27 Сентябр, 2024, 24 Рабиъул аввал, 1446
27 Сентябр, 2024, 24 Рабиъул аввал, 1446
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким Аллоҳ учун холис ҳаж қилиб, фаҳш сўзларни гапирмаса ҳамда гуноҳ қилмаса, у ҳаждан (гуноҳлари кечирилиб) онадан туғилган гўдакдек қайтади (Имом Бухорий ривояти).
Ҳаж луғатда бир нарсани қасд қилиш маъносини англатади. Шарий истилоҳда махсус макон, аниқ вақт ва ўзига хос амаллар билан Аллоҳ таолога ибодат қилишга ҳаж дейилади.
Ҳаж буюк ибодат бўлиб, у Ислом арконларидан биридир. Балоғатга етган, ақлли, ҳур ҳамда йўлига қодир бўлган барча мўмин ва мўминаларга умрида бир бор ҳаж қилиш фарздир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:
“…Йўлга қодир бўлган одамлар зиммасида Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилиш (фарзи) бордир…” (Оли имрон, 97).
Банда ҳаж қиларкан ёлғиз Аллоҳ таолони ният қилиши лозим. Унинг розилигини қасд қилиб, савоб беришини умид қилиши керак. Ҳаж сафарида тижорат, саёҳат ва шунга ўхшаш ўзга нарсани ният қилса, ҳадиси шарифда ваъда қилинган гуноҳлар кечирилиш мақомига эришолмайди. Чунки ким нимани ният қилса ўшанга етади. Бу борада Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Амаллар ниятга боғлиқ, ҳар бир кишига ният қилган нарсаси бўлади…”, дедилар (Имом Бухорий ривояти). Бошқа ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Биринчи умра иккинчи умрагача бўлган гуноҳларга каффоратдир. Ҳажжи мабрурнинг мукофоти жаннатдир”, деганлар (Имом Бухорий, Муслим ривояти). Ҳаж сафарига Аллоҳ таолодан ўзга нарсани қасд қилган кимса, ният қилган нарсасига эга бўлиб, буюк мукофотдан маҳрум бўлади.
Ҳадиснинг “фаҳш сўз” деб таржима қилинган қисми ҳақида турли фикрлар мавжуд. Баъзи муҳаддислар “Ундан фаҳш сўз тушунилади”, деганлар. Бошқа олимлар “жимо” ёки “жимога ишора қилиш” маъноси англанади дейишган. Ҳофиз ибн Ҳажар ва Имом Қуртибий (раҳматуллоҳи алайҳума): “Бу сўз умумий бўлиб, ёмон, фаҳш ва уят каби кўплаб маъноларни ўз ичига олади”, деб фикр билдирганлар.
Ҳадиснинг “гуноҳ қилмаса” деган қисми луғатда чиқиш маъносини англатади. Бу ерда Аллоҳ таолонинг итоати ва ҳақ йўлдан чиқиш, Унинг буйруқларига бўйсунмай, исён қилиш каби маънолар тушунилади. Ҳадисда бошқалар билан тортишмаса, жанжаллашамаса деб зикр қилинмади. Чунки “гуноҳ қилмаса” жумласининг маъноси умумий бўлиб, у барча гуноҳларни ўз ичига олади. Яъни тортишиш, озор бериш, ғийбат ва бўҳтон каби гуноҳлардан сақланиши ҳожига лозим бўлади.
Ҳадиснинг умумий маъноси каттаю кичик гуноҳ ва маъсиятларни барчасини қамраб олади. Ҳажжи мабрур сабабли Аллоҳ таолонинг фазли-карами билан олдинги барча гуноҳлар соқит бўлади. Бундан банданинг ҳақига бўғлиқ гуноҳлар мустаснодир. Чунки банданинг ҳақи тавба билан кечирилмайди.
“…у ҳаждан (гуноҳлари кечирилиб) онадан туғилган гўдакдек қайтади” ҳадиснинг бу қисмида гуноҳлари кечирилган инсонни янги туғилган чақалоққа ўхшатилмоқда. Чақалоқ Ислом фитратида туғилиб, у барча гуноҳлардан маъсум бўлади. Ким мазкур ҳадисдаги каби холис Аллоҳ таолони ният қилиб, тилини чақимчилик, бўҳтон, ғийбат, тилёғламалик ҳамда масхара каби фаҳш сўзлардан тийиб, барча гуноҳлардан сақланган ҳолда ҳаж ибодатини бажарса, у чақалоқ каби маъсум ва гуноҳлардан фориғ бўлади.
Ҳажжи мабрур бандани Аллоҳ таолонинг розилигига олиб борувчи йўл экани ҳадисда ифодаланмоқда. Аллоҳ таолонинг фазли билан банда жаннат аҳли бўлади. Жаннатда Набийлар, сиддиқлар ва солиҳлар билан бирга бўлади.
Манбалар асосида
Баҳриддин Жўрабек ўғли
тайёрлади
Маълумки, дунёдаги мусулмонларнинг аксарияти, жумладан, Ўрта Осиё мусулмонлари ва бизнинг юртдошлар ҳам Қуръон ва ҳадисдаги ақидавий масалаларни тушунишда Аҳли сунна вал жамоанинг Мотуридий ақидасига амал қилиб келмоқда.
Имом Мотуридий Аҳли сунна вал жамоа ақидасини шарҳлаш ва ёритиб беришда муҳим роль ўйнаган атоқли исломий шахсиятлардан бири ҳисобланади.
Имом Мотуридий номи билан машҳур бўлган бу улуғ алломанинг тўлиқ исмлари Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Абу Мансур Мотуридий Самарқандий Ансорийдир.
Имом Мотуридий Ислом оламида турли ўзгаришлар авж олиб турган, хусусан, ҳар хил ақийдавий фирқалар ўзаро тортишиб турган бир пайтда яшаб, илм-маърифатли бўлдилар.
Имом Мотуридий тафсир, ақида ва фиқҳ фанларига оид бир қанча китоблар ёзиб, улкан илмий мерос қолдирган.
Ислом тарихидан маълумки, 3-4 ҳижрий асрлардан турли эътиқодий тоифалар ривожланиб, ботил ақидавий фирқалар мусулмон умматини тафриқага сола бошлади. “Сен кофирсан”, “сен мунофиқсан” қабилидаги даъволар кўпайган ўша даврда Имом Мотуридий бизнинг диёрларда етишиб чиқиб саҳобалар, тобеъинлар ва замондошлари: таба тобеъинларнинг соғлом ақидаларини жамлаб, шарҳладилар ва Аҳли сунна ақидасини ҳимоя қилиб, керакли ўринларда раддиялар бердилар, адашганларни тўғри йўлга қайтардилар.
Кейинчалик у кишига эргашганлар Мотуридия ақидавий йўналиши деб атала бошлади. Баъзи жоҳил тоифалар даъво қилгани каби Имом Мотуридий янги дин ёки янги ақида олиб келмаганлар. Балки турли фирқалар томонидан Аҳли сунна вал жамоа ақидасини бузиб талқин қилиш бошланганда Пайғамбаримиз ва саҳобаи киромлар тутган йўл қайси экани шарҳлаб билдирилган. Шу тариқа Мотуридий ҳанафий мазҳаби асосчиси Абу Ҳанифанинг таълимотига суянган ҳолда, ўзига хос калом мактабини яратди.
Аҳамиятли жиҳати, Мотуридия ақидаси Қуръон, ҳадис ва ақл-идрок, мантиқ ва ҳақиқатга яқин экани билан бошқа таълимотлардан ажралиб туради. Имом Мотуридий ўз таълимотида Исломда ўта муҳим бўлган бағрикенглик, мўътадиллик ва инсонийликни тарғиб қилади.
Шуни таъкидлаш жоизки, Мотуридия ақидаси асослари Аҳли сунна вал жамоа ақидасининг асл ўзаги экани барча олимлар томонидан бирдек эътироф этилган.
Ислом оламидаги юксак хизматлари учун Имом Мотуридийга мусулмонлар томонидан олий унвонлар берилган. Жумладан, ўрта асрларда турли фирқа ва тоифалар ўзларининг бузғунчилик ҳаракатлари билан аҳли сунна вал жамоа мазҳабига таҳдид солганида унинг ҳимоясига тургани учун “Мусаҳҳиҳу ақийдата аҳлис-сунна”, яъни “Аҳли сунна ақидасини тўғриловчи” унвон берилган.
Бундан ташқари, Мотуридийни улуғлаб “Имом ал-ҳуда” (Ҳидоят йўли имоми) ва “Имом ал-мутакаллимин” (Мутакаллимлар имоми) каби номлар билан ҳам атаганлар.
Дарҳақиқат, Имом Мотуридий нафақат Марказий Осиёда, балки бутун Ислом оламида ўзининг муносиб ўрнига эга бўлган диний арбоблардан ҳисобланади.
Имом Мотуридийнинг ислом умматига қилган энг катта хизмати, Ислом умматини яна қайтадан жамлаш, Аҳли сунна вал жамоа эътиқоди атрофида бирлаштириш бўлди. Бугунги кунимизда ҳам ўтмишдаги каби ислом умматида бўлиниш, фирқаланиш, ўзгани куфр ва нифоқда айблаш борган сари кўпайиб бормоқда.
Баъзи бир адашган оқимлар томонидан қўштирноқ ичидаги “фатволар” инсонларни ислом маърифатидан узоқлаштиришга сабаб бўлмоқда. Айниқса, уларнинг “жиҳод”, “байъат”, “такфир”, “бемазҳаблик”, “ҳижрат” каби масалалардаги асоссиз “фатволари” ноҳақ қон тўкилишига олиб бормоқда ва инсонларнинг кафолатланган ҳуқуқларига раҳна солинишига сабаб бўлмоқда.
Бугун биз ҳам ўтмиш мужтаҳид зотларнинг илмий меросини чуқур ўрганишимиз ҳамда унинг инсонпарварлик ғояларини кенг мусулмонлар оммасига тарғиб этишимиз, униб, ўсиб келаётган ёшларимиз тафаккурини ақоид масаласида Имом Мотуридий каби улуғ алломаларимиз маънавий мероси негизида тўғри шакллантириш лозим.
Бинобарин, Имом Мотуридий илмий мероси бугунги кун учун ҳам катта амалий аҳамият касб этиб, ақидавий адашган баъзи бузғунчи гуруҳларни фош этишда муносиб ҳиссасини қўшиши, шубҳасиз.
Ўткирбек СОБИРОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Бош мутахассиси
“Шарҳу ақоиди Насафия” асарини ўзбек тилига илмий-изоҳли таржимаси ҳамда
унинг андроид ва мультимедиа дастурларини тайёрлаш бўйича лойиҳа аъзоси
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 