12 Январ, 2025, 12 Ражаб, 1446
12 Январ, 2025, 12 Ражаб, 1446
Жунайд ал-Бағдодий ҳазратлари, халқимиз тили билан айтганда, Найман ота аслида Бағдодда дафн этилган бўлса-да, туманимизда, яъни Эски Нишондан бир неча чақирим узоқликда, Отқудуқ қишлоғи яқинида у зотнинг рамзий қабри бор. Улуғ аллома шарофатидан бизнинг диёримизга ва халқимизга ҳам Аллоҳ таоло файзу барака ҳамда тинчликни ато этиб келаётир.
Ҳазрат Жунайд ал-Бағдодийнинг рамзий қабри жойлашган Эски Нишоннинг Отқудуқ қишлоғи яқинидаги чўл ҳудудлари ҳақида узоқ йиллардан буён халқ орасида турли ривоятлар мавжуд. Бу масканда илгари отхоналар сифатида фойдаланилган, деб тахмин қилинадиган қадимий иморатлар харобалари мавжуд. Айрим кексаларнинг хотирлашларича, бу харобалар ўтмишда Соҳибқирон Амир Темур аскарларининг отхоналари бўлган, ушбу ҳудудлар машқ майдонлари бўлиб, аскарлар жанг олдидан ана шу майдонларда ҳарбий машғулотлар ўтказган, деган ривоятлар аждодлардан авлодларга ўтиб келган. Маҳаллий аҳолининг кўпчилиги ҳамда бир қанча ихлосманд кишилар бу ерлардаги мўъжизавий, деб ҳисобланадиган айрим воқеа-ҳодисаларни Жунайд ал-Бағдодий ҳазратларининг рамзий қабри билан боғлайдилар. Хусусан, мақбарадан икки юз метрлар чамаси чеккадаги сойликда бир қудуқ қазилиб, ундан чучук сув чиққан. Ваҳоланки, бундай чўли биёбонда қудуқ қазиб сув чиқарилиши анча машаққат бўлгани сабабли қудуқдаги мўл-кўл чучук сув ҳаммани ҳайратга солган. Мазкур қудуқдаги сув туфайли элликка яқин оила қудуқ атрофида доимий яшаб қолган. Бу Жунайд ал-Бағдодий ҳазратларининг кароматларидан бўлса, не ажаб.
Нишонлик кексаларнинг ота-боболаридан эшитишига қараганда, ҳазрат Жунайд ал-Бағдодийнинг хоки поклари келтирилиши Соҳибқирон Амир Темурнинг ҳарбий юришларига боғлиқдир. Албатта, Соҳибқирон Амир Темур қайси жойларга юриш қилган бўлса, ўша масканлардаги олимлар, уламолар, фозилу фузалоларнинг ҳурматларини жойига қўйганлар. Саркарда бобомиз томонидан Қарши шаҳрига “Абу Убайда бин ал-Жарроҳ”, Муборак тумани ҳудудига “ал-Марвазий”, Самарқанд шаҳрига «Дониёл пайғамбар» ҳазратларининг хоки поклари келтириб, юртимизда ул зоти шарифларнинг рамзий қабрлари ҳамда зиёратгоҳ масканлари барпо этилгани бунга мисол бўлади. Улар қаторида ҳазрат Жунайд ал-Бағдодийнинг ҳам хоки поклари Соҳибқирон Амир Темур томонидан олиб келингани ҳар жиҳатдан ҳақиқат бўлиши аниқ.
Абул Қосим ал-Жунайд ибн Муҳаммад ал-Қаворирий ал-Ҳаззоз ал-Бағдодий аҳли сунна ва жамоанинг буюк уламоларидан ва ҳижрийнинг III асридаги сунний тасаввуф шайхларидан бўлган буюк аллома эди. Бир қатор тарихий, диний, шунингдек, баъзи замонавий илмий манбаларда қайд этилишича, ҳазрат Жунайд ал-Бағдодий тасаввуфдаги 2 та асосий оқимдан бири – Жунайдия асосчиси. Асли унинг ота-онаси Ҳамадон яқинидаги Нахованд шаҳридан бўлган. Жунайд ҳазратлари Бағдодда (айрим манбаларда Нахованд шаҳрида дейилган) таваллуд топган ва бутун умри шу ерда ўтган. Алломанинг туғилган йили ҳақида аниқ маълумот сақланиб қолмаган. Айрим манбаларда ҳижрий 220 йилда (милодий 831 йилда туғилган деган тахминлар мавжуд. У гўдаклигида отадан етим қолиб тоғаси, сўфий Сари ас-Сақатий (867 й. в.э.) қўлида тарбияланган ва унинг муриди бўлган. Шофиъий ҳуқуқи ва ҳадисларни машҳур фақиҳ Абу Савра Иброҳим бин Ҳамид ал-Кабалий ал-Бағдодийдан ўрганган. Тасаввуфда аллома Жунайд ал-Бағдодийнинг устозлари Сари ас-Сақатий ва ал-Ҳорис ал-Муҳасибий (тахм. 781-857) бўлган.
Тасаввуф уламоларидан бири Абу Абдураҳмон Салмо у зот ҳақида “У қавмнинг имомларидан ва улуғларидан эди. Барчанинг тилида мақбул эди”, деб таърифланган. Яна бир аллома Абу Одил Шибилий Жунайд ал-Бағдодийнинг ташқи сувратини шундай тасвирлайди. “У оқ рангли, кўзи кўк, бурни узун, қошлари тўғри, узун қоматли ажам эди. Унинг соқоли киндикка тушарди. У киши саксон ёшга кирган эди. Отаси Муҳаммад бин ан-Наховандий эди. Онаси Шоҳ бинти Яздажир эди. У форс подшоҳи Кисронинг сулоласидан, ўша вақтда муслима бўлган.
Жунайд ал-Бағдодий ибодатга қаттиқ киришади, кўп ибодат қилгани сабабли Аллоҳ унинг қалбини очади. У жуда кўп илмларга эга бўлади. Сўфийлик тариқати ҳақида гапиради. Унинг ҳар куни 300 ракат нафл намоз ўқиш вазифаси эди. 30 мингта тасбеҳ айтар эди. Кўп шайхлардан таълим олганди, кўп таснифлар қилди. Охирги пайтда душманлари унга зиндиқ (худосиз) деган туҳматлар ва саодатли бошига қасд қилдилар, аммо қўлларидан ҳеч нарса келмади, улар кўр бўлдилар.
Ҳазрат Жунайд ал-Бағдодий денгиз соҳилида кезар экан, бир мажусий кўпгина ем ва озуқа олиб денгизга, балиқларга ташларди. Буни кўрган Жунайд ҳазратлари: “Нима қилганинг бу?” деб сўрадилар. У “Савоб умидида ем ташлаяпман”, деб жавоб қайтарди. “Сен мусулмон эмассан-ку, қанақа савоб ҳақида гапираяпсан, савобдан умид қилиш учун аввало Аллоҳга иймон келтиришинг керак”, деди Жунайд ҳазратлари. Мажусий сўради: “Хўп, майли, унда айт-чи, сен айтаётганинг Аллоҳ менинг балиқларга ем ташлаётганимни кўрмаяптими?” Унинг бу саволига Жунайд ҳазратлари “Албатта унинг кўрмайдиган, билмайдиган нарсаси йўқдир”, деб жавоб қайтарди. “Шу менга етади”, деди мажусий ва ўз йўлига кетди. Орадан 4-5 йил ўтди. Жунайд ҳазратлари ҳаж ибодати учун Маккага бордилар. Каъбани тавоф қилиб турар эканлар, рўпараларида балиқларга ем ташлаган мажусий ҳам Каъбатуллоҳни тавоф қиларди. Ҳазрат Жунайд ундан “Бу ерда нима ишинг бор?” деб сўради. У жавоб қайтарди: “Сен кетганингдан кейин ичимда бир ёруғ нур порлади. Қарасам, ҳамма балиқлар оғзини очиб, шаҳодат калимасини айтди. “Яхшилик қил, денгизга от – балиқ билар, балиқ билмаса, холиқ билар” ҳикматининг маъносини англадим. Шунда сенинг Раббинг мени кўрди, у кўргани учун мен шу ердаман, деди маъжусий.
Ҳа, азизлар сиз билан бизга Найман ота номи билан маълум бўлган Бағдодий ана шундай азиз авлиё бўлган.
Ражабхон ҚИЁМОВ,
Нишон туман бош имом-хатиби
ЎМИ Матбут хизмати
- 59وَدُنْيَانَا حَدِيثٌ وَالْهَيُولَى عَدِيمُ الْكَوْنِ فَاسْمَعْ بِاجْتِذَالِ
Маънолар таржимаси: Дунёмиз йўқдан бор қилингандир ва “ҳайуло” эса бўлмаган нарсадир (буни сен) шодлик билан эшитгин.
Назмий баёни:
Дунёмиз яратилган, “ҳайуло” эса,
Шодлик-ла эшитгин бўлмаган нарса.
Луғатлар изоҳи:
وَدُنْيَانَا – мубтадо, музоф музофун илайҳ. Бу калимадан Алоҳ таолодан бошқа мавжудотлар кўзда тутилган.
حَدِيثٌ – хабар. “Ҳодис” луғатда “янги”, “яқинда бор бўлган” маъноларига тўғри келади. Дунё йўқдан бор қилингани учун унга нисбатан шу калима ишлатилади. فُعْلَى вазни музаккар ва муаннисликда тенг ишлатилгани учун хабар музаккар шаклда келтирилган.
وَ – “ибтидоия” маъносида келган.
الْهَيُولَى – ушбу калима ташдидли қилиб هَيُّولَى деб ҳам ўқилади. Бу калима, аслида, юнонча сўз бўлиб, “асл”, “асос” ва “модда” каби маъноларни англатади. Жумҳур файласуфлар ҳайулони “қадим жавҳар” ёки “бирлашиш ва ажралишни қабул қилувчи қадим нарса”, деб ҳисоблашган.
عَدِيمُ – хабар, музоф. Луғатда “номавжуд” маъносига тўғри келади.
الْكَوْنِ – музофун илайҳ. Луғатда “мавжуд” маъносига тўғри келади.
اسْمَعْ – амр феъли. Фоили зоҳир келтирилмаслиги вожиб бўлган замирдир.
بِ – “мусоҳаба” (бирга бўлиш) маъносидаги жор ҳарфи.
اجْتِذَالِ – “шодланиш”, “хурсанд бўлиш” маъноларини англатади. Жор мажрур اسْمَعْ га мутааллиқ.
Матн шарҳи:
Баъзи жоҳил файласуфлар ҳайуло ҳар бир нарсанинг аслидир, яъни бутун олам ҳайуло деб аталадиган бирламчи моддадан вужудга келган, уни биров яратмаган, деган фикрни илгари суришган. Ушбу байт ўша жоҳилларнинг даъволарига раддия сифатида ёзилган. Уларнинг “илмий” даъволари мусулмонлар томонидан кескин рад этилган. Чунки бу гапни айтаётган киши оламни қадим, яъни у ўз-ўзидан бор бўлган деяётган ва Аллоҳ таолонинг бутун борлиқни Ўзи яратгани тўғрисидаги хабарларини инкор этаётган бўлади. Бундай инкор этиш эса очиқ-ойдин куфр ҳисобланади. Ҳақиқий мўмин киши эса барча нарсаларни Аллоҳ таоло йўқдан бор қилган, деган тушунчада бўлади.
Ўший раҳматуллоҳи алайҳ ушбу “бирламчи модда” тўғрисида қандай эътиқодда бўлиш лозимлигини қисқагина қилиб “ҳайуло – бўлмаган нарса” дея баён қилган. Қуръони каримда осмонлару ердагиларнинг ҳаммаси истаса ҳам, истамаса ҳам, Аллоҳ таолонинг белгилаб қўйган қонунларига бўйсуниб яшашларини, борлиқдаги бирор нарса ўз-ўзидан бор бўлиб қолмаганини, балки барча нарсаларнинг яратувчиси Аллоҳ эканлиги баён қилинган:
“Осмонлар ва Ердаги барча жонзот ва уларнинг соялари хоҳ ихтиёрий, хоҳ мажбуран, эртаю кеч саждани Аллоҳга қиладилар. (Эй Муҳаммад!) Айтинг: “Осмонлар ва Ернинг Парвардигори ким?” (яна ўзингиз) “Аллоҳ”, – деб жавоб қилинг! “Бас, Уни қўйиб, ўзларига на фойда ва на зарар етказишга қодир бўлмайдиган (бут ва санам)ларни дўст тутдингизми?” – денг! Яна айтинг: “Кўр (гумроҳ) билан кўрувчи (ҳидоят топган киши) баробар бўлурми? Ёки зулматлар билан нур баробар бўлурми?” Ё улар Аллоҳга Унинг яратиши каби ярата оладиган бутларни шерик қилиб олишган ва улар ҳам яратганлар-у, сўнгра уларга (икки) яратиш ўхшаш бўлиб қолдими?! Айтинг: “Аллоҳ барча нарсанинг яратувчисидир ва У Танҳо ва Ғолибдир”[1].
Яъни осмон ва ер аҳлларининг барчалари истасалар ҳам, истамасалар ҳам ёлғиз Аллоҳ таолога бўйсунишдан ўзга чоралари йўқ. Ҳасан раҳматуллоҳи алайҳ ушбу оят ҳақида: “Мўмин киши Аллоҳ таолога ўз ихтиёри билан бўйсунган ҳолда сажда қилади, кофир эса даҳшатга тушган ва чорасиз қолганида мажбуран сажда қилади”, – деган.
Шунингдек, уларнинг соялари ҳам куннинг аввалида ва охирида сажда қилади. Ушбу оятда коинотдаги барча мавжудотни, ҳатто одамларнинг сояларини ҳам Ўзига сажда қилишга бўйсундириб қўйган Зотнинг буюклиги хабари берилган. Ояти кариманинг давомида “Кўр (гумроҳ) билан кўрувчи (ҳидоят топган киши) баробар бўлурми?”, – дейилган. Бу ерда кўзи кўрдан кофир киши, кўрувчидан эса мўмин киши ирода қилинган. Зулматлардан залолат йўллари, нурдан эса ҳидоят ирода қилинган. Умумий маъноси шуки, кўзи кўр билан кўрувчи, зулматлар билан нур баробар бўлмагани каби, ҳақиқат зиёсини кўрадиган мўмин киши билан, бу зиёни кўра олмайдиган кофир ҳам ҳеч қачон баробар бўла олмайди. Шунга кўра шариатда берилган хабарларни тасдиқлаш ҳақиқат зиёсини кўриш, бу хабарларни инкор қилиш эса ушбу зиёни кўра олмасликдир.
Кейинги мавзу:
Жаннат ва дўзахнинг яратиб қўйилгани баёни
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа