17 Июл, 2025, 22 Муҳаррам, 1447
17 Июл, 2025, 22 Муҳаррам, 1447
Ҳализамон эсимда: кичкина бола эдим, саҳар мардондан онам уйғотди: “Тур, болам, нон пишди чойингни ичиб ол, қўшнидан олган нон – қарзимизни бериб келасан”, деди. Мен бироз эринчоқлик билан: “Яна бироз ухлай, тушдан сўнг элтиб бераман”, дедим. Онам эса: “Болам, шайтонга бўйин берма, турақол, қарзни тезда узиш керак, бўлмаса яна қарз чақиради”, деди...
Ўша пайтлар бу сўзнинг маъносига тушунмаганман. Аммо кейинчалик қарзнинг нечоғли масъулият, ҳақдор олдидаги улкан бурч эканини англадим.
“Қарз” сўзига ўзбек тилининг изоҳли луғатида: “Маълум муддат ўтгандан кейин қайтариш шарти билан берилган ёки олинган нарса (пул, буюм, ғалла ва ҳ.к.)”, шариатда эса ушбу истилоҳга: “Бошқа кишига бир нарсани унинг бадалини қайтариб бериш шарти билан мулк қилиб беришдир”, дея таъриф берилган.
Шариатда қарз масаласи
— Қарз киши фақат кундалик ҳаёти ўтмай мушкул аҳволга тушиб қолгандагина мурожаат қилинадиган муомала бўлиб, бошқа мақсадларда: бойиб кетиш, янада яхшироқ яшаш учун қарз кўтариш тўғри иш эмас, — дейди Ўзбекистон мусулмонлар идораси Фатво бўлими мудири Ҳомид ИШМАТБЕКОВ. — Кишилар ўртасидаги олди-берди муносабатида фақат қарзга, деб олинсагина қарз ҳисобланади. Буни ўзаро фойда олиш мақсадидаги шерикчилик ишига аралаштирмаслик лозим. Эгасига фойда келтирадиган, манфаат ҳосил бўладиган ҳар қандай мулк қарзга кирмайди. Мулк эгаси қарздордан текинга манфаат исташи, унга ножўя муомала ва хатти-ҳаракатлар қилиши асло мумкин эмас.
Аллоҳ таоло бундай огоҳлантиради: “Эй имон келтирганлар! Бир-бирингиздан бирор муддатга қарз олиб, қарз берсангиз, уни ёзиб қўйингиз! Ўрталарингизда бир котиб адолат билан ёзсин! Ҳеч бир котиб Аллоҳ билдиргандек ёзишдан бош тортмасин, албатта, ёзсин! Зиммасида қарзи бўлган киши айтиб турсин, Рабби бўлмиш Аллоҳдан қўрқсин ва ундан бирор нарсани камайтириб ёзмасин! Агар гарданида қарзи бўлган киши ақлсиз ё ожиз (ёш ёки ўта кекса) бўлса, ёки (кар, соқовлиги ё тил билмаслиги туфайли айтиб) ёздиришга қодир бўлмаса, унинг ҳомий-вакили адолат билан айтиб турсин! Сизлар рози бўладиган (адолатли) гувоҳлардан икки эркак кишини гувоҳ қилинглар. Агар икки эркак топилмаса, бир эркак билан икки аёлдир – бири (унутиб) адашганда, иккинчиси эслатади. Гувоҳлар чақирилганда, (келиб гувоҳлик беришдан) бош тортмасинлар! Хоҳ катта, хоҳ кичик қарз бўлсин, муддатигача ёзиб қўйишдан эринмангиз. Мана шу Аллоҳ наздида адолатлироқ, гувоҳлик учун тўғрироқ ва шак-шубҳа қилмасликка яқинроқ (иш)дир. Лекин ўртангиздаги айланма нақд савдо бўлса, уни ёзмаслигингизда сизларга гуноҳ йўқдир. Ўзаро савдо-сотиқ қилганда ҳам гувоҳ келтиринг! Котиб ҳам, гувоҳ ҳам зарарланмасин. Агар шундай қилсангиз (зарарлантирсангиз), бу сизнинг фосиқлигингиздир. Аллоҳдан қўрқингиз! Аллоҳ сизларга (шундай) таълим беради. Аллоҳ ҳамма нарсани билувчи Зотдир” (Бақара сураси 282-оят). Абдуллоҳ ибн Абу Робия (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мендан қирқ минг қарз олдилар. Кейин у зотга мол келганида уни менга қайтариб бердилар. Ва: “Аллоҳ молингга ва аҳлингга барака берсин. Албатта, қарзнинг мукофоти мақтов ва адо этишдир”, дедилар» (Имом Насоий ривояти).
Шуни ҳам айтиш керакки, шариатимизда қарз беришга тарғиб қилинган, аммо олишга эмас. Бу масалада: қарз олиб, уни бера оламанми, дея охирини ўйлаган ҳолда, ниҳоятда эҳтиёткорона йўл тутиш лозим. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким одамларнинг молларини (қарзга) қайтариш ниятида олса, Аллоҳ уни адо этишида ёрдам беради. Кимки уни йўқ қилиш ниятида олса, Аллоҳ унга талафот етказиб қўяди”, дедилар» (Имом Бухорий ривояти).
Хўш, бугун ҳам одамларимиз томонидан қарз ана шу мақсадларда олиняптими? Афсуски, ҳа, дея олмаймиз. Бугун кўпчилик эътиборсизлик билан қарамоқда. Аксарият кишилар бизнес қиламан, бир сўмимни икки қилиб оламан, деган ниятда қарз кўтаряпти. Агар қарздорнинг иши юришмаса ёки фойда кўрмаса қарзни муддатида қайтармаяпти, айрим ҳолларда ундан тониб кетиш ҳолатлари ҳам кузатиляпти. Натижада икки ўртада ихтилофлар юзага келмоқда.
Қарзни қонуний расмийлаштириш тартиби
“Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили” муносабати билан юртимизнинг барча гўшаларида Ўзбекистон Республикаси Президентининг халқ қабулхоналари фаолият бошлагани фуқароларимизнинг қарз масаласида дуч келаётган муаммоларини ечишда ҳам айни муддао бўлмоқда.
Ушбу масалада пойтахтимизнинг Шайхонтоҳур туманидаги Халқ қабулхонасига 2017 йилнинг 8 ойи давомида фуқароларимиз томонидан 36 та мурожаат қайд этилган бўлиб, уларнинг аксарияти ўзининг ижобий ечимини топган.
Бугун ижтимоий ҳаётимизда қарз олди-берди масаласини нотариал идораларда қайд этиш орқали мулкни кафолатлаш тизими йўлга қўйилган.
— Фуқаролар ўртасида бўладиган ушбу муомала муносабати қарз олди-берди шартномаси орқали расмийлаштирилади, — дейди пойтахтимизнинг Олмазор туман 2-сон давлат нотариал идораси нотариуси Музаффар Қурбонов. — Мазкур шартнома нотариал идора вакиллари гувоҳлигида қарз олди-берди қилаётган томонлар келишган муддатга тузилади. Маълум сабабларга кўра, қарз муддати икки томоннинг розилигига биноан, узайтирилиши мумкин. Агар белгиланган муддатда қарз эгасига мулки қайтариб берилмаса, унинг даъвосига асосан, қарздор фуқаронинг уйига 3 марта огоҳлантириш хати юборилади. Шундан сўнг ҳам қарз қайтарилмаса, нотариал идора томонидан мажбурий ижро бюросига қарзни ундириш бўйича ижро хати киритилади.
Қарз масаласи бугун жамиятимизда ҳар томонлама қонуний асосга эга бўлиб, ушбу олди-берди муносабатига киришувчилар ҳақ-ҳуқуқлари тўла ҳимояланган.
Қарз муомаласига киришган ҳар иккала томон жамиятимиз ва шариатимиз кўрсатган қонун-қоидаларга бирдек амал қилса, қарз кишиларни бир-биридан узоқлаштирувчи эмас, балки уларни янада яқинлаштирувчи восита бўлиб хизмат қилиши, шубҳасиз.
Баҳриддин ХУШБОҚОВ,
журналист.
Дўстона ва самимий руҳда ўтган учрашувда Марказ раҳбари Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан юртимизда бунёд этилаётган Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази ҳақида жумладан, Марказ доирасида амалга оширилаётган тадбирлар, барча илмий ва ташкилий ишлар ҳақида маълумот берди.
– Ўзбекистон Ислом илми, фиқҳ ва ҳадис соҳасида юксак меросга эга. Бу заминда машҳур уламолар, буюк фақиҳлар, муҳаддислар, мутафаккирлар ва санъатшунослар етишиб чиққан, – деди Ислом уюшмаси бош котиби. – Ушбу мероснинг Ислом оламидаги аҳамияти ва долзарблигини кўрсатишда Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази муҳим ўрин тутади. Бу юртнинг таниқли ва машҳур алломалари туфайли Ислом цивилизациясининг асл моҳияти хусусан, инсонпарварлик ва бағрикенглик қадриятлари бугунги кунга қадар сақланиб қолган. Мазкур мегалойиҳа бу бой меросни жаҳон ҳамжамиятига танитишда асосий аҳамиятга эга. Биз Бутунжаҳон Ислом уюшмаси номидан ушбу саъй-ҳаракатларни тўлиқ қўллаб-қувватлаймиз. Ўзбекистон Президентининг маданият ва маърифатга қаратган эътибори барча мусулмон мамлакатлар учун намуна бўлади. Марказ билан ҳамкорлик қилишдан бениҳоят мамнунмиз! – дея таъкидлади Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса.
Учрашув давомида Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса Ўзбекистонда олиб борилаётган ислоҳотлар хусусан, Ислом цивилизацияси марказининг барча тадбирлари, режалаштирилган турли анжуманларга қизиқиш билдириб, бу борада олиб борилаётган ишларни юксак баҳолади ва мамнуният билан эътироф этди. Ислом цивилизацияси марказининг очилиш маросими қанчалик аҳамиятли эканлигига эса алоҳида тўхталди. Шу ўринда Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида сўзлаган нутқидан қуйидаги иқтибосларни келтирди: “Биз бутун жаҳон жамоатчилигига ислом динининг асл инсонпарварлик моҳиятини етказишни энг муҳим вазифа, деб ҳисоблаймиз. Биз муқаддас динимизни азалий қадриятларимиз мужассамининг ифодаси сифатида беҳад қадрлаймиз. Ислом дини бизни эзгулик ва тинчликка, асл инсоний фазилатларни асраб-авайлашга даъват этади. Ислом цивилизацияси марказининг фаолияти ҳам шу мақсадга хизмат қилади”. Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса Ўзбекистон Президенти томонидан БМТ минбаридан туриб илгари сурилган мазкур улкан ташаббус Бутунжаҳон Ислом уюшмаси номидан қўллаб-қувватлашини таъкидлаб ўтди.
Ислом цивилизацияси маркази раҳбари Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан Марказ таркибида Араб-ислом хаттотлик мактабини очиш йўлга қўйилганини маълум қилди. Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса ушбу лойиҳани тўла-тўкис қўллаб-қувватлади:
– Янги Ўзбекистон лойиҳаси бўлмиш бу хаттотлик мактаби орқали Қуръони каримнинг ҳар бир сурасини махсус араб хатида, безаклар билан бойитилган тарзда қўлда кўчириш мақсадга мувофиқ, – дея таклиф қилди Бош котиб, – Ўзбекистондаги бўлажак Араб-ислом хаттотлик мактаби фаолиятини йўлга қўйишда, шунингдек, жаҳон миқёсида машҳур бўлган катта тажрибага эга хаттотларни ушбу марказга жалб этиш, хаттотларнинг иш фаолияти самарали бўлиши учун уларни рағбатлантириш ва умуман мактаб фаолиятини ривожлантиришда астойдил ҳамкорлик қилишга тайёрмиз.
Делегация аъзолари Макка шаҳрида жойлашган Ҳиро маданият даҳаси, Ваҳий музейи, “Бурж ас-саъа” минорасида жойлашган шу номдаги музей, Каъба кисваси учун қирол Абдулазиз мажмуаси ва Мадина шаҳридаги “Бўстон” музейи, Пайғамбаримиз (с.а.в) сийратлари ва Ислом цивилизацияси музейи, Жидда шаҳридаги Ислом санъати музейи ва кутубхонасига ташриф буюрди ва ҳамкорлик бўйича музокаралар олиб борди.
Бундан ташқари, Ислом цивилизацияси маркази делегацияси аъзолари музей ва кутубхоналарга қилган ташрифлари жараёнида Пайғамбаримизнинг фаолият ва турмуш тарзларини ифодаловчи видеолавҳалар Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказига тақдим этилиши масаласини ҳам кўриб чиқишди.
Шунингдек, учрашувда Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан Самарқандда янгидан бунёд этилаётган Имом Бухорий мажмуаси зиёратчилари учун қулай шарт-шароитлар яратиш масаласида ҳам фикр алмашилди. Бу борада Саудия Арабистони тажрибасидан фойдаланиш мақсадида Бутунжаҳон Ислом уюшмаси Тадбирлар ва конференциялар бўлими бошлиғи Шокир Салоҳ ал-Адваний билан мулоқот ўтказилди. Мулоқот давомида Ислом уюшмаси вакили бу масалада Саудия Арабистонининг етакчи ташкилотларидан бири “Илм” компанияси кўмак беришини билдирди. Кейинги муҳокамалар видеоконференция шаклида давом эттирилишига келишиб олинди.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 