27 Ноябр, 2024, 26 Жумадул аввал, 1446
27 Ноябр, 2024, 26 Жумадул аввал, 1446
Ён қўшнимиз батартиб одам. Бир қаричгина ҳовлисини кўзи тушган кишининг ҳаваси келадиган суратда чиройли қилиб девор-дарахт билан ўраган. Нимагадир болакайлар шу девор-дарахтнинг орасини ёриб ўтишни ёқтиради. Ҳовличанинг ичида нима оҳанрабоси бор тушунмаймиз. Минг машаққат билан ўстирган “девори”нинг гоҳ уёғи, гоҳ буёғи ялпайиб қолганини кўрган қўшни кунда жиғибийрон бўлади. Тартиббузар шумтакаларга дўқ қилган киши бўлади-ю, яна қўшничилик мингйилчилик дея андишага боради. Жаҳлини босади. Кейин ”Бу болаларга нима бўлган ўзи, ичкарида олма-анор пишиб ётган бўлса ҳам майли эди, шу “изгирд”нинг орасидан тиконли сим тортиб, баландлигини одам буйи қилиб ўстириб юбормасам бўлмайди чоғи”, деб ўртанади. Баъзан эса пайҳон бўлиб узилиб ётган ҳўл новдани қўлига олиб: “Шугина новдани нимага узади, бу боланинг ота-онасига бориб шикоят қилмасам бўлмайдиганга ўхшайди”, дея чоғланади. Шунда унинг гапи менга нашъа қилади. “Шикоят қилманг, буларнинг ота-оналари ҳам тўсиқ билмайдиганлардан”, дейман. У ҳайрон бўлади. Сўнг гапимни мисоллар билан тушунтираман:
Қуйлиқ бозорининг ўртасидан воҳа-ю водийни боғлаб турувчи катта йўл ўтган. Серқатнов транспортлардан одамларни муҳофаза қилиш мақсадида пиёдалар учун ер ости йўли қазилиб ишга тушганига анча йиллар бўлди. Лекин ишонасизми-йўқми, ер ости йўли ишга тушган кезларда одамларни бу йўлдан ўтишга ундаш учун милиция ходимлари навбатчилик қилди. Шунда ҳам одамлар милицаларнинг кўзини шамғалат қилиб кўчани кесиб ўтаверишди. Кейин кўчанинг ўртасига бетон тўсиқ ўрнатилди. Тўсиқ билмаслар ундан ҳам бемалол сакраб ўтаверишди. Бу ҳам бўлмагач, бетон тўсиқнинг устидан баланд панжара ўрнатилди. Аҳён-аҳёнда кишиларнинг шу панжарага осилиб ўтаётгани ҳам кўзга ташланиб қолади. Сиз ҳам кўргандирсиз, шу воқеаларни? Ҳа, яшанг!
Хорижда бўлган юртдошларимиз ҳам шундай ажаб гапларни топиб келадки, эшитиб кулишни ҳам куйишни ҳам билмайсиз. Илгарироқ Санкт-Петербургга турмуш ўртоғи билан бориб келган бир аёл мақтанганди. “Светафорнинг қизил чироғи ёниб қолса, пиёдалар ҳам тўхтаб тураверар экан-ай. Мен эримни шундоғ қўлтиқладим-у кўчанинг ўртасидан шартта кесиб ўтиб кетдим. Ҳамма бизга қараб ҳайрон қолди”. (Ана фаросату мана фаросат!)
Германияга бориб келган бир юртдошимиз айтади: ”Меҳмонхонада ётиб уйқум қочди. Деразани қия очиб тунги шаҳарни томоша қилиб ўтирибман. Ярим кеча, кўчада ҳеч зоғ йўқ. Шу чоқ бир велосипедчи пайдо бўлди. У чорраҳага яқинлашганда светафорнинг қизил чироғи ёнди. Велосипедчи тўхтади-да яшил чироқ ёнишини кутди. Яшил ёнганидан кейин кўчани кесиб ўтиб кетди”.
Йигирма йилча бурун хориж газетларидан бирида бир ҳажвия босилган эди. Ҳажвиянинг сарлавҳаси эсимда йўғ-у, унда ёритилган воқеа жуда аломат: “Кўп қаватли уйлардан бирига қайриладиган йўлга болалар ўйнаб тўғри чизиқ тортиб қўйибди. Сўнг болалар бошқа ўйинга овуниб, кеч тушгач, уй-уйига тарқалиб кетган. Шу уйда яшайдиган одамлар кечқурун ишдан қайтса, уйнинг олдига чизиқ тортилган эмиш. Бу чизиқ нега тортилганини билмагани учун ҳеч ким ундан ҳатлаб ўтиб уйига етиб олишга журъат этмабди. Воқеадан хабар топган ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари ҳам бир зумда етиб келибди. Улар чизиқ нима сабабдан тортилгани аниқланмагунча, кирди-чиқдини тўхтатиб, навбатчилик пости ташкил этибди. Ҳеч ким чизиқдан на у ёққа, на бу ёққа ўта олмас эмиш...”
Бу бир ҳажвия энди. Муаллиф гўёки одамларнинг гўллиги, соддалигини ҳажв қилгандай бўлса-да, унинг замирида тартиблилик, интизомлилик, жамиятдаги мавжуд тартиб-қоидаларга ҳурмат маъноси ҳам бор аслида.
Ҳар сафар сизнинг кўриб қолишингиздан ҳадиксираб девор-дарахтнинг орасини ёриб ўтаётган болаларни ёки милицалар кўриб қолмасинда ишқилиб, деган хавотирда атрофга аланглай-аланглай Қуйлиқдаги икки метрдан ошиқ баланд тўсиқдан ошиб ўтаётган, борингки, светафорнинг қизил чироғида ўтаман деб катта тезликда келаётган машиналарнинг олдида жонини ҳовучлаб чопқиллаб бораётган кишиларни кўрганда, хорижликлар бунчалар анқов бўлмаса, деб қўяман.
Мана, билдингизми, бизникиларга чизиқ дегани, сизнинг ярим метр девор-дарахтингиз нима бўлибди. Умуман, бизда тақиқловчи белгилар ва пастак ҳимоя тўсиқлари мутлақо ортиқча. Ўтиш мумкин эмас жойларга бирданига баландлиги камида уч метр ойнадай силлиқ девор ўрнатиш керак. Хорижлик анойиларга битта чизиқ тортиб қўйсангиз, бас. Икки чақирим наридан айланиб юраверади. Биз эса икки метр баландликдаги девордан ҳам бемалол ошиб кетамиз. Уч метр, бўлак гап. Шу ерга келганда одоб-ахлоқни ёдга оламиз, “тўғри йўлимизни тўсган нобакорларни” боплаб бир сўкамиз-да, гўёки жамоат тартибини сақлагандек бўлиб тўсиқни айланиб ўтамиз.
Дарвоқе, бу ҳали якуний ҳисоб эмас. Бу – бугунги ота-оналар яъни катта авлоднинг кўрсаткичи, холос. Эҳтимол, ҳозирги ота-оналарнинг тарбиясини кўриб улғаётган, ҳозирда ярим метр девор-дарахтдан ошиб ўтишни машқ қилаётган авлод учун эртага уч метр баландлик ҳам ҳеч нарса бўлмас. Балки мўъжиза юз бериб улар ҳам бир кичкина чизиқчани айланиб ўтар. Кошкийди, шундай бўлса-ю, ҳар хил тўсиқлар ўрнатишдан, бунга кўпдан-кўп маблағу вақт сарфлашдан, энг муҳими, асаббузарликдан қутулсак. Ана шунда сизнинг девор-дарахтингиз ҳам тиши синган дандондай кемшик бўлиб турмасдан кўркамлашиб қолади.
Бинобарин, Парвардигоримиз Ўз Каломида: «Иймон келтирган ва яхши амаллар қилган зотлар эса, шак-шубҳасиз - Биз (улар каби) чиройли амаллар қилган кишиларнинг ажр-мукофотини зое қилмасмиз» (Каҳф, 30);
«Зотан, Аллоҳ тақводор бўлган ва чиройли амаллар қилувчи зотлар билан биргадир» (Наҳл, 128), деб марҳамат қилганки, ибодатларимизга монанд амалларимиз ҳам чиройли бўлса, бир-биримизнинг ишларимизга, ҳаракатланишимизга ноқулайлик туғдирмасдан, жамиятимизда мавжуд қонун-қоидаларга итоат қилсак, бундан фақат ва фақат ўзимиз фойда кўрувчи бўламиз.
Дамин ЖУМАҚУЛ
ЎМИ Матбуот хизмати
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Миянинг фикрлаш қобилиятини яхшилашга эришиш йўлларидан бири мияни етишмаётган витаминлар ва минераллар билан тўйинтиришдир. Маълумки, Е витамини мия фаолиятини яхшилайди. Имтиҳондан олдин кўпчиликка кўпроқ ёнғоқ ейиш ва сув ичишни маслаҳат беришади, чунки ёнғоқ таркибида Е витамин бор, бу хотирани яхшилайди. Е витамин тухум, жигарранг гуруч, яшил баргли сабзавотлар ва дон-уруғларда ҳам мавжуд. Қовоқ уруғлари айниқса асаб тизимининг ҳолатини яхшилаш учун фойдалидир, чунки уларнинг таркибида цинк мавжуд бўлиб, у ҳам Е витамини каби хотира ва фикрлашни яхшилайди. Кунига бир ҳовуч шунга ўхшаш уруғларни истеъмол қилиш цинкнинг кунлик эҳтиёжини қоплайди. Хотирани яхшилайдиган маҳсулотлардан бири Маврак, яъни Салвиадир.
Кейинги егулик ёғли балиқдир. У ёнғоқ ёғи каби ҳаётий муҳим омега-3 кислоталарини ўз ичига олади, уларнинг етишмаслиги хотира сусайиши ва альцгеймер касаллигига олиб келади. Ёғли балиқдаги ёд миқдори ақлий равшанликни яхшилайди ва бутун танани қўллаб-қувватлайди.
Донлар. Хонага кирганингизда нима учун келганингизни эслай олмасангиз, танишларингизнинг исмларини эслай олмасангиз, бу сигналдир – таомланиш тартибини ўзгартириш вақти келди. Донлар, кепак ва буғдойда Б6 ва Б12 витаминлари, шунингдек, фолий кислоталар мавжуд. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, бу витаминлар аёллар учун, айниқса ҳомиладорлик даврида жуда муҳим, чунки улар нафақат ҳомиладор онанинг соғлиғини мустаҳкамлайди, балки унинг қорнидаги чақалоқнинг асаб тизимининг яхши ривожланишига ҳам ҳисса қўшади. Нонуштада витаминлар билан бойитилган донларни тез-тез истеъмол қилинг. Б12 витамини ва фолий кислотаси паст бўлган одамларда альцгеймер, хотира билан боғлиқ касаллик икки бараварга кўпаяди. Б12 витамини ва фолий кислотаси организмда ҳомосистеин тўпланишини олдини олади, ҳомосистеиннинг даражаси Альтсгеймер касаллиги билан оғриганларда бир неча баравар юқори. Нонушта донлари нафақат витаминлар, балки мураккаб углеводларнинг ҳам бой манбаи бўлиб, улар бутун кун давомида энергияни оширади ва иш вақтида диққатни жамлашга имкон беради. Бироқ, бугунги кунда кўпчилик дўконларда сотиладиган замонавий нонушта донлари жуда кўп туз ва шакарни ўз ичига олади, шунинг учун қадоқдаги маълумотларни диққат билан ўқиб чиқинг.
Бута меваси. “Черника”нинг хусусиятлари узоқ вақтдан бери маълум бўлиб, масалан, неврология журналларидан бирида Тафтса университети томонидан ўтказилган тадқиқот нашр этилган, натижада Бута меваси – “Черника” экстракти хотираси паст бўлган беморларда баъзи воқеаларни эслаб қолиш қобилиятини тиклаши аниқланган.
Қора смородина ҳам шамоллаш пайтида фойдалидир, чунки унинг таркибида С витамини кўп, бу витамин ақлий ҳушёрликни яхшилайди.
Гулкарамга ўхшаш брокколи ва помидор каби сабзавотларда кучли антиоксидант бўлган ликопен мавжуд. Бизнинг танамиздаги ҳужайралар зарарланиши, саратон ва мия ҳужайралари ўлимини олдини оладиган элементдир. Брокколи когнитив функция, идрок, англаш, фикрлашни рағбатлантирадиган ва умуман мия фаолиятини яхшилайдиган К витамини ўз ичига олади.
Олимлар хотирани сусайтирадиган сабаблар қаторига гуноҳларни ҳам қўшадилар. Имом Шофеъий нафақат тақвоси ва илми билан, балки мукаммал хотираси билан ҳам машҳур эди. Унинг хотираси шу қадар яхши эдики, бозорлардан ўтса, ўзгаларнинг суҳбатини эшитмаслик, хотирасини кераксиз нарсалар билан тўлдирмаслик учун қулоқларини ёпишга мажбур бўларди. Бирор нарсани ёдида сақлаш учун уни фақат бир марта ўқиши кифоя эди. Аммо бир куни у биринчи марта ўқиганини эслай олмади. Имом Шофеъий устозига шу борада савол билан мурожаат қилди. Устози хотиранинг ёмонлашишига қилинган бирор гуноҳ сабаб бўлишини таъкидлади. Шундан сўнг Имом Шофеъий қандай гуноҳ қилган бўлишим мумкин деб ўйлаб кўрди ва тезда тавба қилди. Шундан сўнг, унинг хотираси аввалги ҳолига қайтди.
Мусулмон учун илм олиш истаги жуда ҳам муҳим бўлиб, илм олиш учун саломатликнинг ўрни беқиёс. Аллоҳ таоло танамизни бизга фойдаланиш учун берган ва уларга қандай муносабатда бўлганимиз учун жавобгар, масъулмиз. Фойдали билим олиш ва кўпроқ савобли амаллар қилиш йўлидаги тўсиқлар камайиб бориши учун танамизнинг соғлом ишлашига ёрдам берайлик.
Пўлатхон Каттаев,
ТИИ Ҳадис ва Ислом тарихи фанлари кафедраси
катта ўқитувчиси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа