30 Апрел, 2025, 2 Зулқаъда, 1446
30 Апрел, 2025, 2 Зулқаъда, 1446
Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм
Ҳанбалий мазҳабининг муассиси, машҳур олим, улуғ муҳаддис, Имом ал-Бухорий раҳимаҳуллоҳ каби буюк муҳаддисларнинг устози Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи вафот этганларга, қабристонда дафн қилинганларга Қуръон ўқиб бағишлашни жоиз деб билганлар ва унинг савоби ўлганларга етади, деган эътиқодда бўлганлар. Бу ҳақида ҳанбалий мазҳаби олимларининг таржимаи ҳолларига бағишланган йирик ҳажмли энг машҳур асар – Ибн Абу Яъло ал-Ҳанбалий (451-526 ҳ./1059-1131 м.) раҳимаҳуллоҳ қаламига мансуб “Табақот ал-ҳанобила” асарида қуйидаги маълумот келтирилган:
حدثنى الحسن بن مهران بن الوليد الأصبهانى قال سمعت محمد بن أحمد المروروذى يقول سمعت أحمد بن حنبل يقول: «إذا دخلتم المقابر فاقرؤوا آية الكرسى ثلاث مرات و قل هو الله أحد ثمّ قولوا اللهم فضله لأهل المقابر
و روى أبو بكر فى الشافى قال محمد بن أحمد المروروذى سمعت أحمد بن محمد بن حنبل يقول: «إذا دخلتم المقابر فاقرؤوا آية الكرسى و ثلاث مرات قل هو الله أحد ثم قولوا اللهم إن فضله لأهل المقابر
و روى أبو بكر فى الشافى قال محمد بن أحمد المروروذى سمعت أحمد بن حنبل يقول إذا دخلتم المقابر فاقرؤوا بفاتحة الكتاب و المعوذتين و قل هو الله أحد و اجعلوا ثواب ذلك لأهل المقابر، فإنه يصل إليهم
“Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Марварузий раҳимаҳуллоҳ Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳининг бундай деганларини эшитдим, деганлар: “Қачон қабристонга кирсангиз, “Оят ал-курсий”ни уч марта ва “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўқинг! Сўнгра, “Эй, Аллоҳ! Унинг фазлини қабристондагиларга бағишладим!”, денглар!”.
Абу Бакр раҳимаҳуллоҳ “аш-Шофий” китобида ривоят қилишларича, Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Марварузий раҳимаҳуллоҳ Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳининг бундай деганларини эшитдим, деганлар: “Қачон қабристонга кирсангиз, “Оят ал-курсий”ни ва уч марта “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўқинг! Сўнгра, “Эй, Аллоҳ! Албатта, унинг фазлини қабристондагиларга бағишладим!”, денглар!”.
Абу Бакр раҳимаҳуллоҳ “аш-Шофий” китобида ривоят қилишларича, Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Марварузий раҳимаҳуллоҳ Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳининг бундай деганларини эшитдим, деганлар: “Қачон қабристонга кирсангиз, “Фотиҳат ал-китоб” (“Алҳамду” сураси)ни ва икки “Муаввазатайн” (“Қул аъузу би-робби-л-фалақ” ва “Қул аъузу би-робби-н-носс” суралари)ни ҳамда “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўқинг ва бунинг савобини қабристондагиларга бағишланглар! Чунки, уларга савоб етади”.
(Абу Яъло ал-Ҳанбалий. Табақот ал-ҳанобила. 2-жилд. – Риёз: ал-Амонат ал-омма, 1999. – Б. 224).
Мазкур ривоят саҳиҳ ҳисобланади. Мазкур ривоятнинг шу ерида Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Марварузий раҳимаҳуллоҳнинг ишончли зот экани қайд қилинган. Ривоятга асоссиз равишда ишончсизлик билдириш мумкин эмас!
Демак, буюк мужтаҳид олим ва машҳур муҳаддис Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи вафот этганлар руҳига бағишлаб Қуръон тиловат қилишни ва уларга савобини бағишлашни жоиз деб билганлар ҳамда унинг савоби ўлганлар руҳига албатта етади, деб эътиқод қилганлар. Бу ҳаққоний аҳли суннат ва жамоатнинг барча вакилларининг ақидаси ҳисобланади. Уни аҳли суннат ва жамоатдан оғишган тоифаларгина инкор қиладилар. Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи эса ҳаққоний олим, инсоф-диёнатли улуғ мужтаҳид ва муҳаддис эдилар. У зот билан содир бўлган қуйидаги ривоят эса жуда кўплаб манбаларда ўз аксини топган. Жумладан, уни устозимиз Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳ ҳам “вафот қилганларга қироат қилиш” мавзусида бир неча марта келтириб ўтганлар. Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи ўз шогирди Ибн Қудома раҳимаҳуллоҳ билан бирга бир жанозада қатнашган эканлар. Маййит дафн этилгач, кўзи ожиз бир киши қабр олдида ўтириб тиловат қила бошлайди. Буни кўрган Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи: “Эй, фалончи! Қабр олдида қироат қилиш бидъатдир!”, дейди. Ана шунда, қабристондан чиққач, Ибн Қудома раҳимаҳуллоҳ устози Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳига саҳоба Абдуллоҳ ибн Умар разийаллоҳу анҳунинг васиятларини – қабр бошида “Бақара”нинг боши ва охирини ўқишни тавсия қилганлари ҳақидаги ривоятни айтиб беради. Аҳли суннат ва жамоатнинг буюк имоми Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳуллоҳ: “Бориб ҳалиги кишига айт, тиловат қилаверсин!”, деганлар.
Саҳобалар даврида ҳам қабрлар олдида Қуръон қироат қилиш одати бўлганига Абдуллоҳ ибн Умар разийаллоҳу анҳунинг ўзи вафот этганда, дафн қилинганидан сўнг “Бақара” сурасидан қироат қилишни васият қилганларини кўрсатиш мумкин. Бунга, Имом ат-Табароний раҳимаҳуллоҳ томонларидан у зотнинг бундай деган гаплари нақл қилинган:
إذا مات أحدكم فلا تحبسوه و اسرعوا به الى قبره و ليقرأ عند رأسه بفاتحة البقرة و عند رجليه بخاتمة البقرة
“Қачон сизлардан бирингиз вафот этса, уни ушлаб турманглар, қабрига тезда олиб боринглар. Бош томонида “Бақара”нинг кириш қисмини, оёқ тарафида эса “Бақара”нинг хотима қисмини қироат қилсин!”.
(Табароний, 12/13613).
Ҳаққоний аҳли суннат ва жамоатнинг барча вакилларининг ақидаси бўлган вафот этганлар руҳига Қуръон тиловатини бағишлаш ва уларга савоб етиб боради, дейишни буюк мужтаҳид Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи ҳам айтган эканлар. Биз ҳам аҳли суннат ва жамоат таълимотига эргашган мусулмонлар сифатида ўлганлар руҳига қироатлар қилиб, савобини бағишлаймиз. Уни аҳли суннат ва жамоат таълимотидан оғишганларгина инкор қиладилар.
Ҳамидуллоҳ Беруний
Давлатимиз раҳбарининг шу йил 14 мартдаги “Имом Мотуридий таваллудининг 1155 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида”ги қарорига кўра, Дин ишлари бўйича қўмита, Имом Мотуридий, Имом Бухорий, Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот марказлари, Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ислом цивилизацияси маркази, Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан ташкил этилган анжуманда дунёнинг ўттизга яқин давлатидан муфтийлар, исломшунос ва диншунос олимлар, диний-маърифий соҳа вакиллари иштирок этмоқда.
Анжуман муносабати билан ўтказилган брифингда Дин ишлари бўйича қўмита ахборот хизмати раҳбари – матбуот котиби Илҳом Маърупов конференция ва унинг доирасидаги тадбирлар ҳақида маълумот берди.
– Мамлакатимиз тараққиётининг янги босқичида Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан жамиятда диний бағрикенглик, миллатлараро тотувлик ва ижтимоий барқарорликни таъминлаш, буюк аллома ва мутафаккирларимизнинг бой илмий-маънавий меросини чуқур ўрганиш бўйича пухта ўйланган изчил ислоҳотлар амалга оширилмоқда, – деди И.Маърупов. – Ушбу эзгу ишларнинг узвий давоми сифатида 2025 йил 29-30 апрель кунлари Самарқанд шаҳрида “Мотуридийлик – бағрикенглик, мўътадиллик ва маърифат таълимоти” мавзусида халқаро илмий-амалий конференция ўтказилмоқда.
Сўнгги йилларда диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотлар натижасида Ўзбекистонда мотуридийшунослик илмий мактаби шаклланди, десак тўғри бўлади.
Конференциянинг аҳамияти ва долзарблиги ҳақида гапирганда бугунги кунда қуйидаги омиллар Имом Мотуридий ва мотуридийлик таълимотини чуқур ўрганишни тақозо этаётганини алоҳида қайд этиш лозим:
– муқаддас ислом дини ниқоби остида фаолият юритаётган радикал гуруҳлар ҳаракати кучайиб бораётган бугунги шароитда халқаро майдонда Имом Мотуридий таълимотини ўрганишга эътибор ошмоқда;
– мотуридийлик мактабининг бағрикенг ғоялари, асрлар давомида минтақамиз хусусиятларига мос ҳолда шаклланган инсонпарвар таълимоти радикализмга қарши курашнинг таъсирчан ва самарали воситаси сифатида баҳоланмоқда.
Конференция 3 та шуъбада фаолият олиб боради:
Биринчи шуъба “Имом Мотуридий ва унинг издошлари илмий меросининг ислом илмлари ривожидаги ўрни” мавзуига бағишланган бўлиб, унда Имом Мотуридий, мотуридий алломалари ва издошлари ҳаёт йўли, Мовароуннаҳр калом илми мактаби ривожланиш тарихи ҳақида баҳс-мунозаралар, илмий музокаралар бўлиб ўтади.
Иккинчи шуъба “Мотуридийлик таълимотида умуминсоний қадриятлар талқини” мавзуида бўлиб, у Мотуридийлик таълимотида илгари сурилган ғоялар, жумладан, бағрикенглик, мўътадиллик ва маърифат назарияларининг шаклланишига оид мунозараларни ўз ичига олади.
Учинчи шуъба “XXI асрда мотуридийлик таълимотининг аҳамияти” мавзуига бағишланган бўлиб, у Имом Мотуридий ва унинг издошлари илмий меросида кўтарилган мавзуларнинг бугунги кундаги долзарб муаммоларни ҳал қилишдаги илмий ва назарий аҳамиятига оид баҳс-мунозараларни қамраб олади.
Анжуман якунида Имом Мотуридий илмий мероси ва мотуридийлик таълимотини ўрганишни янги босқичга олиб чиқиш бўйича нуфузли олимларнинг таклиф ва ташаббуслари асосида якуний декларация қабул қилинади.
Бугун анжуман қатнашчилари учун Самарқанд шаҳридаги муқаддас қадамжолар ва тарихий-маданий ёдгорликларга саёҳат кўзда тутилган.
Ғ.Ҳасанов, А.Исроилов (видео), ЎзА мухбирлари
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 