардан бирининг меросидан сотиб олган экан. Бир неча кун олдин уни асли бухоролик Тошкент уламоларидан бирига қиммат нархга сотиб юборган экан. Ишонқирамай турган эдим у ўша китобни менга сифатлай бошлади. Ҳақиқатдан ҳам ўша мен анчадан бери излаб юрган китоб эди. Шундан кейин китобни сотиб олган тошкентлик олим кимлигини сўрадим.
У зот ўйлаб туриб шайх Иноятуллоҳ Тошкандийнинг номини айтди. Ундан ўша шайхнинг яшайдиган, ишлайдиган манзилини, уни қандай топиш мумкинлигини сўрадим. У бу ҳақда билмаслигини айтди. Яна у киши ҳақида кимдан сўраб-суриштиришим мумкинлиги ҳақида сўраган эдим, буни ҳам билмаслигини айтди. Шундан сўнг ўша китобни қўлга киритиш ёки уни сотиб олган киши билан учрашишдан янада умидим узилди. Шундай бўлса-да, Масжидул Ҳарам ёки Макка бозорларида учратган барча бухоролик кишилардан шайх Иноятуллоҳ ҳақида суриштириб юравердим. Бухороликлар бор деб айтилган ҳеч қайси мадраса ёки карвонсарой қолмади, ҳаммасидан ўша шайхни суриштириб чиқдим. Ҳатто Макка ташқарисидаги маҳаллаларгача бордим. Чунки айримлар у ерда ҳам бухороликлар бор дейишганди.
Лекин излаётган одамим билан учрашиш қаёқда дейсиз? Ахир Маккаи мукаррамада Иноятуллоҳ исмли қанчадан-қанча бухороликлар бордир. Тўхтовсиз сўраб-суриштиришлар мени шайх Абдулқодир Тошкандий Бухорий Саотийнинг ҳузурига олиб борди. У зот Макка атрофидаги Жарвал маҳалласида истиқомат қилар экан. У зотдан шайх Тошкандий ҳақида сўраган эдим, шайхни таниди ва менга унинг асл исмини айтди. Исми шайх Мир Иноят Тошкандий экан. Лекин у ҳам шайхнинг манзилини у билан учрашиш мумкин бўлган жойларни билмас экан.
Яна «Фатҳул бобил иноя...» китобини олган ўша шайх билан учрашишдан ноумид бўлиб қолдим. Орадан бир оз вақт ўтди. Бир куни Каъбаи муаззамани тавоф қилиб Аллоҳ таолодан мени ўша инсонга йўлиқтиришини ва ўша китобни қўлга киритишга муяссар этишини сўрадим. Ушбу дуо ва нолани би неча бор такрорлайвердим. Орадан бир ҳафтача вақт ўтди. Бу муддат ичида китоб ва унинг эгасини қидиравериб, фикру ҳаёлим паришон бўлиб қолган эди. Бу Аллоҳга аён.
Бир куни (масжид кенгайишидан олдин) Масжидул Ҳарам эшикларидан бири- «Бобу зиёда»нинг олдидаги бозорда айланиб юрсам, Абу Араб деган эски дамашқлик тижоратчи мени кўриб, кўринишим ва кийимларимдан шомликка ўхшатиб олдига чақирди. Шом ўлкаси ва Шом аҳолиси ҳақида сўради. Китобга бўлган иштиёқим кучлилигидан у кишидан биринчи бўлиб ҳалиги бухоролик шайх ҳақида сўрадим. У олдидаги дўконда ўша шайхнинг куёви савдо қилишини, шайхни ҳаммадан кўра у яхши билишини айтди. Бу гапларни эшитиб, шу қадар хурсанд бўлдимки, қулоқларимга ишонмай қолдим.
Шундан сўнг мен туну кун у ерга қатнаб, охири у киши билан учрашишга муваффақ бўлдим. У зот китобни менга ўзлари истаган нархда арзонга сотдилар. Ўша кун умримда энг хурсанд бўлган онларимдан бири эди. Дарҳақиқат, Аллоҳ таоло менга ўша китобни биринчи жузини таҳқиқ қилиб, нашр қилишни насиб этди. Аллоҳ таолодан ўз фазли ва карами ила китобнинг қолган қисмларини ҳам нашр қилишга муваффақ бўлишини сўраб қоламан!».
Шайх Aбдулфаттоҳ Aбу Ғудда раҳматуллоҳи алайҳнинг
«Саҳифалар» китобидан.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа