14 Феврал, 2025, 15 Шаъбон, 1446
14 Феврал, 2025, 15 Шаъбон, 1446
Чақириққа жавоб бериш динимиз буюрган амал. Лекин ҳаётимизда “таклифнома”лар оммалашди. Бу бир жиҳатдан яхши. Негаки, тадбир эгаси ҳаммани бирма-бир айтиб юрмасдан таклифномаларни тарқатишни бошқа бир кишига тайинлаб, ўзи бошқа ишлар билан машғул бўлади. Бироқ масаланинг иккинчи томони ҳам бор. Баъзи одамлар таклифнома воситасидаги чақириқ юзма-юз, ўз оғзи билан айтилганига тенг эмас, деб ҳисоблаб айтилган жойга бормайди. Шундай ҳолда таклифноманинг ҳукми оғзаки, юзма-юз айтган билан баробар бўладими, деган савол туғилади.
Бу борадаги уламоларимиз турли хил фикрлар айтишган. Шу ўринда уларнинг фикрларига назар солсак.
Биринчи навбатда, таклифноманинг ўзига қаралади. Баъзи таклифномаларда ким томонидан жўнатилгани ёзилмайди. Таклифнома ана шундай хилидан ёки умуман ким жўнатгани билинмайдиган даражада ноаниқ бўлса, унга жавоб қайтариш, яъни, таклифни қабул қилиб ўша жойга бориш вожиб бўлмайди. Чунки бу “умумий чақириқ”қа ўхшайди. Бироқ таклифнома кимданлиги ёки хоссатан чақирилувчига аталгани билиниб турса – юзма-юз айтган ҳукмида бўлади. Унга бориш вожиб амаллардан саналади.
Меҳмонларга пешвоз чиқишнинг ҳукми қандай?
Ибн Аббос розияллоҳу анҳу айтади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурига Абдулқайснинг элчилари келганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Афсус надомат ва хижолатни ортга суриб келган элчилар, хуш келибсизлар!..” деб марҳамат қилдилар” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
Ушбу ҳадисдан хулоса қилиб, “Хуш келибсиз” ва шу каби лафзлар билан киши ўз меҳмонининг истиқболига пешвоз чиқиши ўзаро хурсандчилик уйғотади, уларнинг ўрталарига меҳр-муҳаббат солади.
Агар меҳмон ўзи билан чақирилмаган кишини эргаштириб келса...
Бундай ҳолда мезбонга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қилган амални қилиш тавсия этилади. Абу Масъуд розияллоҳу анҳу айтади: “Ансорлар орасида Абу Шуайб исмли киши бўлиб, унинг қассоб хизматкори бор эди. Бир куни Абу Шуайб: “Мен учун махсус таом тайёрла, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни беш кишининг бешинчиси қилиб чақираман”, деди. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни беш кишининг бири қилиб чақирди. Уларга бир киши қўшилиб олди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мезбонга: “Сен мени беш кишидан бири қилиб чақирдинг, бу киши эса бизларга қўшилиб келди. Агар хоҳласанг, унга изн бер, хоҳламасанг тарк эт”, дедилар. Мезбон: “Албатта, унга изн бераман”, деди” (Имом Бухорий, Муслим ва Термизий ривояти).
Ушбу ҳадисдан кўплаб фойдалар олинади. Мисол учун, кимки чақирилмаган ҳолда келса уни зиёфатга киритиш ёки киритмаслик мезбоннинг ҳаққи ҳисобланади. Агар бир киши бошқаларга қўшилиб чақирилмаган ҳолда бир мажлисга боришни истаса, у қайтарилмайди. Чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам ўзларига эргашган кишини мезбон қанақа ҳолда кутиб олишига қараб ўтирмасдан қабул қилдилар-да, унинг ишини мезбонга ҳавола қилдилар. Бу фикрларни Ибн Ҳажар раҳматуллоҳи алайҳ айтиб ўтган.
Меҳмонга такаллуф қилиш...
Меҳмонга такаллуф қилиш яхши, бироқ, бу аввало динимизга ва ақлга мувофиқ келиши керак. Анас розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: “Биз Умар розияллоҳу анҳунинг ҳузурида эдик. У: “Биз (сохта) такаллуфдан қайтарилганмиз”, дер эди”.
Бу ерда айтилган такаллуф сохта, хўжакўрсин учун қилинган такаллуфдир. Албатта, бу динимизда қоралангани табиий ҳол. Негаки, сохтакорлик – ёлғон ва алдовдир. Бироқ, уламоларимиз “Меҳмон учун сохта бўлмаган такаллуф қилиш ҳар макон ва диёрларнинг урфига боғлиқ. Агар бир қавм урфида меҳмон учун такаллуф қилиш урф бўлиб, бошқасида эса акси бўлса уларнинг урфлари ўзлари учун тўғридир. Ҳар икки тарафнинг ишлари айбга йўйилмайди. Лекин ҳурмат ва илтифот чегарадан чиқиб кетмаслиги керак.
Меҳмонга таом тайёрланиш ҳам ўртача ҳолатда яъни, исрофгарчилик ва йўқчилик ўртасида бўлиши керак. Чунки ҳадиси шарифга мувофиқ, ишларнинг энг яхши ўртачасидир.
Жобир розияллоҳу анҳу ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қиладилар: “Бир кишининг таоми икки кишига кифоя қилади. Икки кишининг таоми тўрт кишига кифоя қилади. Тўрт кишининг таоми саккиз кишига кифоя қилади” (Имом Муслим, Термизий ва Ибн Можа ривояти).
Ҳадиси шарифда кўрсатилганидек, дастурга амал қилиш ўртамиёна дастурхон бўлади. Бугунги кунимизда одамлар ўз ҳолатидан келиб чиқиб, тўкинроқ дастурхон ёзиши аслида жоиз. Бироқ шариатимизда бу ҳолатлар бошқалар ҳам ўшандай дастурхон ёзиши одат тусига айланишига таъсир ўтказса ёки бошқалардан “кимўзар” ўйнагани туфайли бўлса қайтарилади.
Ана шу тарздаги зиёфат динимизда қораланади. Бу борада Ибн Аббос розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам мутаборийлар таомларини ейишдан қайтардилар”.
Имом Хаттобий айтадилар: “Мутаборийлар – бир-бири билан амалларини кимўзарга қиладиган кишилардир”.
Бундан қайтарилишининг сабаби, уларнинг дастурхони бошқаларга кўз-кўз қилиш мақсадида риёкорлик учун ёзилгандир.
Рухсат билан кириш, таомдан кейин ортга қайтиш...
Аллоҳ таоло ўз бандаларига ўргатган гўзал одоблардан бири изн берилса таом учун бошқаларнинг уйига кириш, таом еб бўлингандан сўнг эса ортга қайтишдир. Аллоҳ таоло ўз каломи шарифида қуйидагича марҳамат қилади: “Эй, иймон келтирганлар! Пайғамбарнинг уйларига фақат сизларни бирор таомга чақирилсагина кирингиз! (Ўшанда ҳам) унга эришишга кўз тутиб турмангиз, балки чақирилганингизда кирингиз ва таомдан сўнг гапга берилиб кетмай, тарқалингиз! ...” (Аҳзоб сураси, 53-оят).
Мазкур ояти каримада мўминлар Расулуллоҳ солллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларига фақат изн берилганидан сўнг таом учун киришлари мумкинлиги таълим берилмоқда. Саҳобаи киром розияллоҳу анҳумлар бошқа мусулмонларнинг уйларига ҳам изнсиз кирмас эдилар. Чунки оятдаги қайтариқ фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйлари хос эмас, балки барча мўминларнинг уйларига ҳам тегишлидир.
Аввал катталар, сўнгра ўнг тарафдагилар...
Меҳмондорчиликка таклиф қилган киши зиёфатда катталарни муқаддам қилиши, уларга алоҳида эҳтиром кўрсатиши лозим. Бу иш Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидандир.
Ибн Умар розияллоҳу анҳу айтади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Тушимда бир мисвок ила тиш тозалаётган эдим. Бири иккинчисидан каттароқ бўлган икки киши менга қўл узатар эди. Мен мисвокни ёши кичигига бердим. Шунда менга: “Каттасига (бер)”, дейилди. Сўнг мисвокни олиб ёши каттасига бердим”, деб марҳамат қилдилар (Имом Муслим ривояти).
Бошқа бир ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай марҳамат қиладилар: “Қуйидагилар Аллоҳ таоло улуғлашидандир: ёши улуғ кекса мусулмон кишини икром қилиш, Қуръонни ёд олиб, у борада ҳаддан ошмаган ва унга жафо қилмаган қорини икром қилиш ва одил салтанат эгасини икром қилиш”.
Яна бир ҳадиси шарифда Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан қуйидагича ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига ичимлик келтирилди. У зотнинг ўнг тарафида ёш йигит, чап томонида эса улуғ саҳобийлар ўтирган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан ичдилар-да, сўнг ўнг тарафида ўтирган йигитга қараб (ўнг тараф биринчи ичишини назарда тутиб): “Сендан аввал уларга беришимга рухсат этасанми?”, дедилар. Йигит эса: “Эй, Аллоҳнинг Расули, Аллоҳга қасамки, Сиздан кейин ичишлик ҳақимни ҳеч кимга бермайман!”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга идишни узатдилар” (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).
Мазкур ҳадиси шарифларга биноан аввало катталарга ҳурмат кўрсатиш, сўнгра ўнг тарафда ўтирганларга узатиш кераклиги маълум бўлади.
Охирги ҳадис бўйича баъзилар: “Ушбу ҳадисда катталар эмас, ўнг томонда ўтирган ёш йигит ичди-ку”, дейишган. Уламоларимиз бунга қуйидагича жавоб беришган: “Воқеа шундай бўлган эса-да, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам катталарга беришни яхши кўргани учун йигитдан изн сўрадилар. Бундан ташқари, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақини талаб қилса бериш кераклигини ўргатиш учун шундай қилганлар. Агар буларни ҳам ҳисобга олмасангиз, унда бу ҳадис фақат ичимликларга тааллуқли холос. Ундан бошқаларида эса катталарга биринчи риоя қилинади”.
Аллоҳ таоло барчамизга Ўзи буюрган амаллар ҳамда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кўрсатиб берган суннатларга амал қилмоғимизни насиб айласин.
Жалолиддин ҲАМРОҚУЛОВ,
Тошкент ислом институти
“Таҳфизул-Қуръон” кафедраси мудири.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Ҳидоятни ҳақ билан собит қилган, ботилни эса очиқ далиллар билан фош этган оламлар Парвардигори Аллоҳ азза ва жаллага ўзининг буюклигига хос ҳамду санолар бўлсин.
Исломни бекаму-кўст етказган, ҳақни очиқ-ойдин баён қилган ва ҳар қандай адашувдан огоҳлантирган жаноб пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга, саҳобаларига ва улар орқали ҳақ динни аниқ ва тўғри тушунтириб келган уламоларга ҳам Аллоҳнинг раҳмати ва салавоти ёғилсин.
Ҳар бир даъват ва ҳаракат, агар у Ислом даъвоси номидан қилинаётган бўлса, Қуръон ва суннат мезонларига мувофиқ бўлиши лозим.
Акс ҳолда, ҳақ йўлдан оғиш ва уммат орасида фитналар келтириб чиқариш эҳтимоли пайдо бўлади.
Зеро, инсонлар икки жамоага бўлинади: Раҳмон жамоаси ва шайтоннинг малайлари.
Аллоҳ таолонинг жамоаси тарқоқ бўлиши асло мумкин эмас.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қилади:
وَمِنَ ٱلَّذِينَ فَرَّقُوا۟ دِينَهُمْ وَكَانُوا۟ شِيَعًۭا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِى شَىْءٍۢ ۚ إِنَّمَآ أَمْرُهُمْ إِلَى ٱللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُوا۟ يَفْعَلُونَ
“Динларини (фирқаларга) бўлиб, (турли) гуруҳларга айланганлар (учун) бирор нарсада (Сиз масъул) эмассиз. Уларнинг иши Аллоҳга (ҳавола). Сўнгра (У) уларни қилиб юрган амалларидан огоҳ қилур” (Анъом сураси, 159-оят).
Қолаверса, имом Абу Довуд раҳимаҳуллоҳ Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз алайҳиссалом:
“Улар (фирқалар)нинг ҳаммаси дўзахдадир. Биргина фирқа бундан мустасно”, дедилар.
Шунда саҳобалар: “Ўша бир тоифа ким, ё Аллоҳнинг Расули!” дейишди.
У зот алайҳиссалом: “Жамоатдир”, дедилар. Сўнг қўшимча қилиб айтдилар: “Албатта, яқин орада шундай қавмлар келади, қутириш касали беморни қандай эгалласа, уларни ҳавои нафс худди шундай эгаллайди”, дедилар.
Ҳақиқатан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг берган хабари воқеликда содир бўлди.
Ҳавои нафсга эргашиш кўпайди. Фирқалар, жамоалар кўпайди. Ҳолбуки, Аллоҳ таоло:
وَٱعْتَصِمُوا۟ بِحَبْلِ ٱللَّهِ جَمِيعًۭا وَلَا تَفَرَّقُوا۟ ۚ وَٱذْكُرُوا۟ نِعْمَتَ ٱللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَآءًۭ فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِۦٓ إِخْوَٰنًۭا وَكُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍۢ مِّنَ ٱلنَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمْ ءَايَٰتِهِۦ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ
“Ҳаммангиз Аллоҳнинг “арқони”ни (Қуръон) маҳкам тутинг ва фирқаларга бўлинманг, ҳамда ўзаро адоватда бўлган пайтларингизда дилларингизни (туташтириб) ошно қилиб қўйган Аллоҳнинг неъматини ёдда тутинг. Унинг неъмати туфайли биродарларга айландингиз. Дўзах чоҳи ёқасида турганингизда, сизларни ундан қутқарди. Шояд ҳақ йўлни топгайсизлар, деб Аллоҳ ўз оятларини сизларга шундай баён қилади”, деб марҳамат қилади (Оли Имрон сураси, 103-оят).
Охирги асрларда пайдо бўлган, эътиқодий қарашлари бир-биридан ажабтовур тарзда фарқли бўлган ўзини “диний гуруҳ”, деб иддао этувчи, аслида эса, ҳокимиятни эгаллашни мақсад қилган сиёсий оқим бўлмиш, “Ҳизбут-таҳрир”чиларнинг даъват қилишда танлаган услубларини кўриб, ёқа ушламай иложингиз йўқ!
Гуруҳ ўз ҳаракатларини шаръий ҳукмларга асосланган деб иддао қилса-да, расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йўлига эргашяпмиз, деб таъкидласа-да, уларнинг асл таълимотлари бу даъволарнинг мутлақо асоссиз эканини кўрсатади. Ахлоқ ва фазилатли хулқларни иккинчи даражага тушириб, сиёсий манфаатларни асосий мақсад қилиб олган бу гуруҳ Ислом динининг тамал қадриятларидан йироқ эканини намоён қилади.
Аслида “Ҳизбут-таҳрир” жамоаси аввалбошданоқ исломий одоб-ахлоқни инкор қилиб, инсоний қадриятларнинг ва диний фазилатларнинг бугунги кунда зарурати йўқ, деб келади. Ҳизб ўз дастурларида ахлоқ билан даъват қилишни, одамларни ахлоқли, инсонлар чиройли хулқлар соҳиби бўлишини танқид қилади.
Лекин улар тармоқларда тарқатаётган танқидона мақолаларида эса, ўзларини яхшиликка даъват қилувчи, уммат пешқадами каби кўрсатишган, ҳудди оламда шуларгина амри маъруф қиладигандек.
Зеро, ҳизбут таҳрир шунчалик муғомбирки, асли таълимотини ўрганиб чиқилса, амри маъруф у ёқда турсин, оддий инсоний ахлоққа ҳам тўғри келмайдиган қарашлари жуда ҳам кўп эканига гувоҳ бўлиш мумкин.
Масалан, Ҳизбут-таҳрир аъзоларига тарқатилган “Ҳизбут-таҳрир манҳажи” номли рисолада: “Фазилатли хулқларга даъват қилиш жамиятни ислоҳ қилишга ва умматни уйғотишга имконият туғдирмайди. Чунки, жамиятнинг ислоҳи фикрлар ислоҳи билан ҳосил бўлади. Фазилатли хулқларга даъват қилиш эса замонавий мусулмонларнинг ҳукмларини ҳал қилиш учун етарли даъват эмас!” (“Манҳаж ҳизб ут-таҳрир фи-т-тағйир”, 26-27 бетлар), дейилган.
Ҳизбут таҳрирнинг бу хилдаги одоб-ахлоқни, руҳий хислат ва фазилатларни инкор қилишлари ҳизбнинг аъзолари орасида қалби қаттиқликни, қўрсликни келтириб чиқариш учун зарур эди.
Ҳолбуки, Ислом дини меҳр-шафқат дини, Ислом шариати одоб-ахлоқ шариатидир!
Ҳизбут-таҳрирнинг хиёнати, мунофиқлиги ва ношаръий эканини шундан ҳам билса бўладики, улар далил қиладиган энг асосий ояти каримада ҳам амри маъруф ва наҳий мункарга буюрилади. Яъни, таълим-тарбияга, яхшиликларга даъват қилишга, одамларга одоб-ахлоқ ўргатишга чақирилади. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло Қуръон каримда бундай деган:
كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِٱلْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ ٱلْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِٱللَّهِ
“Одамларга чиқарилган (маълум бўлган) умматнинг энг яхшиси бўлдингиз, (эй, мусулмонлар!) зеро, сиз амри маъруф, наҳйи мункар қиласиз ва Аллоҳга имон келтирасиз” (Оли Имрон, 110-оят).
Мазкур ояти карима сабабли мусулмонлар уммати ва уларнинг уламолари амри маъруф ва наҳий мункарни фарзи айн деб иттифоқ қилганлар.
Қизиғи шундаки ўзлари ижтимоий тармоқда тарқатаётган мақолаларда далил сифатида келтирган мана шу оятни, яъни, ана шу фарзи айн бўлмиш амални ҳизбут-таҳрир инкор қилиб келади. “Ҳозир амри маъруф ва наҳий мункарнинг зарурати йўқ, сиёсат муҳим!”, деган ношаръий ва ноисломий фикрни жар солиб оламни ғавғога тўлдиришга ҳаракат қиладилар.
Кўряпсизми, уларнинг кечаги гапи бугунгига тўғри келмайди. Аслида булар ўз таълимотлари телба-тескарилигини билмайдиган даражада ғалча ёки жоҳил, ношуд ва нотавон кимсалардир.
Бу оятга энг тўғри ҳолда амал қиладиганлар аслида бизнинг мана шу юртдаги уламолардир.
Ҳизбут-таҳрир ўзини диний эмас, балки сиёсий ташкилот деб эълон қилар экан, диндаги жами яхшилик ва хислатларни инкор қилиш йўлидан боради.
Уларнинг даъвосини қаранг: “Ҳизбут-таҳрир сиёсий ташкилотдир. У хайрли амалларнинг ташкилоти эмас!” ёки “Ҳизбнинг барча иши сиёсий ишдир. Унинг иши таълимга асосланмаган. У мадраса эмас, унинг амали ваъз-насиҳат ҳам эмас. У сиёсий амалдир!” (“Манҳаж ҳизбут-таҳрир фи-т-тағйир”, 28-31 бетлар; “Ҳизбут-таҳрир”, 25-бет).
Уларнинг бўтқа динини кўряпсизми?!
Ҳа, бу уларнинг исломидир, ҳақиқий Ислом эса, бундай ношудлардан безордир.
Асадуллоҳ Қудратуллоҳ
Ҳадис илми мактаби ўқитувчиси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа