02 Январ, 2025, 3 Ражаб, 1446
02 Январ, 2025, 3 Ражаб, 1446
Оила қуриш бир умрлик узоқ сафар бўлиб, агар ҳар икки тараф яхши ният ила холис бўлиб, бир-бирларининг ҳақларига риоя қилсалар, мазкур сафар бахт-саодат масканига айланиши тайин. Чунки Аллоҳ таоло Ўз каломи шарифида оилани инсонлар учун хотиржамлик ва меҳр-муҳаббат топадиган маскан қилганини баён қилган:
وَمِنْ آَيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир (Рум сураси, 21оят).
Оиладаги муҳитни соғломлаштириш, ундаги тотувликни ўз ҳолида ушлаб туришда эркак ва аёлнинг бирдек ўрни бор. Айниқса, ҳар икки тарафнинг бир-бири учун фидокор бўлиши, ўзини ўйлашни ортга суриши, бағрикенг бўлиб, ҳаёт сўқмоқларида тўғаноқ бўладиган ҳар қандай муаммони тадаббур ва вазминлик ила ҳал қилиш орқали оиладаги бахт-саодат янада барқарорлашади.
Уламоларимиз оилани бахтли, турмушни фаровон қиладиган бир қанча омилларни санаб ўтганлар. Шу омилларнинг асосийларидан бири сифатида “оилада гўзал муносабатда бўлмоқ” ҳақида суҳбат қилсак.
Аҳли оила билан гўзал муносабат ўрнатмоқ Аллоҳ таолонинг мусулмон эрлар учун юборган буйруғидир. Аллоҳ таоло Ўз каломи шарифида:
وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ
...У(аёл)лар билан тотув турмуш кечирингиз... (Нисо сураси, 19 ояти), деб барча мусулмонларга амр қилган.
Баъзи уламоларимиз ушбу оятнинг тафсирида аҳли оила ила гўзал муомалада бўлмоқ уларга озор беришдан сақланиш эмас, балки улардаги машаққат ва озорларни ўз зиммангга олишингдир, деб айтганлар.
Оиладаги тотувликни юзага келтирадиган асосий сабаб ҳар икки тарафнинг Аллоҳ таоло томонидан ўзларига буюрилган ишларга амал қилмоғидир. Агар эр ва хотин бир-бирининг ҳақларига динимизда буюрилганидек риоя қилсалар оилада тотувлик, иноқлик ва меҳр-муҳаббат юксак даражага кўтарилади.
Бу борада сийрат китобларимизда Шурайҳ исмли машҳур қозининг ҳаётларида бўлиб ўтган ажиб воқеа қуйидагича келтирилади:
Бир куни қози Шурайҳ роҳимаҳуллоҳнинг дўсти Фузайл роҳимаҳуллоҳ унинг зиёратига келди ва унга “Уйингдаги ҳолатинг қандай?”, деб сўради. Шурайҳ роҳимаҳуллоҳ: “Аллоҳга қасамки, йигирма йилдан бери таъбимни хира қиладиган ҳолатни учратмадим”, деди.
Фузайл роҳимаҳуллоҳ: “Бу қандай бўлиши мумкин, эй Шурайҳ”, деди. Шунда Шурайҳ роҳимаҳуллоҳ уйланишлари ҳақида ҳикоя қила бошлади:
“Бир солиҳ оиланинг каримасига совчи қўйдим. Никоҳ кечаси унинг хулқида камолот, динида гўзалликни кўрдим. Сўнгра туриб Аллоҳга солиҳа завжа насиб қилгани учун икки ракъат шукр намози ўқидим. Намоздан сўнг дуо қилдим. Сўнгра салом бериб қарасам аёлим ҳам мен ўқиган намозни адо этаётган, мен қилган шукр ва дуоларни у ҳам қилаётган экан. Меҳмонлар, қавм-қариндошлар кетиб уйда ўзимиз қолгач у томонга яқинлаша бордим. У эса: “Эй Абу Умайя, шошманг!” деди. Сўнгра туриб мен томонга келдида: “Эй Абу Умайя, мен бу ерга янги келган меҳмон аёлман, сиз нимани яхши кўрасиз-у, нимадан ғазабланасиз, буни билмайман. Шу боисдан ўзингиз ёқтирган нарсаларни ўргатинг, токи мен уларни муҳайё қилай. Сизга ёқмайдиган нарсаларни ҳам билдириб қўйинг, токи мен улардан йироқ бўлай. Дарҳақиқат, ўз қавм-қариндошларингиз орасида сизга тенг ва муносиб аёллар бўлган. Менинг қавм-қариндошларим орасида ҳам менга муносиб йигитлар бор эди. Лекин мен Аллоҳнинг тақдири илоҳийси ила Аллоҳнинг китоби ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига мувофиқ сизга жуфти ҳалол бўлдим. Менга боғлиқ ишларда Аллоҳдан қўрқинг. Аллоҳ таолонинг:
... فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ...
“...Сўнгра (оилани) яхшилик билан сақлаш ёки чиройли суратда ажралиш (мумкин)... (Бақара сураси, 229)” оятини ўзингизга дастур қилиб, ўша дастур бўйича иш кўринг”, деди.
Мен ўтириб олдим. У эса мендан бирор фикр айтишимни кутиб турарди. Бироз тўхтаб қолдимда сўнгра унга қарата: “Хўп яхши, сиз менга шундай сўзларни айтингизки, агар мана шу сўзларингизда ростгўй бўлиб, уларни бажаришда собит турсангиз улкан ажр савобларга эга бўласиз. Ёки, аксинча бўлиб уларни тарк этсангиз икки дунёда сизнинг зарарингизга ҳужжат бўлади. Мен фалон-фалон нарсаларни ёқтираман, фалонларини эса ёмон кўраман, агарда менда ва оиламда бирор яхшилик кўрсангиз ошкор қилинг, агар бирор иллат топсангиз уни сир сақланг. Зеро, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “солиҳа аёл беркитувчи, ёмон аёл фош қилувчидир”-деб сифатлаганлар. Бошқа бир ҳадиси шарифда эса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мен ўз уйидан чиқиб эри устидан (бошқаларга) шикоят қиладиган аёлларни ёмон кўраман”, деб марҳамат қилганлар.
Яна бир ҳадиси шарифда Савбон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. У зот айтадилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қайси бир аёл ҳеч бир сабабсиз эридан ўзини талоқ қилишни сўраса унга жаннатнинг ҳиди ҳам ҳаромдир (жаннатнинг ҳиди ҳам насиб қилмайди)”,- деб огоҳлантирганлар (Имом Термизий ривояти).
Аллоҳ таоло эридан беҳожат бўлолмагани ҳолда ўз эрига шукр қилмайдиган аёлга назар солмайди. Шунинг учун ҳам менда ва оиламда бирор яхшилик кўрсангиз ошкор қилинг, агар бирор иллат топсангиз уни сир сақланг ”, деб айтдим”.
Аёлим: “Ўзимнинг ва сизнинг оилангизни қачон зиёрат қиламан, сизнинг бу борадаги фикрларингиз қандай?”, деди. Мен “вақти вақти билан, яъни улар малолланиб қолмаслиги учун бироз муддат ўтказиб, сафар орасини узиб-узиб борамиз. Ҳадиси шарифда ҳам “Вақти-вақти билан (орасини узиб-узиб) зиёрат қил, янада муҳаббат қозонасан (Табароний Абдуллоҳ ибн Амрдан ривоят қилган)”, дейилган дедим.
Аёлим: “қўшниларингиздан қайси бири учун уйингизга киришига рухсат беришимни хоҳлайсиз, кимларни ёқтирмайсиз?”, деди. Мен “Бану фалон солиҳ қавм, фалонийлар эса ундай эмас”, деб хабар бердим.
Шундан сўнг бир йилча муддат ўтди. Бир куни уйга келсам аёлимнинг онаси келиб аёлимга гўзал панд насиҳатлар қилиб ўтирган экан. Сўнг аёлимнинг онаси ўз қизини қандайлигини билгани ўлароқ менга қарата: “Эй Абу Умайя, аёлинг қандай экан?”, деди. Мен Аллоҳга қасамки, у энг яхши жуфти ҳалол, деб жавоб бердим. Қайнонам эса: “Эй Абу Умайя, бирор бир эркак учун ҳаддидан ошган, тантиқ аёлдан ҳам ёмонроқ нарса йўқ. Шу боисдан ҳам хоҳлаганингизча одоб беринг, ўзинг истаганча тарбия қилинг!”, дедида қизига юзланиб гўзал итоат этишга, менинг сўзларимга қулоқ тутишга буюрди. Мана йигирма йил ўтибдики, ҳанузгача аёлимдан таъбимни хира қиладиган ҳолатга дуч келмадим”.
Бир ўйлаб кўрайлик-а, Шурайҳ роҳимаҳуллоҳнинг уйларида уруш жанжал у ёқда турсин, ҳатто таъбларини хира қиладиган ҳолат йигирма йилда бирор марта ҳам содир бўлмаган. Буларнинг ҳаммаси эр-хотин динимиздаги кўрсатмаларга чиройли амал қилганлиги сабаблидир.
Шурайҳ роҳимаҳуллоҳнинг ўз аёлларига “агарда менда ва оиламда бирор яхшилик кўрсангиз ошкор қилинг, агар бирор иллат топсангиз уни сир сақланг” деб қилган насиҳатларига, ундан сўнг ҳадиси шарифларни келтириб ўтаётганига бир эътибор қаратайлик. Шурайҳ роҳимаҳуллоҳ тўғридан тўғри фалонларни қилинг, деб айтмасдан ҳадиси шарифни зикр қилиб, ўзи хулоса ясаб олишига имкон қолдирмоқдалар. Бу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг “Яхши аёл беркитувчи, ёмон аёл фош қилувчидир” деб берган таърифларига муносиб бўлинг деганидир.
Динимизнинг оила ва унинг сирларига мустаҳкам туриб, алоҳида эътибор қилганига бир қарайлик-а! Бу динимизда тарбия бешиги бўлган оиланинг муқаддас экани, унинг шаъни буюк эканига далолат эмасми?!
Агар бандалар оилани Аллоҳ таолога тоат ва ибодат мақсадида бино қилсалар албатта, Аллоҳ таоло икки жуфт орасига меҳр-шавқат, иноқликка тавфиқ беради. Аксинча оилани Аллоҳ таолога маъсият узра қурсалар уларнинг ўртасини ажратишга шайтон бошчилик қилади. Банда ўз Роббисига итоат қилар экан Аллоҳ таоло унга ҳикмат илҳом қилади, ана ўша ҳикмат туфайли банда икки дунё саодатига элтадиган тилсимларни очиб боради.
Аллоҳ таоло оилаларимизни тинч-тотув қилсин ва яна барчаларимизни оилада “яхшилик ила муроса қилувчилар”дан бўлишга муваффақ айласин.
Жалолиддин Ҳамроқулов,
Тошкент ислом институти
“Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири
ҲИДОЯТ
Исрофгарчиликка йўл қўймаслик оиладан бошланади
Ҳар қандай ишда ўртаҳоллик, мўътадиллик ва меъёр ҳамиша маъқулланиб келинган. Ҳаддан ошишлик, исрофгарчилик, манманлик ва риёкорлик каби иллатлар ҳам ақлан, ҳам шаръан қораланиб, улардан ҳазар қилишга буюрилган.
Таассуфлар бўлсинки, бугун аксарият ҳолларда исрофдан сақланишга эътибор бермаймиз, исрофгарга айланиб қолаётганимизни сезмаймиз. Деярли кўп нарса, у қимматми ёки арзон, аҳамиятлими ёки аҳамиятсиз, нодирми ёки сероб, олди-кетига қарамай, бирваракайига исроф қилинишини кузатиш мумкин.
Хўш, исроф нима? Бугун ҳар бир инсон исрофгарчиликка йўл қўймаслик учун тежамкорликни нимадан бошлаши керак? Бу борада динимизда нима дейилган?
Аллоҳ таоло исрофнинг ёмон иллат эканлиги ҳақида Қуръони каримда марҳамат қилган. Жумладан, “Аъроф” сураси, 31-оят мазмунида: “...Еб-ичинг ва исроф қилманг. Чунки У зот исроф қилувчиларни севмас”, дейилади.
Исроф динимизда қаттиқ қораланган. “Исроф” деганда кераксиз нарсаларга беҳуда пул сарф этиш, фойдасиз сарф-харажатлар ва ҳаракатлар тушунилади. Исрофнинг катта-кичиги йўқ. Ном чиқариш, обрў қозониш, бошқалардан устун ёки пулдор эканини кўрсатиш, зиёфат ва маросимларни бошқаларникидан бир неча баробар дабдабали, серчиқим қилиш ҳам мақтанишнинг юқори кўринишларидандир. Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисларида ҳам, жумладан, бундай дейилган: “Аллоҳнинг нозу неъматларидан хоҳлаганча еб-ичинглар, хайру эҳсон қилинглар, кийиниб ясанинглар, лекин исрофгарчилик ва манманликка йўл қўймангизлар!” (Имом Аҳмад ривояти).
ОҚАР ДАРЁ БЎЛСА ҲАМКИ, СУВНИ ТЕЖАНГ
Ҳар бир инсон исрофгарчиликка йўл қўймасликни ўз оиласидан бошлаши керак. Бу борада ўзлари намуна бўлиб, фарзандларига тўғри тарбия бериши лозим. Дастлабки тежамкорликни сувдан бошлаш зарур. Аллоҳ бандаларига берган неъматларидан унумли фойдаланиб, исрофгарчиликка йўл қўймасликка буюради. Бироқ кўпчилик эрталаб сув жўмрагини тўлиқ очган ҳолда юз-қўлни ювишади.
Афсуски, айрим юртдошларимиз қовун-тарвуз, ичимликларни салқинлатиш ёки машиналарни ювиш учун кўп миқдорда тоза ичимлик сувини ишлатади. Бу – исрофдир. Ўша мева ёки ичимликларни бошқа йўл билан ҳам совутиш, машина юваётганда бир челакка сув олиб, увол қилмасдан ювиш мумкин-ку, ахир. Аллоҳ таоло Қуръони каримда бутун инсониятга қарата шундай марҳамат қилади: “Сизлар ўзларингиз ичадиган сув ҳақида ҳеч ўйлаб кўрдингизми? Уни булутлардан сизлар ёғдирдингизми ёки Биз ёғдиргувчимизми? Агар Биз хоҳласак, уни шўр қилиб қўйган бўлар эдик. Бас, шукр қилмайсизларми?” (“Воқеа”, 68-70).
Сув нафақат истеъмол, балки покланишимиз учун ҳам муҳимдир. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳудан қилинган ривоятда айтилишича, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бир соъдан беш муддгача бўлган сув билан ғусл қилар ва бир мудд сув билан таҳорат олар эдилар (Муттафақун алайҳ). Яъни, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тахминан, 0,688 литр сув билан таҳорат қилардилар. Бу нарса ҳаммамизга ўрнак бўлиши лозим.
Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳу ривоят қилади: Бир куни Саъд таҳорат қилаётган чоғида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг олдидан ўтиб қолдилар ва унга қарата: “Бу қандай исрофгарчилик, эй Саъд?!”, дедилар. Шунда Саъд розияллоҳу анҳу: “Таҳоратда ҳам исроф бўладими?” дея ажабланди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Гарчи оқар дарёда бўлсанг ҳам, таҳоратда сувни ортиқча ишлатиш исрофдир”, дея унга танбеҳ бердилар (Имом Аҳмад ва Ибн Можа ривояти).
Аввалги пайтларда таҳорат учун сув алоҳида идишга олиниб, оз-оздан қуйиб амалга оширилган. Ҳозирда махсус қувур ва жўмраклари орқали сув ўтказилиб, сувдан фойдаланишда қулайлик пайдо бўлган. Аммо бу, сувдан хоҳлаганича фойдаланиш, уни исроф қилиш мумкин, дегани эмас. Балки, бу неъмат учун Аллоҳга шукр қилиб, тежамкорлик йўлига ўтишимиз ҳаммамиз учун бирдек зарур.
Қолаверса, бугун аҳолини ичимлик сув билан таъминлаш дунёвий муаммо даражасига кўтарилган бир паллада қўни-қўшни, ёру дўстларимизни сувни тежашга чақирсак, дунёда ютуқларга, охиратда эса Аллоҳнинг розилигига сазовор бўламиз.
Шундай экан, ҳар биримиз сувни исроф қилмасдан, тежамкорлик билан ишлатишни ўрганайлик!
ҚАНЧА ТАОМ ТАНОВУЛ ҚИЛМОҚ КЕРАК?
Ким исрофгарчиликка йўл қўяди? Албатта, увол-савобнинг фарқига бормаган одам. Шундай оилалар бор, вақти келса қолипли нонга пул тополмайди. Шундай оилалар бор, фақат бирон йиғин сабаб ёпган нон сотиб олади.
Таассуфки, бугун айрим чиқиндихоналарда турли нонлар, ширинликларни, ҳатто овқат қолдиқларининг ташлаб юборилаётганини кўриб, ақлингиз шошади. Уни бир одам исроф қилмагани аниқ. “Танаси бошқа дард билмас”, деганларидек, атрофдагиларнинг ҳаёти ундай одамларни қизиқтирмаслиги аниқ. Агар қизиқтирганида, қўшнисининг яшаш шароити ўйлантирганида эди, бугун бундай нонлар, турли таомлар чиқиндихоналардан жой олмас эди.
Айтишингиз мумкин, кўп қаватли уйларда турадиган одамларнинг моли бўлмагач нима қилсин, деб. Аммо меъёр деган нарса бор-ку! Наҳотки бир кунлик меъёр қанчалигини англаш қийин бўлса?!
Айнан мана шу меъёрни ҳар бир оила эрталабки нонушта олдидан бир кунда қанча нон, овқат ва бошқа таомлар зарурлигини билиши керак. Киндий розияллоҳу анҳу Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: “Одам боласи тўлдирадиган идишларнинг энг ёмони – қориндир. Кишига ҳаракат қилиши учун керак бўлган миқдордаги таом кифоя қилади, ёки бўлмаса қорнини уч қисмга бўлсин, бир қисми таом учун, бир қисми сув учун, яна бир қисми нафаси учундир” (Имом Аҳмад ривояти). Аллоҳ таоло айтади: “Енглар, ичинглар, аммо исроф қилманглар. Зеро, У исроф қилгувчиларни севмас” (Аъроф, 31).
Ноннинг увоғи ёки бир бурда нон ҳам аслида бутун ноннинг кичкина бўлагидир. Кўзимизга илмаган ушоқ ҳам йиғилса, бутун нон бўлади. Шундай экан, бизлар барча неъматларнинг қадрига етиб, уларни кичик санамаслигимиз лозим. Акс ҳолда, киши неъматларга нонкўрлик қилган бўлади. Неъматларни қадрлашни, уларни кичик санамай барчасига бирдек яхши муомалада бўлишни Пайғамбаримиздан ўрганишимиз керак.
МЕЪЁРДАН ОШСА, ИСРОФГАР БЎЛАДИ
Муҳтож кишиларга садақа ва эҳсонлар қилиш динимиз талаби ва бунинг учун бандага улуғ савоблар ваъда қилинган. Аммо бу соҳада ҳам меъёрдан ошса, исрофгарчиликка йўл қўйилган бўлади.
Саховат – яхши фазилат. Саховат хасислик ва исроф ўртасидаги меъёрий бир босқичдир. Садақа ва эҳсонларда исрофгарчилик қилиш кўпинча кимўзарга тўйлар қилиш, ўзини кўз-кўз қилиш ва шу каби кўринишда намоён бўлади. Унутмайликки, хоҳ амали, хоҳ молу давлати билан бўлсин, риёкорлик қилиш банданинг охиратдаги аҳволини ёмонлаштиради.
Шуни билингки, кийимда ҳам исрофгарчилик бўлади. Инсон ўзига керакли, фақат ҳожатига етарли либос кийиши керак. Мода ортидан қувиб, сон-саноқсиз кийим-кечак ва турли либосларни сотиб олиш исроф ва бу такаббурликка олиб боради.
НЕЪМАТЛАРНИ ҚАДРЛАШИМИЗ КЕРАК
Бизда бир тушунча бор: қайси неъмат арзон бўлса, уни хоҳлаганча ишлатиш мумкин, нархи қиммат нарсаларни тежаш керак. Бу нотўғри. Сабаби, Аллоҳ берган неъматларнинг қадри унинг инсонлар наздидаги баҳоси, қиймати билан ўлчанмайди.
Газ ва шу каби неъматлар, одатда, тежаб ишлатилади. Сабаби, эртага унинг пулини тўлаб қўйишни ўйлаймиз. Йўқ, биз неъматларни катта-кичикка ажратмасдан, барини қадрлашимиз керак. Ким билади, биз ҳозир қадрига етмаётган нарса вақти келиб, энг қимматбаҳо нарсага айланар. Неъматлар бардавом бўлсин, заволга учрамасин, десак, вақтида уларнинг қадрига етайлик.
Биз юқорида моддий неъматлар исрофи ҳақида гапирдик. Лекин исрофнинг энг ёмон кўриниши – маънавий соҳадаги исрофгарчиликдир. Буларга, асосан, қуйидаги икки нарса киради:
биринчиси, умрни исроф қилиш. Аллоҳ таоло бандасига берган энг қадрли неъматлардан бири айнан умрдир. Унинг қадри шундаки, бошқа барча неъматларни қайта тиклаш, қўлдан чиқаргач, яна унга эришиш мумкин, аммо умр бундай эмас. Шу сабаб умрни исроф қилишдан узоқ бўлайлик;
иккинчиси, илм ва истеъдодни исроф қилиш. Илм эгаллаш – улуғ фазилат. Илм соҳиби бўлгач, уни ҳаётга татбиқ этиш – илмига амал қилиш ва ўзгаларга илм ўргатиш ҳар бир зиё аҳлининг бурчидир. Акс ҳолда, ўргатилмаган ёки амал қилинмаган илм исрофдир. Бунинг учун банда охиратда жавоб беради.
***
Биз Аллоҳга суюкли халқлардан, маҳбуб умматлардан бўлишни хоҳласак, исрофдан сақланайлик! Аллоҳ берган ҳар бир неъматни катта-кичик демасдан, қадрига етайлик. Шунда ризқимиз янада зиёда бўлади.
Ҳомиджон домла ИШМАТБЕКОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари.
ҚЎЛЛАНМА
ҲАР БИР ОИЛА БИЛИШИ ШАРТ!
Уламолар исрофга йўл қўядиган кишиларнинг ҳолатларини таҳлил қилиш орқали, исрофга йўл қўйишга сабаб бўладиган омилларни, исрофгарликнинг зарарли оқибат ва асоратларидан қутулиш йўлларини аниқлаганлар.
ИСРОФГА ЙЎЛ ҚЎЙИШГА САБАБ БЎЛАДИГАН ОМИЛЛАР:
– аввало, тарбия ўчоғи бўлмиш оилада фарзандларни сабрли ва қаноатли қилиб тарбиялаш ўрнига, улар томонидан бўладиган барча талабларни меъёридан ошириб таъминлаб бериш;
– маишатпараст, дунёпараст кишилар билан улфат ва суҳбатдош бўлиш, уларнинг ҳолатларидан таъсирланиш;
– тезликда, машаққат чекмай тангликдан кейин кенгликка, фақирликдан кейин бойликка эришиш;
– нафснинг хоҳиш ва истакларига сўзсиз итоат этиш;
– бу дунё ҳаёти охират учун тайёргарлик кўриш даври эканлиги, охиратда эса бу дунёда қилинган амаллар учун ҳисоб-китоб бор эканини унутиш ёки тушунмаслик;
– умуман, инсон ҳаётида мўътадиллик ва меъёр деган тушунчалардан йироқ бўлиши.
ИСРОФГАРЛИКНИНГ ЗАРАРЛИ ОҚИБАТ ВА АСОРАТЛАРИ:
– Аллоҳнинг муҳаббатидан мосуво бўлиб, Унинг ғазаби ва қаҳрига мубтало бўлиш;
– шайтонни хурсанд қилиб, унинг шеригига айланиш;
– ҳаётдаги қийинчилик ва машаққатларни кўтара олмаслик, ожизлик ва нотавонликка маҳкум бўлиш;
– танада турли касалликларнинг пайдо бўлиши, қалб қотиши, фикрнинг ўтмаслашуви;
– жамиятда ялқовлик, текинхўрликнинг авж олиши, қашшоқлик ва тиланчиликнинг кўпайиши.
ИСРОФГАРЛИКДАН ҚУТУЛИШ ЙЎЛЛАРИ:
– ҳар ишда Аллоҳ таоло буюрган мўътадил йўлни тутиб, ҳаддан ошиш ва исрофгарликдан ўзни сақлаш;
– Пайғамбар алайҳиссалом, саҳоба ва тобеинлар ҳамда улуғ зотларнинг ҳаёт тарзларини ўрганиб, уларга эргашиш;
– дунёдаги фақир ва мискинлар, уйсиз-жойсиз, оч-наҳор юрган халқларнинг ҳолатини кўз олдига келтириш;
– исрофгар, дунёпараст одамлардан узоқлашиб, қалби синиқ, хокисор кишиларга яқин юриш;
– оила ва фарзандларни сабр ва қаноат каби гўзал фазилатлар соҳиби қилиб тарбиялаш.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 