20 Январ, 2025, 20 Ражаб, 1446
20 Январ, 2025, 20 Ражаб, 1446
Миллий тарихини ўрганган, ундан тўғри хулосалар чиқарган авлод улуғ ишларга қодир бўлади. Шу боисдан ҳам мамлакатимизда ёшлар таълим-тарбияси, маънавияти, маърифати давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бирига айланган. Буюк аждодларимиз, хусусан, жадид боболаримиз илгари сурган умидбахш ғоялар, уларнинг орзу-интилишлари, шак-шубҳасиз, бугун Янги Ўзбекистонимизда ўз аксини топаётгани айни ҳақиқатдир.
Давлатимиз раҳбари раислигида 2023 йилнинг 22 декабрида ўтказилган Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг кенгайтирилган йиғилишида мамлакатимиз маънавий-маърифий ҳаёти билан боғлиқ янги истиқболли ташаббуслар ўртага ташланди. Жумладан, Президентимиз маънавият ва маърифат, таълим-тарбия масаласи бугун сув ва ҳаводек зарурлигини таъкидладилар.
Бугун чиндан ҳам мураккаб бир даврда яшамоқдамиз. Ижтимоий тармоқлар орқали эркимиз, мустақиллигимизга нисбатан айтилаётган алжирашлар, маънавий таҳдидлар, ахборотлар кураши, биздан уйғоқ бўлишимизни, жасорат кўрсатишимизни талаб этмоқда. Зотан, ким Ватан ва халқ келажаги ҳақида журъат билан сўз айтар экан, барчасининг моҳиятида жадид маърифатпарварлари пешвоси Маҳмудҳўжа Беҳбудийнинг “Ҳақ олинур, лекин берилмас!” деган улуғвор ғояси мужассам.
Албатта, давлатимиз раҳбари куюнчаклик билан айтган ушбу сўзлари бутун жамиятимизни, миллионлаб қалбларни уйғотиб юборди десак муболаға бўлмайди. “Тарихдан маълум: Ватан ва халқ тақдирига нисбатан таҳдидлар кучайган вазиятда айнан миллат фидойилари – уйғоқ қалбли зиёлилар, шоир ва адиблар, санъат намояндалари, маънавият ва маърифат соҳаси ходимлари жасорат билан майдонга чиққанлар. Мамлакатимиз ўз тараққиётининг янги, юксак босқичига кираётган ҳозирги пайтда бизга жадид боболаримиз каби Ғарб илм-фан ютуқлари билан бирга, миллий қадриятлар руҳида тарбия топган етук кадрлар сув билан ҳаводек зарур”.
Ҳа, бугунги кунда бизга ижтимоий ахлоқ, маънавият, маърифат, фидойилик ва юксак ватанпарварлик ҳар қачонгидан ҳам муҳимдир. Зотан, ҳар қандай юксак иқтисодий ва маърифатли жамият асосида, аввало, инсон камолоти, ахлоқи ва тарбияси туради.
Биз бу каби маънавий, маърифий жасоратни жадид боболаримизнинг шижоати, улар ёзиб қолдирган ўлмас асарлардан, ғоялардан олишимиз мумкин. Шунинг учун ёшларимиз жадид адабиётини, маънавияти ва маърифатини кўпроқ ўқишлари, уларда кўтарилган ғоя ва мақсадларни ўз ҳаётларига дастуриламал қилиб олишлари лозим.
Айнан миллий ғоя – ижтимоий, маънавий зарурат, у жамиятга янгича руҳ, шижоат бағишлайди. Миллий ғоя бирдамлик, фидойилик, ватанпарварлик билан амалга ошади.
Демак, бугун нафақат иқтисодий, балки тарбиявий, маънавий-маърифий, мафкуравий соҳаларда ҳам рақобатга тайёр бўлишимиз керак.
Давлатимиз раҳбари: “Азизларим, тарбияси издан чиққан нопок кимсалардан огоҳ бўлайлик! Фарзандаларимизни уларнинг бузғунчи таъсиридан асрайлик! Келажагимизни ёвуз кучлар қўлига бериб қўйишга асло ҳаққимиз йўқ. Агар барчамиз биргаликда қатъий ҳаракат қилсак, жамиятимизда соғлом ижтимоий-маънавий муҳитни мустаҳкамлашга, албатта, қодирмиз. Янги Ўзбекистонда қонун устувор, жиноятга жазо муқаррар бўлиши шарт. Ва, албатта, шундай бўлади.” Албатта, киши ўзининг собит фикри, бой дунёқарашига эга бўлса, уни эзгу йўлдан адаштириб бўлмайди. Жамиятда соғлом муҳитни қарор топтириш учун, аввало, ёшларимизни ҳар томонлама юксак салоҳиятли этиб тарбияламоғимиз лозим.
Сўнгги йилларда диний-маърифий соҳада ҳам катта ижобий ишлар амалга оширилмоқда. Президентимизнинг ташаббуси билан ҳаж квотаси йилдан-йилга ортиб бормоқда. Умра зиёратига бўлган чекловлар эса бутунлай олиб ташланди. Демак, улуғ зиёратларни амалга ошириб келган юртдошларимиз маънавият, маърифат тарғиботчиси бўлиши, одамларни яхшиликка, эзгуликка бошлаши керак. Афсуски, бу ҳақиқатни ҳамма ҳам тушуниб етганларича йўқ. Зиёрат баҳона ўзини кўз-кўз қилиш, манманликка берилиш каби ҳунук ҳолатлар кўзга ташланмоқда. Булар, албатта, барчамизни ўйлантириши, ташвишга солиши керак.
Зотан, умра ибодати суннат амал бўлиб, илм олиш орқали юрт тараққиётига ҳисса қўшишликни ҳам англатади. Илм эгаллаш эса муқаддас динимизда энг улуғ амаллардан бири. Бугун Ватанимиз, халқимиз биздан, ёшларимиздан кутаётган биринчи илинж ҳам мукаммал, чуқур илм олишдир.
Муҳаммадзакий ҲОМИДОВ,
Қува тумани “Акбаробод” масжиди
имом ноиби
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар», дедилар (Бухорий, Термизий, Ибн Можа, Ибн Ҳанбал ривоят қилишган).
Мусулмон уммати тарихидаги энг яхши давр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари яшаб ўтган аср бўлиб, у тарих зарварақларидан «Саодат асри» деган ном билан жой олди. Кейинги аср тўрт буюк саҳоба бошчилигида олиб борилган асрларга татигулик ишлар сабабли «Рошид халифалар даври» деган ном билан тарих саҳифаларига битиб қўйилди. Кейинги аср «Умавийлар асри» дея аталиб, мана шу даврдан поғонама-поғона пастлаш ҳолати кузатилди.
Умавийлар давлати Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдуманофга нисбат берилади.
Умайя исмли ушбу шахс жоҳилият даврида Қурайш уруғларидан бирининг бошлиғи бўлиб, амакиси Ҳошим ибн Абдуманоф билан ҳар доим Қурайшнинг раҳбарлигини талашиб келар эди. Ислом келгач, мазкур талашув очиқ-ойдин душманликка айланди: Бану Умайя қабиласи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга, у зотнинг даъватларига қарши турди; Бану Ҳошим қабиласи эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга барча ишларда кўмакдош бўлди, у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни душманларнинг ёмонликларидан ҳимоя қилди.
Бану Умайя одамлари Макка фатҳи даврида бошқа иложлари қолмаганидан кейингина Исломни қабул қилишди. Дастлабки асрларда Исломда пешқадам бўлган уруғларнинг энг катта бобоси Абдуманоф ҳисобланади.
Бану Умайя (умавийлар) тарихини бузиш
Бану Умайянинг тарихи тафсилотларига эътибор берадиган бўлсак, унинг бузиб кўрсатилганлиги, уларни кўпроқ қоралаш ҳолатларини кузатамиз. Бу ишларнинг кўпчилиги уларнинг асосий сиёсий хусуматчилари – аббосийлар томонидан қилинган, чунки тарихга оид китобларнинг кўп қисми айнан аббосийларнинг ҳукмдорлик даврида ёзилган. Шунингдек, шийъалар, хаворижлар, тарихни яхши билмай туриб оғзаки сўзлаб юрадиган оми кишилар ҳам Бану Умайянинг сиёсий душманлари ҳисобланиб, улар ушбу қабиланинг жуда кўп туҳматларга қолишига ҳам сабаб бўлган.
Бу туҳмат ва қоралашлар турли-туман бўлиб, асосий эътибор Бану Умайянинг обрўсини тўкадиган тарихий ҳодисаларга қаратилган, улар бўрттириб кўрсатилган. Ушбу ҳодисаларни нишон қилиб, уларнинг қадрини туширишга олиб борадиган гаплар айтилган:
1. Бану Умайянинг илк даврда Исломга қарши турганлари, Исломни кечикиб қабул қилганлари жуда кўп такрорланади, лекин уларнинг Исломга кирганларидан кейинги буюк ишлари, жумладан, кўплаб юртларни фатҳ этишда кўрсатган хизматлари мутлақо эсланмайди.
2. Бану Умайя даврида содир этилган мусибатлар бўрттириб гапирилади. Карбало воқеаси, имом Ҳусайн ва у кишининг оилаларининг қатл этилиши, Ҳарра воқеаси, Мадинадаги Ҳарамни эътиборсиз қўйиш, манжаниқ билан Маккага тош отиш масалалари шулар жумласидандир.
3. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг қатл қилиниши, Зайд ибн Алий ибн Ҳусайннинг қўзғалони ва у кишининг қатл қилиниши, шунингдек, бошқа тарафларда содир бўлган хатоларни эътиборга олмаслик, халифага қарши чиқиш, тоатни бузиш каби ишларни Бану Умайяга катта айб қилиб, уларга қарши кенг тарғибот ишлари амалга оширилади.
4. Бану Умайянинг душманлари томонидан уларнинг инсоний нафсидаги заифлик нуқталарига алоҳида эътибор берилади, Бану умайялик баъзи кишилардан содир бўлган хатолар бўрттириб гапирилади, бироқ яхшиликлари беркитилади. Хусусан, ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу ҳақларида бу очиқ-ойдин кўринади.
5. Абу Суфён ва Муовия розияллоҳу анҳумо ҳақларида ҳам бу каби ноўрин гаплар ниҳоятда кўпайган. Бану умайялик баъзи волийлар ботил ишларни қилувчи мутаассиблар дея сифатланади. Бу Ҳажжож ибн Юсуф ва Зиёд ибн Абийҳлар мисолида кўринади.
6. Язид ибн Муовия ҳамда Валид ибн Язид каби халифалар ҳақида ҳам уларга қарши жуда бўлмағур миш-мишлар тўпланиб тарқатилган. Аслида эса мусулмончилик одоби бўйича Бану Умайя даврида рошид халифалар давридагидан кўра бир оз пастлаш – сустлашиш бўлганини эслашнинг ўзи кифоя қилади. Вақт ўтиши билан хатога йўл қўйиш ҳам аста-секин кўпайиб борган. Бану Умайя давридаги мусулмонлар жамияти ҳар жиҳатдан рошид халифалар жамиятига яқин бўлган. Лекин қўлга киритилган ўлжалар, мол-мулкнинг кўпайиши натижасида катта-катта уйлар, қасрлар қуриш, шунингдек, чўри тутишнинг оммалашганлиги бор. Шу билан бирга, Бану Умайянинг жуда кўп яхши фазилатлари ҳам бўлганлиги бор ҳақиқат, лекин уларга қарши бўлган тарихчилар бу фазилатларни эътиборга олмаганлар, балки унутиб қўйганлар.
Улардан баъзиларини айтиб ўтамиз:
1. Ҳазрати Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу катта саҳоба бўлиб, у киши Халифа Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга қарши масалаларда ижтиҳод қилган, фақат ижтиҳоди унчалик тўғри бўлмаган. Лекин барибир у зот одил кишилар сафида қолган. Зотан, барча саҳобалар розияллоҳу анҳум адолатлидирлар.
Бану Умайянинг энг катта арбобларидан бири саналган Марвон ибн Ҳакам тобеъинларнинг биринчи табақасидан бўлган. У Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу, Усмон розияллоҳу анҳу ва бошқа катта саҳобалардан ҳадислар ривоят қилган.
Яна бир Бану умайялик Абдуллоҳ ибн Марвон халифа бўлишидан олдин аҳли илм ва аҳли фиқҳ бўлган. Мадинаи мунавваранинг катта олимларидан ҳисобланган.
Умар ибн Абдулазиз эса мужтаҳид имомлардан бўлган. Кўпчилик у кишини рошид халифалар қаторида санайди.
Бану Умайя қабиласининг аъзолари қозилик ишларига аралашмас эдилар. Улар кўп жойларда аҳли илм ва аҳли фазлларнинг олдинги сафларида бўлганлар.
2. Бану Умайя даврида жуда кўп буюк исломий фатҳлар бўлган. Улар шарқда Хитойгача, ғарбда Франция ва Андалус юртларигача етиб борганлар.
3. Бану Умайя даврида Ислом давлати тарихлар давомида мисли кўрилмаган энг катта кенгайишни бошидан кечирди.
4. Бану Умайя даврида жуда кўп қўриқ ерлар ўзлаштирилди, улар боғ-роғларга айлантирилди, каналлар қазилди, шаҳарлар қурилиб, ободончилик ишлари олиб борилди, атроф гуллаб-яшнади, тараққий этди.
Шу ўринда таъкидлаб айтамизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юқоридаги «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар» деган ҳадислари бежиз айтилмаган. Зеро, Бану Умайя қабиласининг аъзолари, раҳбарлари ва давлат бошлиқлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларига яқин асрда яшаб ўтганлар.
«Ислом тарихи» иккинчи жузи асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа