Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
12 Январ, 2025   |   12 Ражаб, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
06:24
Қуёш
07:48
Пешин
12:36
Аср
15:34
Шом
17:18
Хуфтон
18:37
Bismillah
12 Январ, 2025, 12 Ражаб, 1446

Амир Темур пирининг ўғли Касбида дафн этилганми?

19.03.2018   4259   4 min.
Амир Темур пирининг ўғли Касбида дафн этилганми?

Касби тумани Касби қишлоғидаги каттагина майдонни эгаллаган Султон Мир Ҳайдар зиёратгоҳи юртимиздаги қадимий масканлардан. Эътиборлиси, мазкур зиёратгоҳда кўплаб тарихий обидалар қаторида бўйи 1 метр, эни 89 сантиметр, оғирлиги 2 тоннага яқин сандиққа ўхшаш кулранг мармар тош ҳам сақланади. Темурийлар даврига хос, ўз даврининг энг моҳир сангтарошлари томонидан ишлов берилган ва машҳур хаттотларнинг жимжимадор ёзувлари чекилган бу қабртош нуфузли одамга тегишли экани кўриниб турибди.
Дарҳақиқат, шундай. Ёзилишича, “Бу қабр Амир Аъзам Амир Саййид Бараканинг ўғли марҳум ва мағфур Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдарникидир”. Қабртошнинг жануб томонида эса “Саййидлар Султони, иззат ва каромат манбаи Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдар ал-Ҳусайни ан-Насафий шаввал ойининг йигирманчи жумъа куни (ҳижрий) 877 (милодий 1473) йилда вафот этди”, деган битиклар мавжуд. Қабртошдаги матнга кўра, Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдар Соҳибқирон Амир Темурнинг пири Саййид Бараканинг ўғлидир.
Манбалардан маълумки, Амир Аъзам Саййид Барака пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.)нинг авлодларидан бўлган. У ҳукмдор буйруғи билан Маккадан Балхга вақф ишлари бўйича келади. Аммо Балх ҳукмдори Амир Ҳусайн унга нисбатан яхши муомалада бўлмайди. Шундан сўнг Саййид Барака Термизга бориб, шу ерда яшаб қолади. Ана шу вақтда Соҳибқирон Амир Темур Термизга боради ва у зот билан учрашади. Бу учрашувда Саййид Барака Соҳибқирон Амир Темурга байроқ ва ноғора беради. Бу салтанат, шоҳлик белгиси эди. Бу ҳақда Шарафиддин Али Яздий ўзининг “Зафарнома” асарида: “Ҳазрат Соҳибқирон Бева (Термиздан 20 километр узоқликдаги қишлоқ) мавзеъидаким, Термиздин уч йиғоч бери эрди, тушти, ул ерда ҳазрат олийжаноб, нақобаттоб, муртазои Аъзам, Акрам, Саййид Баракаким, Макканинг шарифларидин эрди ва ул маҳалда ер юзининг содотлариға акрам ва ашрафи эрди, ул ерда ҳазрат Соҳибқирон қошига табла ва аламким, салтанатнинг аломати турур, ўзи била келтуруб, пешкаш қилди ва муборак тилини очиб шаҳаншоҳлик муждасин берди”, деб ёзади.
Биламизки, Соҳибқирон Амир Темур ҳар ишда кенгаш, маслаҳатга алоҳида эътибор қаратган. Шамсуддин Мир Кулол Фахурий, Зайниддин Абу Бакр Тайободий, Бобо Сангу, Хожа Боязид, Шоҳ Неъматуллоҳ валий Кирмоний, Хожа Исҳоқ Хутталоний, Мавлоно Туркий, Фазлуллоҳ Хуруфий каби пиру устозлари қаторида Сайид Бараканинг ҳам қимматли маслаҳатларига доим риоя этган. Соҳибқирон Амир Темур бу пирларидан мактублар олиб турган, уларни ўз юришларида бирга олиб юрган ҳамда уларнинг дуоларидан илҳомланган. Ана шу пирлар орасида Саййид Барака Соҳибқирон Амир Темур ҳаётида муҳим ўрин тутган. Бу ҳақда Шарафиддин Али Яздий “Зафарнома” асарида шундай ёзади:
“Муқаддам шариф (Амир Темур) саййидни бағоят азиз тутиб, анчаким шарт таъзим турур, сидқ ва ихлосдин бажой келдурди. Ул ҳазрат Соҳибқирон (Амир Темур) била дўстлиқ қилиб андоқ бўлдиким, муддати ҳаётида давлат белгиси андин айрилмади ва вафот бўлғондин сўнг иккаласи бир ерда ёттилар”.
Манбаларда қайд этилишича, Амир Аъзам Саййид Барака Самарқанд ва Андхўйда яшаган, 1404 йилда вафот этган ва Андхўй вилоятида дафн қилинган. Амир Темурнинг васиятига кўра, Шоҳруҳ Мирзо Саййид Бараканинг хокини Самарқандга олиб келади ва Амир Темур мақбарасида дафн қилади.
Мана шундай мақомга эга бўлган Амир Аъзам Саййид Бараканинг ўғли Амир Шамсиддин Мир Ҳайдар ҳисобланади. Юқорида тилга олганимиз - қабртошдаги битиклар Амир Шамсиддин Мир Ҳайдар ҳақидадир.
Ҳазрати Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдар қабртошида битилган ҳижрий 877 (милодий 1473) йил Мовароуннаҳрда Амир Темур ўғли Мироншоҳнинг набираси Султон Аҳмад Мирзо ҳукмронлик қилган йилларга тўғри келади. Темурийлар томонидан қўйилган бу қабртош Амир Аъзам Саййид Барака ва унинг ўғлига нисбатан кўрсатилган эҳтиромни англатиши билан бирга у бугунги кунда бизга Амир Саййид Шамсиддин Ҳайдарнинг ким эканлигидан дарак берувчи ноёб тарихий ёдгорлик ҳамдир.
Руҳиддин АКБАРОВ , “Қашкадарё” нашри


Ўзбекистон мусулмонлар идораси матбуот хизмати

Ўзбекистон янгиликлари
Бошқа мақолалар

Мўмин банданинг дўзахда абадий қолмаслиги баёни

10.01.2025   6014   13 min.
Мўмин банданинг дўзахда абадий қолмаслиги баёни

 

 - 61وَذُو الإِيْمَانِ لَا يَبْقَى مُقِيمًا بِسُوءِ الذَّنْبِ فِي دَارِ اشْتِعَالِ

Маънолар таржимаси: Мўмин банда гуноҳ зарари туфайли алангаланиб ёниш диёрида муқим ҳолатда боқий қолмайди.


Назмий баёни:

Осий мўмин доимо қолмас абад ҳеч,
Алангали диёрдан чиқар эрта кеч.


Луғатлар изоҳи:

وَذُو الاِيْمَانِ – мубтадо.

لَا – нафий ҳарфи.

يَبْقَى – музориъ феъли. Фоили яширин هُوَ замир бўлиб, ذُو الاِيْمَانِ га қайтади.

مُقِيمًا – муқим деганда бирор маконда доимий қолувчи киши тушунилади.

بِ – “сабабия” маъносида келган жор ҳарфи.

سُوءِ الذَّنْبِ – сифат мавсуфга изофа қилинган, бу жумла, аслида, بِسَبَبِ الذَنْبِ السَّيِّءِ бўлган.

فِي – “зарфият” маъносида келган жор ҳарфи.

دَارِ اشْتِعَالِ – бу калимадан дўзах назарда тутилган. Чунки у абадий алангаланиб ёниб туради. Жор ва мажрур يَبْقَى феълига мутааллиқ.


Матн шарҳи:

Аҳли сунна вал-жамоа мазҳабига кўра гуноҳи кабиралар қилган мўмин киши тавба қилишга улгурмасдан вафот этиб кетган бўлса-да, дўзахда абадий қолмайди. Бундай кишилар қилган осийликларига яраша жазоланиб, сўнгра қалбларида иймон борлиги эътиборидан дўзахдан чиқариладилар. Улар ҳақида ҳадиси шарифда шундай хабар берилган:

حَدَّثَنَا عِمْرَانُ بْنُ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ يَخْرُجُ قَوْمٌ مِنْ النَّارِ بِشَفَاعَةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُسَمَّوْنَ الْجَهَنَّمِيِّينَ. رَوَاهُ الْبُخَارِىُّ

Бизларга Имрон ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганини гапириб берди: “Бир қавм Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шафоатлари сабабли дўзахдан чиқиб, жаннатга кирадилар, “жаҳаннамийлар” деб номланадилар”. Имом Бухорий ривоят қилган.

Шарҳ: Имом Бухорий ривоят қилган ушбу ҳадиси шарифга кўплаб шарҳлар ёзилган. Муновийнинг “Тайсир би шарҳи жомиъис соғир” китобида қуйидагича шарҳланган: “Бу ерда ушбу исм ишлатиладиган даражада уларнинг жаҳаннамда узоқ азобланишларига ва ҳатто ундан чиқишларига умид ҳам узилишига ишора бор. Шундан сўнг улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шафоатлари билан ундан чиқариладилар”[1].

Муборакфурийнинг “Туҳфатул Аҳвазий” китобида қуйидагича шарҳланган: “Ушбу ном уларга атоқли от бўлиб, (жаннатга кирганда ҳам) ўзгармаган бўлади”.

Ҳофиз “Фатҳ”да қуйидагиларни келтирган, “Насаий Амр ибн Амрнинг Анас розияллоҳу анҳудан қилган ривоятида: “Жаннат аҳли “анавилар жаҳаннамийлар” дейишганида, Аллоҳ таоло: “Улар Аллоҳнинг озод қилган бандаларидир”, деб айтади”, – дейилган.

 Муслим ушбу ҳадисни бошқа йўлдан Абу Саъиддан ривоят қилган. Ўша ривоятда: “Улар (яъни жаҳаннамийлар деб ном олганлар) Аллоҳга дуо қиладилар, Аллоҳ улардан ушбу исмни кетказади”, лафзлари зиёда қилинган”[2].

 

Жазо соқит қилинишига сабаб қилиб қўйилган ишлар

Дунёда баъзи бир ишлар борки, Аллоҳ таоло бу ишларни гуноҳкор бандалардан дўзах азобини соқит қилишга сабаб қилиб қўйган. Булар:

1. Тавба. Қилган гуноҳларига астойдил тавба қилган ва иймонга келиб солиҳ ишларни қилган инсонларга жаннат ваъдаси берилган. Зеро, тавба қилиш деганда маъсиятларни тарк қилиб таоатга қайтиш тушунилади.

“Илло, иймон келтириб, эзгу ишларни қилган зотларгина (бундан мустаснодир). Бас, улар жаннатга кирурлар ва уларга бирор нарсада ноҳақлик қилинмас”[3].

2. Истиғфор. Аллоҳ таоло истиғфор айтган бандаларни азобламаслигини хабар берган:

“Улар истиғфор айтиб (кечирим сўраб) турган ҳолларида ҳам Аллоҳ уларни азобловчи эмас”[4].

“Мағфират сўраш, яъни гуноҳларнинг зараридан сақлашни ва уларни бекитишни сўраб ёлвориш – истиғфор дейилади”[5].

Қуйидаги калималар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таълим берган энг машҳур истиғфорлардан бири ҳисобланади:

أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيَّ الْقَيُّومَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ

“Аллоҳдан мағфират сўрайман, Ундан ўзга илоҳ йўқдир, У абадий барҳаёт ва бутун борлиқни тутиб тургувчидир, Унга тавба қиламан”.

3. Яхши ишлар. Аллоҳ таоло яхши ишлар ёмонликларни кетказишини айтган:

“Кундузнинг икки тарафида ва кечанинг бир бўлагида намозни тўкис адо қил! Албатта, яхшиликлар ёмонликларни кетказади. Бу эса, эсловчиларга эслатмадир”[6].

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ёмон иш содир бўлиб қолса, дарҳол уни ўчирадиган яхши ишни қилишга буюрганлар:

عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُمَا كُنْتَ وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ

Абу Зар Ғифорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қаерда бўлсанг ҳам Аллоҳга тақво қил, ёмон ишга уни ўчирадиган яхши ишни эргаштиргин, инсонларга гўзал хулқлар билан муомала қилгин”, – дедилар”. Имом Термизий ривоят қилган.

4. Дунёвий мусибатлар. Дунёда мўмин киши бирор мусибатга учраса, шу мусибатлари сабабли Аллоҳ таоло унинг олдин қилган хатоларини ювиб юборади.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ وَأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ مَا يُصِيبُ الْمُؤْمِنَ مِنْ وَصَبٍ وَلاَ نَصَبٍ وَلاَ هَمٍّ وَلاَ حَزَنٍ وَلاَ أَذًى وَلاَ غَمٍّ حَتَّى الشَّوْكَة يُشَاكُهَا إِلاَّ كَفَّرَ اللَّهُ مِنْ خَطَايَاهُ. رَوَاهُ اَحْمَدُ

Абу Ҳурайра ва Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳумолардан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўминга бирор касалликми, кулфатми, ғамми, ташвишми, хафаликми етса, ҳатто тикан кириб оғритса ҳам, албатта, Аллоҳ хатоларига каффорот қилади”, – дедилар”. Имом Аҳмад ривоят қилган.

5. Мўминларнинг тириклигида ва вафотидан кейин орқасидан истиғфор айтишлари:

“Улардан кейин (дунёга) келганлар: “Эй Роббимиз, бизни ва биздан аввал иймон билан ўтган биродарларимизни мағфират қилгин, иймон келтирганларга (нисбатан) қалбларимизда нафрат (пайдо) қилмагин. Эй Роббимиз, албатта, Сен шафқатли ва меҳрибонсан”, – дерлар”[7].

6. Ўлимидан кейин унинг номидан садақа ё ҳаж қилиш каби ишлар:

Инсон вафотидан сўнг унинг ортидан у учун қилинган садақанинг савоби тегишига ушбу ҳадис далилдир:

أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِي يَعْلَى أَنَّهُ سَمِعَ عِكْرِمَةَ يَقُولُ أَنْبَأَنَا ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ تُوُفِّيَتْ أُمُّهُ وَهُوَ غَائِبٌ عَنْهَا فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ أُمِّي تُوُفِّيَتْ وَأَنَا غَائِبٌ عَنْهَا أَيَنْفَعُهَا شَيْءٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ بِهِ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَإِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّ حَائِطِيَ الْمِخْرَافَ صَدَقَةٌ عَلَيْهَا. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ

Бизларга Ибн Журайж хабар берди у Икриманинг шундай деяётганини эшитган экан: “Бизга Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо хабар берди: “Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳунинг онаси вафот этди. Ўша пайт у онасининг ёнида эмас эди. Шунда у: “Эй Аллоҳнинг Расули, онам вафот этди, мен унинг ёнида йўқ эдим, агар мен унинг номидан бирор нарса садақа қилсам унга наф берадими?” – деди. У зот: “Ҳа”, – дедилар. Шунда у: “Мен сизни гувоҳ қиламанки, мевали боғим унинг номидан садақадир”, – деди”. Имом Бухорий ривоят қилган.

Инсон вафотидан сўнг унинг ортидан у учун қилинган ҳажнинг савоби тегишига ушбу ҳадис далилдир.

عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ امْرَأَةً مِنْ جُهَيْنَةَ جَاءَتْ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَتْ إِنَّ أُمِّي نَذَرَتْ أَنْ تَحُجَّ فَلَمْ تَحُجَّ حَتَّى مَاتَتْ أَفَأَحُجُّ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ حُجِّي عَنْهَا أَرَأَيْتِ لَوْ كَانَ عَلَى أُمِّكِ دَيْنٌ أَكُنْتِ قَاضِيَةً اقْضُوا اللَّهَ فَاللَّهُ أَحَقُّ بِالْوَفَاءِ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Жуҳайна қабиласида бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига келди ва: “Онам ҳаж қилишни назр қилган эди, ҳаж қилишга улгурмасдан вафот этди. Унинг номидан ҳаж қилсам бўладими?”, – деди. У зот: “Ҳа, унинг номидан ҳаж қил, айтгинчи, онангнинг зиммасида қарз бўлганида адо қилармидинг?! Аллоҳнинг қарзини адо этинглар, Аллоҳ вафога энг ҳақлидир”, – дедилар”. Имом Бухорий ривоят қилган.

7. Шафоат қилувчиларнинг шафоати:

Шафоат қилувчиларнинг шафоатларига сазовор бўлиш сабабидан ҳам Аллоҳ таоло бандадан дўзах азобини соқит қилади. Шафоат ва шафоат қилувчилар ҳақида 28-байтнинг шарҳида батафсил баён қилинди.

8. Шафоатсиз ҳам, энг меҳрибон Зот Аллоҳ таолонинг авф этиши:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنِّي لَأَعْلَمُ آخِرَ أَهْلِ النَّارِ خُرُوجًا مِنْهَا وَآخِرَ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولًا رَجُلٌ يَخْرُجُ مِنْ النَّارِ كَبْوًا فَيَقُولُ اللَّهُ اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ فَيَأْتِيهَا فَيُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهَا مَلْأَى فَيَرْجِعُ فَيَقُولُ يَا رَبِّ وَجَدْتُهَا مَلْأَى فَيَقُولُ اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ فَيَأْتِيهَا فَيُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهَا مَلْأَى فَيَرْجِعُ فَيَقُولُ يَا رَبِّ وَجَدْتُهَا مَلْأَى فَيَقُولُ اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ فَإِنَّ لَكَ مِثْلَ الدُّنْيَا وَعَشَرَةَ أَمْثَالِهَا أَوْ إِنَّ لَكَ مِثْلَ عَشَرَةِ أَمْثَالِ الدُّنْيَا فَيَقُولُ تَسْخَرُ مِنِّي أَوْ تَضْحَكُ مِنِّي وَأَنْتَ الْمَلِكُ فَلَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ضَحِكَ حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ وَكَانَ يَقُولُ ذَاكَ أَدْنَى أَهْلِ الْجَنَّةِ مَنْزِلَةً. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ

Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Мен дўзахдан энг охири чиқадиган ва жаннатга энг охири кирадиган кишини аниқ биламан, у дўзахдан ранглари ўчиб чиқиб келади. Аллоҳ таоло унга бор: “Жаннатга кир”, – дейди. У жаннатнинг ёнига келади, унга жаннат тўлиб кетгандек туюлади. У қайтади ва: “Эй Роббим, у лиқ тўла”, – дейди. У зот: “Бор, жаннатга кир”, – дейди. У яна жаннатнинг ёнига келади, унга жаннат тўлиб кетгандек туюлади. У қайтади ва: “Эй Роббим, у лиқ тўла”, – дейди. У зот: “Бор, жаннатга кир, (у ерда) сенга дунёча келадиган ва яна унинг ўн бараварича келадиган, ёки сенга дунёнинг ўн бараварича келадиган жой бор”, – дейди. У: “Сен подшоҳ бўла туриб мени масхара қиляпсан, ё менинг устимдан куляпсан”, – дейди. Шунда мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг озиқ тишлари кўринадиган даражада кулганларини кўрганман. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўша киши жаннатдан энг кам жой олган кишидир”, – дедилар”. Имом Бухорий ривоят қилган.

Шулардан кўриниб турибдики, қалбида иймони бор одам дўзахда абадий қолмайди, албатта, бир куни ундан чиқиб, жаннатга киради.

Ўший раҳматуллоҳи алайҳ шу ергача Аҳли сунна вал-жамоанинг асосий эътиқодий қарашларини баён қилган ва энди сўзларини якунлашга киришган.


Кейинги мавзу:
Гўзал назмий баён.

 

[1] Муновий. Тайсир би шарҳи жлмиъис-соғир. “Мактабатуш шомила”. – Б. 618.
[2] Муборакфурий. Туҳфатул Аҳфазий. “Матабатуш шомила”. – Б. 318.
[3] Марям сураси, 60-оят.
[4] Анфол сураси, 33-оят.
[5] Доктор Аҳмад Фарид. Баҳрур-роиқ. – Искандария: “Дорул Мажд”, 2009. – Б. 100.
[6] Ҳуд сураси, 114-оят.
[7] Ҳашр сураси, 10-оят.