22 Январ, 2025, 22 Ражаб, 1446
22 Январ, 2025, 22 Ражаб, 1446
Аллоҳни зикр қилиш нафсга энг қийин, лекин ажри энг улуғ бўлган амал ҳисобланади. У қалбни сайқаллаштиради, мўминни куфр ва нифоқдан ажратиб туради. Зикр ибодатнинг илиги ва нажот калитидир. Зикрнинг суннатларидан бири махфийликдир. Зеро, махфий зикрнинг фазли жаҳрийсига қараганда етмиш марта кўп бўлади. Бу қуйидаги далилларда ўз исботини топган:
Биринчидан, махфий зикрнинг афзаллигига оятда ишора бор: “Роббингизга тазарру ва махфийлик билан дуо қилинг”.
Иккинчидан, ҳадисларда махфий зикр мақталган: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Зикрнинг энг яхшиси махфийсидир”, деганлар. Абу Мусо Ашъарий раҳматуллоҳу алайҳ шундай ривоят қилади: “Хайбар ғазотидан қайтаётиб, бир водийда тўхтадик. Шунда одамлар овозларини баланд кўтариб такбир айта бошлашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Эй инсонлар, ўзингизга эрк берманглар, албатта, сизлар кар ва ғойиб зотга дуо қилмаяпсизлар. Сизлар ўта эшитувчи ва ўта яқин Зотга дуо қиляпсизлар”, дедилар.
Учинчидан, саҳобийлар ҳам махфий зикрни афзал кўришган. Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу масжидга кирса одамлар баланд овозда таҳлил айтаётган экан. Шунда Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу: “Сизлар бидъатчиларнинг ишини қилмоқдасизлар”, деб, уларни масжиддан чиқариб юборди.
Тўртинчидан, махфий зикр риёдан узоқ ва холи бўлиб, унинг самараси ва фойдаси жаҳрий зикрникидан кўра кўпроқ ва тезроқ ҳосил бўлади. Махфий зикр Аллоҳ билан бандаси орасидаги сир бўлиб, унинг ажрини Аллоҳнинг ўзи беради. Жаҳрий зикрда эса риёнинг хавфи кучлироқ бўлади.
Бешинчидан, махфий зикр ўзидан ҳушбўй ҳид ёки нур таратади. Зеро, махфий зикр қилган одамнинг нафаси тавҳид билан чиқади ва хушбўй мушк бўлиб таралади. Манбаларнинг гувоҳлик беришича, аксарият тасаввуф пирлари қаерга борсалар, ўша ерда мушкнинг ҳиди анқиб кетар экан. Ҳатто шундай кароматлар ҳам кўрсатишганки, тариқат пирларининг олган нафаслари нур бўлиб кўриниб турган. Бу махфий зикрнинг самарасидир. Фаришталар ҳам махфий зикрни номаи амолга ушбу хушбўй ҳид ёки нурнинг таралишига қараб ёзиб боришади. Жаҳрий зикрнинг ҳар бир ҳарфига яхшилик ёзилса, махфий зикрнинг нури ёки ҳушбйў ҳидининг ҳар бир заррасига савоб ёзилади.
Олтинчидан, махфий зикр касб билан шуғулланишга ҳам халал бермайди. Чунки у қалбда кечадиган жараён бўлиб, бошқа аъзоларнинг ҳаракатига нуқсон етказмайди. Аллоҳ таоло Жумъа сурасида шундай марҳамат қилади: “Бас, агар намоз тугаса, (намозни ўқиб бўлгач) ер юзига тарқалинглар ва Аллоҳнинг фазлидан (ризқу рўз) истанглар ҳамда Аллоҳни кўп зикр қилинглар! Шояд нажот топурсизлар!” Оятда касб билан шуғулланиш асносида Аллоҳни ҳам зикр қилишга тарғиб қилинмоқда. Яъни, бир сўз билан айтганда, Нақшбандия тариқатининг “Даст ба кору дил ба Ёр” (“Қўл иш билан, дил Ёр – Аллоҳ билан машғул”) таълимоти айнан шу оятнинг самарасидир. Жаҳрий зикрнинг бу борада имкониятлари нисбатан камроқ. Чунки жаҳрий зикрлар орасида шундайлари борки, вазиятга, атрофдаги одамларга ва бошқа шу каби омилларга қараб бажарилади ёки тарк қилинади. Масалан, ухлаб ётган ёки бирор иш билан машғул бўлиб турган одамнинг олдида Қуръон тиловатини жаҳрий қилиш аксар фақиҳларимизнинг фикрича макруҳ ҳисобланади. Лекин бу ўринларда махфий тиловат қилишга рухсат берилган.
Юқоридаги мулоҳазалардан жаҳрий зикр мутлақо мумкин эмас, деган хулосага келиш ноўрин. Шундай вазиятлар борки, махфий зикрдан кўра жаҳрийси афзал бўлиб қолади. Масалан, зикрни қалбга мустаҳкам жойлаштириш, атрофдагиларни ҳам савобга дохил қилиш, тариқат устози шогирдининг ҳолатини ҳисобга олиб вазифа бериши, қиёматда ўзининг фойдасига гувоҳларни кўпайтиришда ва бошқа шу каби ҳолатларда ният холис бўлиши ва риёдан йироқ бўлиш шарти билан жаҳрий зикр махфийсидан афзал бўлади. Аллоҳу аълам бис соваб.
А.МАЛЛАБОЕВ,
Манбалар хазинаси ходими
Ислом дини жамоат, иттифоқлик, дўстлик ва меҳр-оқибат динидир. Бир маҳалла, бир уйда яшайдиган қўшнилар инсонга яқин биродаридан ҳам яқинроқдир. Қўшнилар ўртасидаги ўзаро тотувлик, яхши алоқалар жамиятнинг салоҳияти ва кучи бўлишини таъминлайди. Зероки, Ислом дини қўшниларга эътибор бериш, ўзаро ёрдам ва самимий алоқаларни тиклашга чақиради ва бу орқали бирлик, иттифоқда бўлган кучли жамиятни барпо қилишни талаб қилади.
Бас шундай экан ҳар бир мусулмон қўшнисига эътибор бериб, уларга гўзал муомала қилиши ва шариатга зид келмаган ҳақларини адо этиши керакдир. Қўшнисига ёмонлик қилиш, озор бериш мусулмоннинг хулқи эмасдир.
Имом Бухорий ва Муслим ўз саҳиҳларида Ибн Умар розияллоҳу анҳу ва Оиша розияллоҳу анҳолардан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳақда бундай деганлар:
وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ وَعَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَا: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا زَالَ جِبْرِيلُ يُوصِينِي بِالْجَارِ حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيُوَرَّثُهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.
Ибн Умар розияллоҳу анҳу ва Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Жаброил менга қўшни хусусида тавсия бераверганидан уни менга меросхўр қилиб қўярмикан, деб ўйлаб қолдим”, дедилар. Муттафақун алайҳи.
Қўшниларининг ҳақларига риоя қилмаслик, уларга ёмонлик қилиш, озор бериш мусулмонни энг ёмон, аянчли оқибатларга олиб келади. Мусулмон учун имон сифатидан мосуво бўлишдан ҳам аянчли оқибат бўлмаса керак?! Имондан маҳрум бўлишдан, охиратда жаҳаннамга улоқтирилишдан ҳам улкан ҳалокат бўлмаса керак?! Бу ҳолга тушишдан Аллоҳ асрасин!
Бундай аянчли ҳолатга тушиб қолишдан огоҳлантириб, бундай паст, разил ишлардан қайтариб, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар:
وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: واللهِ لَا يُؤْمِنُ، وَاللَّهِ لَا يُؤْمِنُ، وَاللَّهِ لَا يُؤْمِنُ قِيلَ: مَنْ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «الَّذِي لَا يَأْمَنُ جَارُهُ بَوَائِقَهُ ، مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳга қасамки, мўмин эмас! Аллоҳга қасамки, мўмин эмас! Аллоҳга қасамки, мўмин эмас!” деганларида, “Ким у, ё Аллоҳнинг Расули?” дейилди. Шунда у зот: “Ёмонликларидан қўшниси омонда бўлмаган киши”, дедилар. Муттафақун алайҳи.
Ҳадисдан биз ўрганган фойдали ўгитлар:
1. Қўшнилар билан ўзаро тотувликда яшаш.
2. Қўшнига гўзал муомала қилишнинг зарурлиги.
3. Қўшнилар билан яхши, самимий алоқалар ўрнатиш, қўшниларга эътибор бериш, қийинчилик вақтида, туй ва маросимларда ёрдам қўлини чўзиш.
4. Қўшнининг шундай ҳақлари борки, уларга риоя қилиш мусулмоннинг вазифасидир.
5. Ким қўшнисига озор берса, унинг имони мукаммал эмас.
6. Қўшнига ёмонлик қилиш мусулмон ахлоқига зиддир.
7. Ҳар бир мусулмон киши қўшниларига эътибор бериб, уларга гўзал муомала қилиши ва ҳақларини адо этиши. Қўшнининг ҳақларидан: салом бериш, бемор бўлса, бориб кўриш, шариатга зид келмаган маросим ва муносабатларда иштирок этиш ва уларда кўмаклашиш.
8. Қўшни зинасидаги чироқни ўчириб қўйиш, озор берадиган даражада телевизор ва радио овозини баланд қилиш, қўшнининг аёли ва қизларига назар солиш, қўшниларни пойлаб, жосуслик қилиш, истироҳат вақтларида шовқин солиш, ўйин ўйнаш каби ҳолатлар билан қўшниларга озор бермаслик.
Бекназар Муҳаммад Шакур,
Ҳадис илми мактаби катта ўқитувчиси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа