27 Апрел, 2025, 29 Шаввол, 1446
27 Апрел, 2025, 29 Шаввол, 1446
Уч-тўртта қўйингиз бўлса, уйингизнинг атрофини айланибгина ўтлаб юрса, уларни кўриб кўзингиз қувнайдими? Албатта, қувнайди-да: дафъатан, пулга эҳтиёж бўлиб қолса, шартта бирини сотасиз – пул бўлади. Айниқса, уларга ҳовучингизда арпа берсангиз “курт-курт” этибгина чайнашини кузатиб асабларингиз дам олади. Уйингизга кутилмаганда меҳмон келиб қолса, бирини сўясиз – гўшт мўл бўлиб қолади. Зотан, қўй инсонни бировга муҳтож қилмай, эртанги куннинг ваҳимасига туширмай, кўкрагини кўтариб туради.
Бинобарин, ҳазрати Али розияллоҳу анҳу Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилган ҳадиси шарифда: “Уйда боқиладиган бир қўй бир барака, икки қўй икки барака, уч қўй уч барака” (Имом Бухорий ривояти), деб марҳамат қилинган экан.
***
Қўй гўшти инсон танаси учун ниҳоятда фойдали. Ушоқ ва ювош жонивор бўлган қўй одатда сурув ҳолида боқилади. Қўйнинг ювош ва итоаткорлиги сабабли унинг сурувини ёш болалар ҳам боқиб юраверади. Инсонларнинг қўлига ўрганган бу севимли ҳайвон бизга эти, сути, жўни билан хизмат қилади. Аллоҳ таоло:
“Ахир, улар учун Ўз «қўлимиз» иши билан чорва ҳайвонларини яратиб қўйганимизни кўрмадиларми?! Мана улар ўша (ҳайвон)ларга эгадирлар. Биз ўша (ҳайвон)ларни уларга бўйинсундириб қўйганмиз. Ана уларнинг минадиган нарсалари ҳам ўша (ҳайвон)лардан ва ўшалардан (гўштларидан) егайлар. Яна улар учун ўша (ҳайвон)ларда (турли) фойдалар ва ичимлик (сут-қаймоқ)лар бордир. Ахир, шукр қилмайдиларми?!” (Ёсин сураси, 71-73) деб марҳамат қилган.
Инсон танаси барча эҳтиёжларини ўсимлик ва мевалардан қондира олмайди. Инсоннинг протеин, витамин ва минералларга бўлган эҳтиёжлари ҳайвон гўшти, сути ва шу кабилар ҳисобидан қондирилади.
Хусусан, протеинга бўлган эҳтиёжининг катта қисми гўштдан олинади. 100 грамм гўштда 15-20 грамм протеин бўлади. Ўсимлик ва меваларда бўладиган протеинлар инсонларнинг жамики эҳтиёжини қоплай олмайди. Гўштдаги протеиннинг энг аҳамиятли жиҳати, инсон танасида синтезлашмаган ва ташқаридан озуқа моддалари билан бирга олиниши керак бўлган асосий аминокислоталар етарли ва мувозанатли тарзда мавжуд бўлади.
Шунингдек, гўшт инсоннинг ҳазм қилиш тизимига ҳам мос равишда яратилган озуқа. Чунки гўштда аминокислоталарнинг протеин молекуласи ичида бўлишининг шакли ошқозон ферменти тарафидан қулайлик-ла ажралиши мумкин ва тананинг юқори даражада фойда олишига шароит яратади. Хусусан, ўсиш даврида, тананинг шаклланишида гўштнинг таркибидаги протеинлардан ҳомиладор, эмизикли хотинлар, болалар ва ёшлар етарлича олишлари керак. Катта ёшдаги инсонларнинг ҳужайраларини янгилаш ва органларнинг ўзини ўзи тиклаб олиши учун бир миқдор гўшт емоғи лозим.
Гўштнинг таркибида кўп миқдорда темир, фосфор, мис, ва бошқа элементлар бўлади. Танасида ана шу минераллар етишмаган киши камқонлик касалига чалинади. Камқонлик ўз навбатида, бир неча хасталикларга ва асаб касаллигига сабаб бўлади. Ҳазрати Али каррамуллоҳу важҳаҳу шунга ишорат этиб: “Қирқ кун гўшт емаган кишининг ахлоқида нуқсон пайдо бўлади”, деган экан.
Бу ҳикматдан гўштнинг инсон зеҳнига ҳам таъсири катта экани аён бўлади. Гўштхўр ҳайвонларнинг бошқалардан зеҳни тезлигини ҳаммамиз биламиз. Негаки, мияни тўлдирадиган, хотирлаш қобилиятини яхшилайдиган моддалар ҳайвон гўштлари мўл-кўл бўлади. Чунки миянинг фикрлаш, хотирлаш каби фаолиятлар сирасида эҳтиёж туядиган моддалар фақат ҳайвонлардан ҳосил бўладиган озуқаларда мавжуд бўлади. Танасининг эҳтиёжи қадар гўшт емаган инсонларнинг ақли эрта заифлашади, мияси зарарланади ва фаоллиги сустлашиб кетади.
Гўштнинг таркибидаги витаминлар – бошқа манбаларда кам бўладиган А, Д ва В гуруҳи витаминларидир. Айниқса, жигар – витаминлар омборидир. Бу витаминларнинг тана саломат бўлиши учун анча фойдалари бор. Улуғ ёшдагилар ёғли ва тузли гўшт емоқдан сақланмоқ шарти ила бир миқдор гўшт емоғи лозим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Гўшт дунё ва охиротдаги егуликларнинг энг мазалисидир” (Имом Можа ривояти), деб марҳамат қилганлар.
Ривоятларда Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам қўйнинг ўнг қўлини яхши кўргани айтилади. Зеро, инсон ейдиган гўштларнинг энг фойдалиси – қўй гўштидир. Янги қўй гўшти бир неча жиҳатдан жуда ҳам қийматли ва ўзига хосдир. Масалан, қўзи гўштида бўладиган лютеин кўрликка сабаб бўладиган, наслнинг давомийлигига хавф соладиган микробларни даф этувчи ягона антиоксидантдир. Эскидан ёғли ва баланд калорияли бўлгани боис парҳез қилувчиларга уларнинг таомномасидан чиқарилган қўзи гўшти таркибида тенгсиз ферментлар мавжудлиги туфайли янгидан берила бошланди.
Кавш қайтариши мўъжиза
Қўйнинг яралишида бир неча диққатни тортадиган хусусиятлар бор. Аввало унинг инсонга гўшт – таом бўлишидир. Қўйнинг танаси бошқа ҳайвонларникидан анча семиз ва эти юмшоқ. Қўйнинг ўзи билан бўйи баробар бўлган эчкидан жуда кўп гўшти бор. Қўзилар бир ёшга етар-етмас катта қўйга ўхшаб тўлишиб кетади.
Аллоҳ таоло қўй, сигир каби кавш қайтарадиган ҳайвонларни бизнинг амримизга бўйсундириб бериш билан бизга жуда катта марҳамат кўрсатган. Чунки ҳайвонлар ўт, сомон, ем-хашак еганидан кейин ошқозонида секин-аста ҳазм этиб, уларни сутга ва гўштга айлантиради. Шу тариқа инсон ўз вужудига ҳазм қила олмайдиган, ўт-ўланлардан ололмаган бир неча озуқаларни шу ҳайвонлардан олади.
Тўнғиз, сичқон ва шунга ўхшаш ҳайвонлар пок-нопокни ажратмасдан нима учраса, ҳатто ахлатларни ҳам еб кетаверади. Бу ҳайвонлар кавш қайтармагани боис еган озуқалари бир соат ичида қонга аралашиб кетади ва еган нопок нарсалари ва заҳарли моддалар дарҳол гўштларининг ичига жойлашиб олади.
Қўйлар эса фақат тоза ўсимликларни ейди. Еган озиқлари ошқозон кислоталари ичида яхши майдаланади. Улар еган ўт ёки хашакда микроб бўлса, қонга аралашмасдан ҳазм тизимидаги кислоталар тарафидан йўқ қилинади. Шу боисдан сигир, қўй каби кавш қайтарадиган ҳайвонлар танасида тоза гўшт ҳосил бўлади.
Алҳосил, қўй гўшти – энг ишончли гўштдир. Чунки қўйнинг ўсиш гормонларидан доричилик саноатида ишлатиладиган доривор препаратлардан деярли барча дори-дармонларни тайёрлашда ишлатилади. Кўп гўшт ейиш зарарли бўлганидек, оз, аммо ишончли гўшт ейиш фойдалидир.
Қўй – покиза ҳайвон
Қўй покиза қилиб яратилган ҳайвон, у нопок ерларда яшамай олмайди. Қўйнинг ахлоқи ҳам гўзал. Қўйлар бир-бирига қардошларча муносабатда бўлади. Жазирама кунда бир дарахтнинг соясига тўплангани заҳоти бутун бошли сурувнинг кичкина бир сояга сиққанини кўрасиз. Ҳеч бир қўй ёки қўчқор бошқаларини итариб иссиққа чиқармайди.
Олимлар қўй гўштининг фойдаси инсонда ҳилм, юмшоқлик, марҳамат ва сабр каби туйғулар пайдо қилишини айтганлар. Пайғамбаримиз бир сафар асҳобларига: "Аллоҳ таоло ҳеч бир пайғамбарни қўй сурувига чўпонлик қилдирмасдан юбормади”, дедилар.
Асҳоблари: “Сизни ҳамми, ё Расулуллоҳ?” деб сўрадилар.
“Ҳа, мен ҳам бир муддат Макка аҳлининг қўйини боқдим”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).
Қўй барокатлидир. Ҳар санада бир ёки икки марта қўзилайди. Қурбон байрамларида ва бошқа пайтларда ҳам жуда кўп сўйилади, аммо сони камайиб кетмайди. Чунки улар саҳар вақтида ухламайди. тасаввуф алломалари қўйнинг ана шу сабаб билан барокатли эканини маълум қилганлар.
Улар айтадики: “Қўй кечқурун барвақт ётиб ухлаб қолади ва тонг ёришмасданоқ туриб олади. Сахарҳезлиги туфайли Аллоҳ таоло уни баракали қилиб қўйган.
Унинг баракаси нимада намоён бўлади?
Қўй бир йилда бир марта қўзилайди. Лекин тинимсиз сўйилади: тўйда ҳам, байрамда ҳам, маракада ҳам, Қурбон байрамида ҳам, бирор киши ёмон туш кўрса ҳам... Лекин адади камайиб кетмайди, аксинча, ортиб бораверади. Ит эса туни билан ухламай санқиб юради-да, тонгда ухлаб қолади. Шу боисдан йилига бешта-олтитадан туғса ҳам, одамлар сўймаса ҳам кўпаймайди. Негаки, тонг чоғи ухлагани оқибатида Аллоҳ таоло ундан баракани олиб қўйган”.
Интернет манбалари асосида Дамин ЖУМАҚУЛ тайёрлади.
Қуръон нозил бўлган пайтда одамларга энг яқин ҳайвон туя бўлган, шунинг учун уларнинг эътибори туяга тортиляпти. Ҳақиқатда туя бир мўъжиза: унинг тузилиши-қулоқ, бурун, кўз, оёқ, туёқлари саҳро учун мослашган. Шунинг учун ҳам уни араблар саҳро кемаси, дейишади. Туя иссиқ ҳавода юришга мослашган, сув ичмай бир неча кунлаб юриши мумкин ва ҳоказо.
Энди, “саҳро кемаси”нинг яратилишидаги баъзи бир ажойиботларга қисқача бўлса ҳам назар солайлик. Туянинг кўзлари бошнинг юқори қисмига жойлашган бўлиб, ортга қараш имконини беради. Унинг қовоқлари эса қумни тўсишга мослашгандир.
Шунингдек, туянинг бурун катаклари ва қулоқлари ҳам қум киришини тўсадиган жунлар билан жиҳозлангандирлар. Саҳрода шамол туриши билан туянинг тумшуқлари ҳам, қулоқлари ҳам жисмига тортилиб, қумдан зарар кўрмайдиган ҳолатга келиб олади.
Туянинг туёқлари ҳам алоҳида шаклдаги суякларга кийгизилган гўшт ва теридан иборат қўлқоп бўлиб, қумда бундан бошқа туёқ билан юкли равишда юриш мумкин эмас.
Туя саҳрода оч қолганда, қуруқ ёғочни, ҳатто тиконни ҳам еб кетаверади.
Туянинг ўркачи ўзига хос озуқа омборидир. Агар туя саҳрода оч қолса, ўша ўркачидаги “омбор”дан озуқа олаверади.
Саҳрода энг зарурий нарса сув ҳисобланади. Туяни Аллоҳ таоло бу эҳтиёжига ҳам мослаб яратган. Аввало туя тер чиқмайдиган қилиб яратилган. Яъни, у жисмидаги сувни ўзида сақлаб туради.
Қолаверса, туянинг бурни оғзига уланган. Шунинг учун унинг нафас олиши туфайли чиққан буғҳам яна оғзи орқали ичига қайтади. Шу билан бирга туя бирдан кўп сув ичиб олиш қобилиятига эга. У олтмиш литргача сув ичиши мумкин. Бу эса унга саҳрода олти кундан ўн кунгача сув ичмай юриш имконини беради.
Ушбу зикр қилинган нарсалар Аллоҳ таолонинг, ўша туяни яратган Зотнинг қудратига далил эмасми?
Ҳа, туянинг ва ҳар бир жонзотнинг яратилишига ибрат назари билан ақлни ишлатиб қараган инсон Аллоҳнинг қудратига тан бермай иложи йўқ.
Улар туянинг қандай яратилганига назар солмайдиларми? (Ғошия сураси, 17-оят).
1. Туя ҳайвонот олами тарихида энг эски ҳайвон турларидан биридир. Эволюциячилар назариясига кўра, туя ҳам динозаврлар билан бирга йўқ бўлиб кетиши керак эди, лекин ҳеч бир табиат ҳодисаси уни йўқ қилиб юборолмаган.
2. Туя фақат целлюлоза (чўл ва даштларда дағал ўт ва хашаклар, янтоқ, саксовул) билан озиқланиб, витаминларни ва ҳаёт учун керакли барча кимёвий моддаларнинг кўпини ишлаб чиқарувчи ва шу тариқа ҳаётини давом эттирувчи бирдан-бир ҳайвондир.
3. Туя бир неча минг йиллардан ҳозирга қадар одамзотга ташувчилик хизматини қилаётган ягона жонивордир. Ўрта Осиё ҳудудида бундан 100 йил аввал ҳам туялар почтаси мавжуд бўлган.
4. Туялар ўз вазнининг ярмига тенг — 250-300 кг юкни кўтара олади, вазнига нисбатан 10-12% оғирликдаги юкни тортиш кучига эга. Соатига ўртача 4 км тезликда, кунига 35-40 км масофани босиб ўтади. Агар устида юки бўлмаса, тўхтовсиз 100 километр йўл боса олади.
5. Туя бир ичишда 200 литрга яқин сув ичади. Шўр сувни ҳам ичаверади. 100 литр сувни 10 дақиқада ичиб тугатади. Туя бир ҳафтагача емай, 34 кунгача сув ичмасдан юриши мумкин. Сув бор жойни 50-60 километр узоқликдан ҳис этади.
6. Туя сути таркибида калций, магний, темир, фосфор, C, D витаминлари, фойдали минерал ва микроэлементлар кўп бўлиб, у сигир сутидан бир неча карра фойдалироқ. Туя сути – парҳез маҳсулот. Унда ёғ ва шакар миқдори сигирникидан анча кам. Туя сути сутэмизувчилар ичида инсон сутига энг яқинидир.
7. Туянинг тана ҳарорати тунда, саҳро совиганда +34°C гача пасаяди. Кундузи 41°C даражагача кўтарилади. Бу боис теварак-атрофдаги ҳаво ҳарорати ўзгарганда туя деярли терламайди ва сув йўқотилишининг олди олинади. Туя жуни қуёшда 70-80 градусгача қизиса-да, унинг тана ҳарорати 40 градусда бўлади.
8. Туянинг ўркачида сув эмас, ёғ сақланади. Ўркач туя учун озуқа захираси ҳисобланади. Туя ўркачи қаттиқ озуқани ейишни бошлаганидан кейин пайдо бўлади, шунинг учун бўталоқларнинг ўркачи бўлмайди.
9. Туялар сувни ўркачлардаги ёғлардан олади, 100 грамм ёғнинг оксидланишидан 107 грамм сув ҳосил бўлади. Ўркачдаги ёғ ҳаддан зиёд иссиқ ҳавода тана ҳароратини меъёрда ушлаб туради.
10. Туя гавдасининг ерга тегиб турадиган қисмларида, кўкраги, тирсаги ва тиззасида қадоқли тузилмалар бор. Шу туфайли иссиқ (70°C гача қизиган) ерда ҳам ёта олади.
11. Туянинг кўзи фавқулодда кўриш қобилиятига эга бўлиб, 3-4 километрдан таҳдидларни аниқлай олади. Учта кўз қовоғи, икки қатор узун киприклар кўзга қум киришининг олдини олади. Қалин қошлар, зич ва қалин сочлар кўз ва бошни қуёш нурларидан ҳимоя қилишга ёрдам беради.
12. Туялар бурнига қум кириб кетишининг олдини олиш учун бурун тешиклари очилиб-ёпилади.
13. Туянинг иккита лаби бўлади, улар мустақил равишда ҳаракатланиб, тиканли чўл буталарини зарарсиз ея олади.
14. Туянинг қулоқлари ўткир эшитиш қобилиятига эга. Қулоқлар ичкаридан ва ташқаридан тук билан қопланган бўлиб, қумдан ҳимояланган. Чанг бўронлари пайтида туялар қулоқларини айлантира олади.
15. Туянинг туёқлари узун бўлиб, уларни қумга бир текис тақсимлайди ва чўкиб кетмайди. Туя отлар каби олдинга ва орқагагина эмас, тўрт томондаги одам ё ҳайвонни тепа олади. Туёқларидаги эластиклик даражаси юқори.
16. Туялар нафақат иссиқ ҳароратли минтақаларда, жуда паст ҳароратли жойларда ҳам яшай олади. Уларда қишда совуққа бардошли узун ва қалин ҳимоя жунлари ўсади, ёз ойларида эса тўкилади.
17. Урғочи туяларнинг ҳомиладорлик даври 12 ойдан 14 ойгача. Туяларнинг эгиз туғиш ҳолати деярли кузатилмаган. Янги туғилган бўталоқнинг вазни 34 килограммгача бўлади. У туғилгандан ярим соат ўтибоқ юришни бошлайди.
18. Туя — дунёда энг қайсар жонивор. Агар у ётиб дам олишни хоҳласа, уни ўрнидан қўзғатиш жуда қийин. Унинг жаҳлини чиқарсангиз, туфлаб ташлайди. У жуда аниқ туфлайди ва тупуги жуда сассиқ бўлади. Чунки у оддий сўлак эмас, нақ ошқозондан отилиб чиқади.
19. Туя денгиз ёки дарёда суза олади.
20. Туя арабчада “жамал” — “гўзаллик” маъносини билдиради. Бу сўз аввал юнонларга “kamēlos” шаклида ўтиб, ундан инглизларга “camel” тарзида ўтган.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа