28 Декабр, 2024, 27 Жумадул сони, 1446
28 Декабр, 2024, 27 Жумадул сони, 1446
Тунда (ярим кечада) уйғониб ўзингиз учун таҳажжудни (нафл намозини) ўқинг! Шоядки, Раббингиз Сизни (Қиёмат кунида) мақтовли (шафоат қиладиган) мақомда тирилтирса. Яна айтингки: «Эй Раббим! Мени (қабрга) содиқлик билан (гуноҳларим кечирилган ҳолимда) киритгин ва (тирилтирганингда ҳам) содиқлик (розилигинг билан) чиқаргин ҳамда мен учун ўз даргоҳингдан бир мадад берувчи ҳужжат ато қилгин». Яна айтинг: «Ҳақиқат (яъни Ислом) келди ва ботил (куфр) йўқолди. Чунки ботил нарса йўқолувчидир» (Исро, 79-81).
"Тунда (ярим кечада) уйғониб ўзингиз учун таҳажжудни (нафл намозини) ўқинг!"
Луғатда тунда уxлаб қайта уйғонишга таҳажжуд дейилади. Шариат истилоҳида эса тунда бир ухлаб туриб ўқиладиган намоз тушунилади. Таҳажжуд намози Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га хос буйруқ бўлиб, умматларга фарзлардан кейин бажариладиган зиёда амалдир. Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: "Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): "Тунги намоз фарзлардан кейинги энг афзал ибодатдир", дедилар (Имом Муслим ривояти).
Таҳажжудни хуфтон намозидан кейин бомдод намозигача ўқиш мумкин. Бироз ухлаб олиб кечанинг учдан бирининг охирги қисмида ўқиш фазилатлидир. Бу вақтнинг фазилати ҳақида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай деганлар: “Туннинг учдан бир қисми қолганда Аллоҳ таоло дунё осмонига тушиб: “Ким истиғфор айтади, мағфират қиламан. Ким дуо қилади, ижобат қиламан. Ким ризқ сўрайди, ризқ бераман”, дейди. Бу ҳол тонг отгунча давом этади (Имом Муслим ривояти).
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тунда туриб таҳажжуд намозини ўқирдилар. Чунки бунга Аллоҳ таоло бундай дейди: “Эй (кийимларига) ўралиб олган киши (Муҳаммад!). Тунда (бедор бўлиб, намозга) туринг! Фақат озгина (ухлашга вақт қолсин!). Яъни ярми (қолсин) ёки ярмидан ҳам бироз камайтиринг! Ёхуд унга (бироз вақт) қўшинг (ярмидан кўпроғида ухланг) ва Қуръонни «тартил» билан (дона-дона қилиб) тиловат қилинг!” (Муззаммил, 1-4).
Таҳажжуд намози ва тунда қоим бўлишнинг ўртасида фарқ бор. Бирозгина ухлаб олиш тунда қоим бўлиш учун шарт эмас. Хуфтон намозидан сўнг тонггача бедор бўлиш мумкин. Тунда қоим бўлишнинг ажру савоби улуғ ҳамда у тоат-ибодатларнинг буюкларидан бири ҳисобланади. Унинг қадри нечоғлик улуғ эканини Аллоҳ таолодан ўзга ҳечким билмас. Тунда қоим бўлиш банданинг Раббиси ҳузурида даржасини кўтаради ва қалбига сокинлик, хотиржалик ҳамда роҳат бахш этади. Бу вақтда мўмин намози ўқиши ва Қуръони каримдан муяссар бўлганича ўқиши мумкин. Шунингдек Раббисига муножат қилади, истиғфор айтиб, дуолар қилади. Тунни бедор ўтказган банда Аллоҳ таолога яқинлик ҳосил қилади. Оиша (розияллоҳу анҳо) Абдуллоҳ ибн Қайсга: “Тунни бедор ўтказгин!” Чунки Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тунни доим бедор ўтказардилар. Агар касал бўлсалар ўтириб намоз ўқирдилар”, деган (Имом Абу Довуд ривояти). Бошқа ҳадисда Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Тунни бедор ўтказишни лозим тутинг. Чунки, у сизлардан олдинги солиҳларнинг одатидир. Тунда қоим бўлиб, Раббингизга қурбат ҳосил қиласиз. У гуноҳдан тўсиб, хатоларга каффорат бўлади ва жисмдаги касалликларни кетказади”, дедилар (Имом Муслим ривояти). Таҳажжуд эса намозга хос амалдир. У бир мизғиб олиб кейин адо этилади. Таҳажжуд намозини ўқиш тунда қоим бўлиш деб ҳисоб қилиниши мумкин. Лекин тунда қоим бўлиш таҳажжуд бўлмайди.
Таҳажжуд намозини ўқиб бўлгач қуйидаги дуони қилиш суннатдир. Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кечаси таҳажжудга турсалар бундай дуо қилардилар: “ Эй Аллоҳим Сенга ҳамд бўлсин, Сен Еру Осмонни Нурисан. Сенга ҳамд бўлсин, Сен Еру Осмонни қойим қилувчисан. Сенга ҳамд бўлсин, Еру Осмон ва иккисини орасидагиларни Рабисан. Сенга ҳамд бўлсин, Сен Ҳақсан. Сенинг ваъданг ва сўзинг ҳақ. Сен билан учрашиш ҳақ. Жаннат ҳақ. Дўзах ҳақ. Пайғамбарлар ҳақ. Қиёмат ҳақ. Эй Аллоҳ Сенга бўйсундим, имон келтирдим, таваккал қилдим. Сенга қайтдим. Сенинг ёрдаминг (Қуърони карим оятларидан далил-ҳужжатлар ёрдамида бошқалар) билан тортишдим, Сенинг ҳукмингга ҳавола қилдим. Олдинги ва кейинги ҳамда сир қолган ва маълум бўлган гуноҳларимни кечиргин. Сен менинг Илоҳимсан. Сендан ўзга илоҳ йўқ” (Имом Бухорий ривояти).
"Шоядки, Раббингиз Сизни (Қиёмат кунида) мақтовли (шафоат қиладиган) мақомда тирилтирса"
Оятдаги "мақтовли мақом", деб таржима қилинган "мақомам маҳмуда" деган қисми манбаларда турлича тафсир қилинган. Абу Саид Худрий (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: "Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) "Раббингиз Сизни (Қиёмат кунида) мақтовли (шафоат қиладиган) мақомда тирилтирса" деган ояти ҳақида бундай деганлар: "Аллоҳ таоло Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) шафоати билан мўминларнинг қавмларини дўзахдан чиқаради. Манашу мақтовли мақомдир".
Бошқа олимлар “мақтовли мақом”дан қиёмат куни Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг қўлларида ҳамд байроғини бўлиши ирода қилинган дейишади. Бу гап юқорида зикри келган маънога зид келмайди. Чунки Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қиёмат куни ҳамд байроғини тутиб, умматларини шафоат қиладилар. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мен қиёмат куни одам боласи саййиди бўламан. Бу фахрланиш эмас. Қўлимда ҳамд байроғи бўлади”, деганлар (Имом Термизий ривояти). Бошқа ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким азон нидосини эшитган пайтда: “Ушбу мукаммал чақириқ ва қоим қилинаётган намоз Раббиси Аллоҳ, Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га васила ва фазилат бергин ҳамда ваъда қилинган мақтовли мақомда тирилтиргин”, деса унга қиёмат куни менинг шафоатим насиб қилади”, дедилар.
Тунда қоим бўлган одам Аллоҳ таоло билан ёлғиз қолади ва хилватда Раббига муножат қилади. Шу сабабли унга ажру савоблар берилиб, Аллоҳ таолонинг ҳузурида даражаси кўтарилади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Умматимни шафоат қилган жойим мақтовли мақом бўлади”, деганлар (Имом Табарий ривояти). Шунингдек банданинг ҳам улуғ ишлар учун турган жойи Аллоҳ таолонинг ҳузуридаги мақомга ўхшайди.
Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Макка шаҳрида эдилар. Сўнгра ҳижрат қилишга амр қилинди. Шу пайт Аллоҳ таоло “Эй Раббим! Мени (қабрга) содиқлик билан (гуноҳларим кечирилган ҳолимда) киритгин ва (тирилтирганингда ҳам) содиқлик (розилигинг билан) чиқаргин” оятини нозил қилди”
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Мадинадан чиққанларидан кейин, унга қайтишга Аллоҳ таоло буюрди. Ҳақ таоло Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)ни Мадинага кирар вақтда “Мени содиқлик билан киритгин” Маккага шаҳрига кетадиган пайтда “содиқлик билан чиқаргин”, дейишларини амр қилди. Мазкур оят манбаларда турлича тафсир қилинган. Бир муфассир: “Мени динда собит қилгин! Мени куфрдан сақлагин!” деб тафсир қилган. Бошқа олим эса: “Мени дунёдан содиқлик билан чиқариб, жаннатга киргизгин!” деган. Яна бошқаси эса: “Мени қабрга содиқлик билан киргизгин ва ундан содиқлик билан чиқаргин”, дейди.
Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг дуоларини Аллоҳ таоло ижобат қилиб бундай марҳамат қилган: “Аллоҳ Сизни одамлар (зарари)дан сақлагай” (Моида, 67), бошқа оятда: “У ўз пайғамбарини ҳидоят ва ҳақ дин билан – гарчи мушриклар ёқтирмаса-да, барча динлар узра ғолиб қилиш учун юборган зотдир” (Саф, 61).
“Ҳақиқат (яъни Ислом) келди ва ботил (куфр) йўқолди. Чунки ботил нарса йўқолувчидир”
Оятда “ҳақиқат”, деб таржима қилинган “ҳақ” сўзидан Ислом ва Қуръон тушунилади. Яъни Ислом зоҳир, Қуръони карим мукаммал бўлгани ифодаланган. Абдуллоҳ ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) фатҳ куни Макка шаҳрига келдилар. Каъбанинг атрофида 360 дан ортиқ бут-санамлар бор эди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) қўлларидаги таёқ билан бутларни бирма-бир уриб йиқита бошладилар ва “Ҳақиқат (яъни Ислом) келди ва ботил (куфр) йўқолди. Чунки ботил нарса йўқолувчидир” (Исро, 81) “Ҳақиқат (Қуръон) келди. Сохталик (қайтадан ширкни) бошлай олмас ва (уни аслига ҳам) қайтара олмас” (Сабаъ, 49) оятлариини ўқидилар. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мазкур оятларни ўқиётган пайтда, бут-санамлар юз тубан ерга тушарди.
Қуртубий, Розий,Самарқандий,
Ибн Касир тафсирлари асосида
Баҳриддин ЖЎРАБЕК ўғли тайёрлади
Баъзи уламолар инсоннинг ҳаёт билан видолашув дамларини “сафар чоғи”, “сафар соати” дейишади. Хусусан, машҳур олим Оиз Қарний “Саҳобалар ҳаётидан хотиралар” китобида Амр ибн Ос розияллоҳу анҳунинг “сафар соати” ҳақида сўз юритиб, бу вақтнинг ростгўйлик, руҳнинг покланиши, ошкоралик ва шаффофлик онлари эканини таъкидлайди.
Бу вақтда ўлим тўшагида ётган инсондан дунё безакларига интилиш, иғво, мунофиқлик, сохтакорлик каби иллатлар чекинар ва у ўзининг ҳақиқати билан ёлғиз қолади. Ҳатто Фиръавн ҳам жон бериш онида ичидаги махфий ҳақиқатни ошкор қилиб, бундай деган:
لا إِلَهَ إِلا الَّذِي آَمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ
“Иймон келтирдимки, Исроил авлоди иймон келтирган Зотдан ўзга илоҳ йўқдир. Мен ҳам мусулмонларданман” (Юнус сураси, ٩٠-оят).
Машҳур саҳобий Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу ўлим тўшагида ётаркан, юзини деворга буриб олганди. Атрофида ўтирган дўстлари ва ўғли Абдуллоҳ Амр ибн Осга Мисрни фатҳ этиб, Исломнинг ёйилишига катта ҳисса қўшганини, Аллоҳнинг раҳматидан умидвор бўлишини эслатар, у зот бўлса, ўзини қандай оқибат кутаётганини билмагани боис қўрқувдан йиғларди.
Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу сўнгги лаҳзаларини бошдан кечирар экан, яшаб ўтган ҳаётини хотирлаб, бундай хулосага келади: “Менинг умрим уч босқичда ўтди. Исломдан олдин жаҳолат босқичида яшадим. Ўша пайтда энг ёмон кўрганим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам эдилар. Ҳар қанча ҳийла-найранг ишлатиб бўлса ҳам, у зотни ўлдиришга тайёр эдим. Исломни қабул қилгач, Мадинага ҳижрат қилдим. Бу ҳаётимдаги иккинчи босқич, яъни куфрдан Исломга ўтиш босқичи эди...”
Амр ибн Ос Маккадан Мадинага Холид ибн Валид билан бирга ҳижрат қилганди. Улар Мадинага яқинлашаркан, Амр ибн Ос Холид ибн Валидга: “Ё олдинда юр ёки орқада қол. Менинг гуноҳларим кўп. Расулуллоҳга улар ҳақида айтмоқчиман. У зот билан ёлғиз қолишни истайман”, деди. Шундан сўнг Холид ибн Валид олдинга ўтиб кетди. Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг олдиларига келиб: “Қўлингизни беринг, байъат қиламан”, деди.
Расулуллоҳ Амр ибн Осга байъат учун қўлларини чўзганларида, у пайғамбаримизнинг муборак қўлларини маҳкам ушлаб олди. Набий алайҳиссалом: “Сенга нима бўлди, эй Амр?” деб сўрадилар. Амр ибн Ос: “Мен шарт қўймоқчиман, эй Аллоҳнинг Расули”, деди. У зот: “Нимани шарт қўясан?” дедилар. Амр ибн Ос: “Раббим ўтган гуноҳларимни мағфират қилишини шарт қилиб қўяман”, деди. Амр ибн Ос жоҳилият даврида Исломга қарши жангларда қатнашган ва кўпгина гуноҳ ишларга қўл урганди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Эй Амр, билмайсанми? Ислом ўзидан олдинги нарсаларни йўқ қилади (гуноҳларни кечиради)”, дедилар.
Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу айтади: «Қўлимни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қўлларига қўйиб, байъат қилдим. Шундан сўнг муҳаббат ва итоаткорлик ила у зотга ҳамроҳ бўлдим. У зот мен учун инсонларнинг энг севимлиси эдилар. Исломдан аввалги нафратим муҳаббатга айланди. Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва салламга бўлган ҳурматим сабабидан у зотга тик қарай олмаганман. Агар мендан у зотни тасвирлаб беришимни сўрасангиз, бу ишни уддалай олмайман. Чунки у зотга бўлган муҳаббатим, эҳтиромим ва ҳаёим сабабли Расулуллоҳнинг юзларига қарай олмаганман. Ана шу муҳаббат туфайли қайтадан дунёга келгандек бўлдим... Кошкийди, ўша ҳолатимда вафот топган бўлсам. Чунки мазкур ҳолат дин учун кураш, илм, тавба ва ҳидоят каби ҳис-туйғуларни ўзида жамлаганди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг вафотларидан сўнг ўзгариб қолдим. Бу ҳаётимнинг учинчи босқичи эди. Бу босқичда дунё мен билан ошкора ўйин қилди. Сиффин ва Жамал каби фитнали ҳодисалар содир бўлди. Аллоҳга қасам, жаннатга кираманми ёки дўзахгами, билмайман!.. Ҳозир биргина калима бор, холос. Уни Аллоҳнинг ҳузурида ўзим учун ҳужжат қиламан. Бу: “Ла илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу ла шарийка лаҳ. Лаҳул-мулку ва лаҳул ҳамду ва ҳува ъала кулли шайъин қодир” калимасидир».
Шундан сўнг Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу кафтини маҳкам сиқди ва руҳи танасидан чиқиб кетди. Унинг ўғли Абдуллоҳ ибн Амр айтади: “Отамни ювгани олиб кирдик. Ғассоллар унинг бармоқларини ювиш учун очмоқчи бўлдилар, лекин улар маҳкам сиқилганди. Сўнг уни кафанлаш учун бармоқларини очдик, лекин улар яна ёпилиб қолди. Уни қабрга қўйганимизда ҳам қўллари маҳкам сиқилганди”...
Ушбу воқеа замирида барчамиз учун улкан сабоқ бор. Амр ибн Ос розияллоҳу анҳунинг нақадар самимийлиги, тавҳид калимасини дили ва тилида маҳкам тутиб, Раббисига юзланганига ҳавасдамиз, албатта.
Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу умрини уч босқичга бўлди. Бизнинг “сафар соати”миз қандай кечаркин? Ҳаётимиз неча босқичдан иборат бўлади? Умримиз қандай кечяпти? Раббимиз биз ожиз бандаларига бу борада ҳам Ўз “таклиф”ини тақдим этган. Оли Имрон сураси ٨-оятида бундай дуо бор:
رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ
“Роббанаа лаа тузиғ қулуубанаа баъда из ҳадайтанаа ваҳаб ланаа мил-ладунка роҳмаҳ. Иннака антал Ваҳҳааб”.
“Эй Раббимиз, бизни ҳидоят йўлига солганингдан кейин дилларимизни (тўғри йўлдан) оғдирма ва бизга ҳузурингдан раҳмат ато эт! Албатта, Сен Ваҳҳоб (барча неъматларни текин ато этувчи)дирсан”.
Меҳрибон Зот барчамизни ушбу дуо-оят ҳақиқати билан ризқлантирсин!
Мавжуда НУРИДДИНОВА
тайёрлади.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа