09 Январ, 2025, 9 Ражаб, 1446
09 Январ, 2025, 9 Ражаб, 1446
Ушбу мавзу барчани қизиқтириши тайин. Зеро, Исломнинг рукнларидан бири ҳисобланган ҳаж ибодатини бажариш учун Маккаи мукаррамага бир марта бўлса ҳам бориш ҳар бир мўмин мусулмоннинг орзуси, зиммасидаги бурчи. Бутун умри мобайнида қиблам деб эътироф этиб юзланаётган муборак жойни бир марта кўрганидан сўнг ҳар қандай мўмин унинг зиёрати учун қайта-қайта боргиси келади. Аммо, кўз ўнгида ночор, муҳтож ҳолда кун кечираётган инсонга қодир бўла туриб ёрдам қилмаслик ҳам ҳар қандай мўминнинг қалбини безовта қилади.
Бизнинг ҳиссиётларимиз, хоҳишларимиз нималарга ундаётган бўлишидан қатъий назар, ҳаж ёки умрага қайта бориш ёки унинг маблағини мухтожларга садақа қилиш масаласи бевосита шариат ҳукмларига алоқадор масала бўлиб, бу борада ҳис туйғу ва ақлнинг ўзи билан иш кўриш тўғри бўлмайди. Балки бу ҳақда уламоларнинг сўзларига қулоқ солиш, уларнинг кўрсатмаларига юриш шариатнинг талаби ҳисобланади.
Уламолар, асл қоидага биноан, ихтиёрий садақадан кўра нафл ҳаж ва умра афзал, деганлар. Чунки, ҳаж ва умра ибодатлари бир қанча амаллар йиғиндисидан иборат бўлиб, улар ичида мол-мулк сарфлаш, шунингдек, тавоф, саъй, зикр, намоз, талбия ва бошқа амаллар мавжуд. Бир сўз билан айтганда ҳаж ва умра намоз ва рўза каби баданни машаққатга солиш, закот, фитр садақаси ва қурбонлик каби мол сарфлаш билан адо қилинадиган кенг қамровли ибодатдир. Бироқ, кўпчилик уламоларнинг сўзларига кўра, инсон хайр-эҳсонларга муҳтож бўлган ночор инсонларни топса-ю, бир пайтнинг ўзида ҳам уларнинг эҳтиёжларини қондириб, ҳам нафл ҳаж ёки умрага боришга қодир бўлмаса, бундай ҳолатда иккинчи марта ҳаж ёки умра қилишдан кўра унга кетадиган харажатларни муҳтожларга инфоқ қилиши афзал. Уламолар ўзларининг ушбу сўзларига Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қуйидаги ҳадиси шарифларини далил қилганлар: “Инсонларнинг Аллоҳ таоло учун энг маҳбуби инсонларга манфаатлироқ бўлганидир. Амалларнинг Аллоҳ таоло учун энг маҳбуби мусулмоннинг қалбига хурсандчилик киритиш, ундан бирор-бир мусибатни аритиш, унинг қарзларидан бирор қарзини тўлаб бериш ёки ундан очликни кетказишир. Бир биродарим билан бир ҳожат йўлида бирга юришим мен учун ушбу масжидда – Мадина масжидини назарда тутмоқдалар – бир ой эътикоф ўтиришимдан афзалдир. Ким ўзининг ғазабини тийса Аллоҳ таоло унинг айбларини беркитади. Ошкора қилиб, амалга оширишга қодир бўла туриб, кучли ғазабини яширса қиёмат кунида Аллоҳ таоло унинг қалбини умидларга тўлдиради. Ким ўз биродари билан бир ҳожат ортидан ҳожати раво бўлгунича юрса қадамлар тойиладиган кунда Аллоҳ таоло унинг қадамини собит қилади” (Табароний. Мўжамул кабир. 12-ж. 453-б.). Яна, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким ёнидаги ўз қўшнисини оч эканини била туриб ўзи қорни тўқ ухласа менга имон келтирмабди”,-деганлар (Табароний. Мўжамул кабир. 1-ж. 232-б.).
Демак, очлик ва ҳаддан зиёд муҳтожлик мавжуд бўлган ўринда ҳаж ва умрага такрор боришдан садақа афзал бўлади. Ҳатто баъзи ҳолатларда зиммада фарз бўлган ислом ҳажини адо этишдан ҳам садақа муқаддам бўлиши мумкин.
Ҳанафий мазҳабининг мўътабар манбаларидан бири “Канзуд дақоиқ” (Нозик масалаларнинг хазинаси)да қуйидаги матн келган: “Уламоларимиз, нафл ҳаж садақадан афзал, деганлар”. Ушбу асарнинг шарҳи “Баҳрур роиқ”да Аллома Ибн Нужайм қуйидагиларни келтирган: Рамлий айтади: Шом юртининг муфтийси, марҳум Шайх Абдураҳмон Имодий ўзининг “Маносик” асарида: “Агар Ислом ҳажини бажарган бўлса, бундан сўнг ихтиёрий садақа қилиш Имом Муҳаммаднинг наздида нафл ҳаждан афзалдир. Имом Абу Юсуфнинг наздида эса ҳаж афзал. Имом Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ аввалда Имом Муҳаммаднинг сўзини айтган. Кейинчалик, ўзи ҳаж қилиб, унда ҳасанотларни зиёда бўлишини вожиб қиладиган турли машаққатлар борлигини кўргач Имом Абу Юсуфнинг сўзига қайтган”,-деган.
Манашу сўзларни нақл қилгандан сўнг Ибн Нужайм қуйидагиларни айтган: Айтиш мумкинки, бизнинг замонимизда нафл садақа афзалдир. Чунки ҳаж қилувчи кўп ҳолатда шариатга номувофиқ ишларни қилиб қўяди, очиқ-ойдин мункар ишларга гувоҳ бўлади. Шунингдек, омма инсонлар садақа бериш борасида бахил бўлиб кетди. Улар камбағал бечора ва етимларни хасрат-надоматда қолдирмоқдалар. Айниқса қимматчилик ва танглик пайтларида. Бундан ташқари, инсон келтирадиган манфаат ўзидан бошқаларга қанча кўп етса савоби шунча зиёда бўлади. “Ал-лубоб”да садақанинг ҳаждан афзаллиги ҳеч бир қайдсиз очиқ айтилган. ...Бу сўз фарз ҳажи ҳақида бўлиши ҳам мумкин. Зеро, муҳтож кимсага садақа қилишнинг ажри етти юз савобдан[1] ҳам улуғ бўлиши мумкин.[2]
Бу ривоятлардан кўринадики, Мазҳаббошимиз Имом Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ ва Имом Абу Юсуфларнинг наздида нафл ҳаж нафл садақадан афзал бўлсада, бу мутлоқ барча замон ва ҳолатларга тааллуқли ҳукм эмас. Бундай дейишимизга сабаб, биринчидан, Имом Муҳаммаднинг наздида нафл садақа афзал бўлса, иккинчидан, мазҳабимизнинг мўтабар уламоларидан Ибн Нужаймнинг сўзлари Имом Абу Ҳанифа роҳимаҳуллоҳ ва Имом Абу Юсуфларнинг ихтиёрлари ҳам мутлоқ эмаслигини англатмоқда.
Ушбу масалада бошқа мазҳаб мужтаҳидларининг сўзларига ҳам қулоқ соладиган бўлсак, Аллома Ҳаттоб “Мавоҳибул жалил”да айтади: Молик роҳимаҳуллоҳдан: “Ҳаж ва садақадан қай бири сиз учун маҳбуброқ”,-деб сўрашди. У зот: “...Ҳаж. Бироқ, очлик йили бўлса бундай эмас”,-деб жавоб берди.
Имом Аҳмад: “ (Нафл ҳаждан кўра) Қорни очларга бериши мен учун маҳбуброқ”,-деган. (Ибн Муфлиҳ. Ал-фуруъ. 3-ж. 386-б.)
Баъзи уламоларнинг сўзларига кўра, садақа қилиш, ночорларга ёрдам бериш, йўқчилик, қийинчилик ва очлик замонида муҳтожларни муҳтожликдан қутқариш нафл ҳаж ва умрадан авло ва афзалдир. Чунки ҳаж ва умранинг манфаати бажарувчининг ўзигагина хос бўлади. Муҳтожларга қилинган садақанинг манфаати эса кўпчиликка етади. Ниманики манфаати бошқаларга ҳам етадиган бўлса у манфаати бир кишига чекланадиган амалдан кўра афзал ҳисобланади.
Ривоят қилинишича, Абдуллоҳ ибн Муборак роҳимаҳуллоҳ бир йили ҳаж қилиш учун йўлга чиқдилар. Йўлда бир қизчага йўлиқиб қолдилар. У: “Бу ерда мени ва укамни ушбу изордан (белдан пастни ёпадиган кийим) бошқа ҳеч нарсамиз йўқ, ушбу ахлатхонага ташланадиган нарсалардан бошқа емишимиз йўқ. Бир неча кундан буён бизга ўлимтик ейиш ҳалол бўлиб қолди”,-деди. Шунда Абдуллоҳ ибн Муборак ҳажнинг пулини у қизга бердилар ва: “Бу мана шу йилда ҳаж қилишимиздан кўра афзал”,-дедиларда, қайтиб кетдилар[3].
Ҳасан Басрий роҳимаҳуллоҳ айтадилар: баъзиларингиз: “ҳаж қиламан, ҳаж қиламан”,-дейсиз. Ҳаж қилиб бўлгансизку! Ундан кўра, силаи раҳм қилинг, қарздорга садақа қилинг, қўшнига яхшилик қилинг[4].
Шу ўринда айтиб ўтишимиз лозимки, ҳаж сафарини тинч хотиржам ўтиши, амалларининг мукаммал адо этилиши учун масъул бўлган шахсларнинг ҳаж ва умрага қайта боришилари ушбу мулоҳазалардан мустасно. Чунки жуда кўпчилик бўлиб чиқиладиган сафар, кўпчилик билан адо этиладиган ибодат тартиб интизомни сақлаш учун масъул шахслар тайин қилиниши лозимлигини тақозо қилади. Биз айтаётган хулосаларимиз фақат нафл ибодатни қасд қилиб ҳаж ва умра сафарига чиқадиган инсонларнинг нафл садақа ва нафл ҳаж ўртасида қай бирини ихтиёр қилишлари афзаллиги борасида холос.
Тўғри, қайта бажарилаётган нафл ҳаж ҳамда суннат ҳисобланган умра амалларида Аллоҳ таолонинг уйи бўлган Каъбаи муаззамани улуғлаш, уни обод қилиш каби ҳикматлар ётади. Байтуллоҳ шубҳасиз, бунданда олий, биз тасаввур қилгандан кўра беназир улуғ жой. Бу борада ортиқча гап сўз бўлиши ҳам мумкин эмас. Бироқ инсониятнинг ер юзида яратилиши, турли миллат ва элатларга бўлинганлиги, уларнинг ўзаро тотувлик ва ҳамкорликда яшашлари лозимлиги, ҳаётнинг ҳар бир лаҳзасида, ҳар бир фаолияти борасида имтиҳон қилиниши кўпчилик эътибор қилмайдиган жуда кўплаб маъноларни англатади.
Байтуллоҳни умр давомида бир марта зиёрат қилиш фарз. У Аллоҳ таолонинг уйи. Қариндош-уруғ, қўни-қўшни ва маҳалла-кўйдаги ночор инсон ҳам Аллоҳ таолонинг бандаси. Кимнидир Аллоҳ таоло мол-дунё бериш билан, яна кимдандир уни олиб қўйиш билан имтиҳон қилади. Қиёматда Аллоҳ таолонинг ҳузурида “Мол дунё сенга қайта-қайта ҳажга боришинг учун эмас, оч қолган қўшнингни қорнини тўйдиришинг, оёғидан сув ўтаётган боласига оёқ кийим олиб беришинг учун берилган эди, сенг буларни билардинг” каби саволларга тутилмаслигимизга ҳеч ким кафолат беролмайди. Қайта-қайта ҳажга боришимизнинг остида обрў ёки арзимас молиявий манфаатимизни яширган бўлсак, бу ҳолат борасида жавоб беришимиз осон бўлмайди. Шу ўринда инсонни алдайдиган, унинг ичидан ўтадиган баъзи тушунчалар борлигини ҳам эслаб ўтишимиз ўринли. Баъзан ҳаёлимиздан “Муҳтожларнинг қай бирига қарайман! Бирига берганим билан қолганларичи?! Ундан кўра, “бор”, ҳажга бориб кела қолай”, деган ҳаёллар ўтади. Йўқ! Аслида ундай эмас. Инсон қудрати етган нарсадан сўралади. Қилинаётган ишлар қалб тарозусига ҳам солиниши лозим. Охиратдан умидвор кимсанинг қалби шубҳасиз ўз соҳибини тўғри ишга йўллайди. Мақсадимиз, шубҳасиз, дунё ва охиратимизнинг обод бўлиши йўлда биргаликда имкон борича ҳаракат қилиш. Бу йўлда Аллоҳ таолонинг ўзи мададкор бўлишидан умидвормиз.
Тошкент Ислом институти “Диний фанлар” кафедраси катта ўқитувчиси Я.Раззақов
[1] Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ҳаж учун мол сарфлаш Аллоҳнинг йўлида мол сарфлаш каби етти юз баробар бўлади”,-деганлар. Шарҳу саҳиҳил бухорий. Ибн Баттол. 4-ж. 190-б.
[2] Баҳрур роиқ шарҳу канзид дақоиқ. 6-ж. 347-б.
[3] Ал-бидояту ван ниҳоя. 10-ж. 191-б.
[4] Имом Аҳмад. Зуҳд. 320-б.
Жаннат аҳлига ваъда қилинган абадий неъматлар ҳақида ҳам узоқ фикр эт, қалбинг умидга тўлсин. Нафсингни хавф қамчиси билан ҳайдаб, умид билан жиловла ва сиротул мустақимга йўлла. Ана шунда буюк мулкка етасан, аламли азобдан халос бўласан.
Аҳли жаннат хусусида, уларнинг юзларида акс этган неъматлар жилваси, мушк билан муҳрланган май ила қондирилишлари ҳақида ўйлаганмисан?! Жаннат аҳли оқ дурдан тикилган чодирлар ичида, қизил ёқутдан бўлган минбарларда, яшил болишлар ва гиламлар устида, май ва асал оқаётган дарёлар бўйида қурилган сўриларда ястаниб ўтирурлар. Уларнинг атрофида хизматга ҳозир ғуломлар ва ҳеч қачон қаримайдиган болалар бўлур. Жаннат оҳу кўзли, хушхулқ ва гўзал юзли аёллар билан зийнатланган. Ёқут ва маржондек нафис бу бокираларга илгари на бир инс ва на бир жин тегинган...
Уларнинг эгнидаги оппоқ ипак кўзларни қамаштиради. Бошларидаги инжу ва маржонлар қадалган тожлари ундан-да нурафшон. Ишвалари сокинлик ва осудалик билан безанган юзлар қариб қолиш каби ноқисликлардан холи. Улар жаннат боғчаларининг ўртасида ёқутдан бунёд этилган чодирда ёлғиз бўлурлар.
Уларнинг ҳузурида борлиғи ҳаё билан тўсилган мусаффо оҳу кўз ҳурлар бор. Устларида эса мангу ёш болалар оқар чашмадан қадаҳларни, кўзаларни ва косаларни айлантириб турурлар. Яна улар учун худди садаф ичида яшириб қўйилган гавҳар мисоли оҳу кўз ҳурлар бордир. Бу ҳурлар жаннат аҳлининг дунё ҳаётида қилиб ўтган солиҳ амалларининг мукофотидир. Улар жаннатнинг чашмалар, дарёлар оқиб турган эмин мақомида, Қодир Подшоҳ ҳузуридаги рози бўлинган ўринда Маликул Карим Парвардигорининг жамолига боқадилар. Уларнинг юзларида неъматлар жилваси порлайди. Уларга на бир заифлик, на бир хорлик етади. Балки улар Парвардигори томонидан ёғдирилаётган турли неъматлардан бахтиёр, ўзлари истаган масканда абадий қолгувчидирлар. Уларга у ерда на бир хавф, на бир ҳазинлик етмас, балки балою фалокатлардан омондадирлар.
Улар жаннат таомларидан ейдилар. Сут, май, асал тўла дарёлардан ичадилар. У дарёларнинг ерлари кумушдан, тошлари маржон, тупроғи мушк, ўтлари заъфарондир. Қуюқ кофур аралашган оқ атиргул сувларига тўла булутлардан ёмғирлар ёғади. Жаннат аҳлига асли кумушдан бўлган, дур, ёқут, маржонлар билан зийнатланган қадаҳлар, шунингдек, ичида муҳрланган май, аралашмаси чучук салсабил бўлган майкосалар келтирилади. У майкосалардан нур порлайди. Уларнинг софлиги шу даражадаки, майнинг майинлиги ва қирмизи рангги косанинг ташқари томонидан билиниб туради. Чунки, бу одамзоднинг санъати эмас, у бундай гўзалликдан ожиз. Майкосалар чеҳрасидан нур ёғилаётган ходимлар кафтида (жаннат аҳлига узатилган ҳолда) туради.
Ҳа, ходимларнинг нур порлаётган юзлари қуёшга ўхшайди, фақат, у юзлардаги ҳаловат, у кўзлардаги ҳусну малоҳат қуёшда не қилсин!
Ажабо! Охират диёрининг бу сифатларига, бу диёр аҳлининг ўлмаслигига ва жаннат аҳлининг кутилмаган ўзгариш, офат-балолардан омонда эканлигига аниқ ишонган киши, қандай қилиб, охири харобаликка юз тутувчи бу ўткинчи дунёни ўзига дўст билиши мумкин?! Қандай қилиб, у диёр лаззатини, бу дунё лаззатига алмаштириш мумкин?!
Аллоҳга қасамки, агар жаннатда сиҳат-саломатлик билан бирга ўлим, очлик, ташналик каби офатлардан омонлик бўлса-ю, бошқа ҳеч нарса бўлмаса, фақат шу сабабнинг ўзи ҳам бу дунёдан юз ўгиришга арзийди. Нега энди охират диёри бу дунёдан устун қўйилмасин? Ахир, жаннат аҳли ҳар қандай хавфдан омон подшоҳлардир. Улар турли-туман неъматлар ичида шод-хуррам, хоҳлаган неъматлари олдида муҳайё! Улар ҳар куни Арш ёнида ҳозир бўлиб, Аллоҳнинг дийдорига назар соладилар...
Абу Ҳурайра Расули акрам алайҳиссаломнинг бундай деганларини ривоят қилади: «Мунодий нидо қилади: "Эй жаннат аҳли! Энди сиз ҳамиша соғломсиз, ҳеч қачон дардга чалинмайсиз, ҳамиша тириксиз, ҳеч қачон ўлмайсиз. Доимо ёшсиз, ҳеч қачон қаримайсиз. Албатта, сиз саодатли бўласиз, ҳеч қачон бахтсизликка йўлиқмайсиз"» (Муслим ривояти).
Аллоҳ таоло дейди: «Қилиб ўтган (яхши) амалларингиз сабабли сизларга мерос қилиб берилган жаннат мана шудир» (Аъроф, 43-оят).
Жаннат сифатлари билан танишмоқчи бўлсанг, Қуръон ўқи. Жаннат ҳақида Аллоҳ таолонинг баёнидан улуғроқ баён борми?!
«Парвардигори (ҳузурида) туришидан (яъни, Парвардигор олдида туриб, ҳаёти дунёда қилиб ўтган барча амалларига жавоб беришидан) қўрққан киши учун икки жаннат бордир» (Раҳмон, 46) оятидан то сура охиригача, шунингдек, Воқеа ва бошқа сураларни ҳам ўқи, жаннат ҳақидаги хабарларнинг тафсилотига боқ! Аввало, жаннатнинг сони билан боғлиқ жиҳатларга эътиборингни қарат. Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам Раҳмон сурасидаги «Парвардигори (ҳузурида) туришидан қўрққан киши учун икки жаннат бордир» ояти хусусида дейдилар: «Икки жаннат бор, у ернинг идишлари ва бошқа барча нарсалари кумушдан. Икки жаннат бор, у ернинг идишлари ва бошқа барча нарсалари олтиндан. «Адн» дейилмиш мангу жаннатда аҳли жаннат ва Парвардигорининг орасида кибриё ридосигина бўлур» (Муттафақун алайҳ).
Кейин жаннат эшикларини тасаввур қил. Уларнинг сони тоатингга яраша. Яъни, қайси мўминнинг Аллоҳ таолога итоати кўп бўлса, унга очиладиган жаннат эшиклари ҳам шунчалик кўп бўлади. Жаҳаннам эшикларининг сони ҳам кишининг маъсиятига мувофиқ бўлади. Яъни, инсон Аллоҳ таолога қанча кўп итоатсизлик қилса, унга шунча кўп дўзах эшиклари очилади.
Абу Ҳурайра Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деганларини ривоят қилади: «Кимки Аллоҳ йўлида ўз молидан бир жуфт нарсани инфоқ қилса, у жаннатнинг барча эшикларидан чорланади. Жаннатнинг саккизта эшиги бор. Кимки аҳли намоз бўлса, «Бобус солат» (Намоз эшиги)дан, рўза аҳли «Бобус сиям» (Рўза эшиги)дан, аҳли садақа бўлса, «Бобус садақа» (Садақа эшиги)дан, аҳли жиҳод бўлса, «Бобул жиҳод» (Жиҳод эшиги)дан ичкарига чорланади». Шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
– Аллоҳга қасамки, бу эшикларнинг биттасидан чақирилган киши нажот топади. Жаннат эшикларининг барчасидан чорланадиган киши ҳам борми?
– Ҳа, сен ўшалардан бири бўлишингни умид қиламан, дедилар Набий алайҳиссалом» (Муттафақун алайҳ).
Осим ибн Замра Али каррамаллоҳу важҳаҳудан ривоят қилади: «Ҳазрати Али дўзахни эслатди. Шундай бир қўрқинч билан эслатдики, унинг даҳшатидан ҳозир қўрқинчдан бошқаси хотиримдан кўтарилди. Кейин шу оятни ўқиди: «Парвардигорларидан қўрққан зотлар эса тўп-тўп ҳолда жаннатга киритиладилар. Қачонки улар дарвозалари очилган ҳолдаги (жаннатга) келиб етганларида ва унинг қўриқчилари: «Сизларга тинчлик-омонлик бўлсин! Хуш келдингиз! Бас, унга мангу қолгувчи бўлган ҳолларингизда кирингиз» деганларида (улар беҳад шодланурлар)» (Зумар, 73-оят).
Сўнгра кейинги чашмага бориб, у билан покланадилар. Уларга неъматлар жилваси ёғилади. Бадандаги туклардан мудом хуш бўйлар таралади. Сочлар гўё атирли мой сурилгандек бир текис, тартибли. Кейин улар жаннатга етиб келадилар. Жаннат қўриқчилари уларга: «Сизларга тинчлик-омонлик бўлсин! Хуш келдингиз! Бас, унга мангу қолгувчи бўлган ҳолларингизда кирингиз» – дейишади.
Сўнг вилдон – мангу ёш болалар уларни қарши олишиб, атрофида айланишади, бамисоли, дунё болалари узоқ вақт кўрмаган яқинларини соғинч билан кутиб олиб, атрофида айланишганлари каби. Улар аҳли жаннатга: «Қувонинг, шодланинг! Қаранг, Аллоҳ таоло сизга шунчалик неъматни ато қилибди!» – дея суюнчилашади».
Ровий дейди: «Мангу ёш болалардан бири жаннат аҳли завжаларидан бўлган оҳу кўз ҳурлардан бирига: «Фалончи келди!» деб у жаннатийнинг дунёда чақирилган исмини айтади. Шунда оҳу кўз ҳур:
– Сен уни аниқ кўрдингми? – деб сўрайди.
– Ҳа, аниқ кўрдим, мана у изимдан келяпти, – дейди у. Ўшанда у ҳур севинчдан шу даражада енгиллашиб кетадики, бир зумда жаннат эшиги бўсағасида ҳозир бўлади. Жаннатий банда ўз масканига етиб, маржонлардан иборат соҳил устига қурилган қизил, сариқ, яшил каби турфа рангда товланаётган кўшкка назари тушади. Бошини кўтариб, чақмоқдан чақнаётган кўшкнинг шифтига аста қарайди. Агар Аллоҳ таолонинг тақдири бўлмаганида бу ёрқинлик унинг кўзини кўр қилган бўлар эди. Кўзини шифтдан олар экан, қошида завжаларини, булоқ бўйига қўйилган қадаҳларни, тизиб қўйилган ёстиқларни ва тўшалган гиламларни кўради. Сўнгра уларга суяниб: «...Бизларни бу (неъматларга) йўллаган Зот-Аллоҳга ҳамду сано бўлгай. Агар бизни Аллоҳ ҳидоят қилмаганида ҳаргиз йўл топа олмас эдик...» – дейди (Аъроф, 43-оят).
Кейин мунодий нидо қилади: «Мангу ҳаётсиз, ҳаргиз ўлмайсиз. Доимо бунда муқимсиз, ҳеч қачон кетмайсиз. Ҳамиша саломатсиз, ҳеч қачон хасталанмайсиз».
Расули акрам алайҳиссалом дедилар: «Қиёмат куни жаннат эшиги олдида ҳозир бўламан, унинг очилишини сўрайман. Шунда жаннат қўриқчилари:
– Ким у? – дейди.
– Муҳаммад! – дейман.
– Сиздан олдин бирорта кишига эшикни очмасликка буюрилган эдим, – дейди у» (Муслим ривояти).
Жаннатдаги кўшклар, у ерда даражаларнинг фарқланиши тўғрисида ҳам фикр эт. Чунки, охират даража жиҳатидан энг юксак, афзаллиги жиҳатидан энг улуғ мезондир. Одамлар тоатларнинг зоҳирий кўринишида ва ботиний хулқда бир-биридан фарқлангани каби амалларига кўра тақдирланишда ҳам фарқланадилар. Агар юксак даражаларни кўзлаётган бўлсанг, жидду жаҳд қил, токи Оллоҳ таолога итоат қилишда ҳеч ким сендан ўзиб кетолмасин. Ахир, Оллоҳ таоло айни шу майдонда сенга мусобақа ва рақобатни буюрган-ку!
«(Эй инсонлар), Парвардигорингиз томонидан бўладиган мағфиратга ҳамда Оллоҳ ва Унинг пайғамбарларига иймон келтирган зотлар учун тайёрлаб қўйилган, кенглиги осмон ва ер кенглиги каби бўлган жаннатга шошилингиз...» (Ҳадид, 21-оят).
«У (май)нинг муҳри мушк бўлур. Бас, баҳслашгувчи – мусобақа қилгувчи кишилар (мана шундай мангу неъматга етиш йўлида) баҳслашсинлар – мусобақа қилсинлар» (Мутаффифун, 26-оят).
Ажабо! Яқинларинг ё қўшниларингдан бирортаси бойиб кетса ёки иморатини баланд қилиб кўтарса, сиқиласан, қийналасан. Ҳасад туфайли ҳаётинг аччиқ зардобга айланади. Лекин энг олий қароргоҳда, жаннатда шундай яқинларинг ёки қўшнилар борки, улар ўз фазилатлари билан аллақачон сендан ўзиб кетди. Бу фазилатларга дунё ва ундаги жамики нарсалар ҳам бас келолмайди.
Абу Саид Худрий Пайғамбар алайҳиссаломнинг шундай деганларини ривоят қилади: «Устма-уст, даражама-даража жойлашган кўшк аҳли жаннатийларга, бамисоли узоқ уфқларда мағрибу машриққа сочилиб, бир-бири билан мусобақалашаётган юлдузлардек бўлиб кўринади.
– Эй Оллоҳнинг расули, улар пайғамбарлардан ўзгаси етолмайдиган манзилми? – дея сўрашди.
– Жоним измида бўлган Зотга қасамки, у Оллоҳга иймон келтирган ва мурсалларни тасдиқлаган кишиларнинг манзилларидир» (Муттафақун алайҳ).
Расули акрам бу ҳақда яна шундай деганлар: «Жаннатдаги баланд даража эгаларини улардан қуйидагилар худди осмон уфқларида порлаган юлдузларни кўргандай кўрадилар. Абу Бакр ва Умар шулардандир...» (Термизий ривояти).
Жобир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бундай ривоят қиладилар: «Пайғамбар алайҳиссалом бизга:
– Сизларга жаннат кўшкларининг хабарини берайми? – дедилар.
– Ота-онамиз Сизга фидо бўлсин, ё Аллоҳнинг расули, хабарини беринг, – дедик.
– Жаннатда ҳамма томони гавҳардан бунёд қилинган кўшклар бор. Бу кўшклар шу даражада шаффофки, ташқарисидан ичи, ичидан ташқариси кўриниб туради. Кўшк ичкарисида на кўз кўрган, на қулоқ эшитган, на инсон хотирига келган бир неъмат, туганмас лаззат, адоқсиз сурур бор, – дедилар.
– Ё Аллоҳнинг расули, бу кўшклар ким учун ҳозирланган? – сўрадим.
– Шундай бир киши учунки, у саломни ёяди, таом едиради, давомли рўза тутади, тунда одамлар уйқуга ғарқ пайтда намоз ўқийди, – дедилар.
– Ё Аллоҳнинг расули, буларни ким бажара олади? – дедик.
– Умматим бу ишларни бажаришга қодир. Улар ҳақида сизларга хабар берайинми? Ким биродарига йўлиққан пайтда салом берса ё алик олса, демак у саломни ёйган бўлади. Кимки аҳли оиласини тўйгунча озиқлантирса, таом едирувчилар жумласидан бўлади. Кимки рамазон ойида ва ҳар ойнинг уч кунида рўзадор бўлса, давомли рўза тутган ҳисобланади. Кимки хуфтон ва бомдод намозини жамоат билан адо қилса, тунда одамлар яъни, яҳудийлар, насоралар ва мажусийлар уйқуда пайтда намоз ўқиган бўлади, – дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам» (Абу Наим ривояти).
Аллоҳ таолонинг: «...абадий жаннатлардаги покиза масканларга киритур» (Саф, 12) ояти ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрашди. Расули акрам дедилар: «Покиза масканлар – маржонлардан бунёд қилинган қасрлардир. Ҳар бир қасрда қирмизи ёқутдан бўлган етмишта ҳовли, ҳар ҳовлида яшил зумраддан бўлган етмишта уй, ҳар уйда бир тахт, ҳар тахтда барча ранглардан уйғун етмишта тўшак, ҳар тўшакда оҳу кўзли ҳурлардан бир жуфти ҳалол бор. Ҳар уйда етмишта дастурхон, ҳар дастурхонда етмиш хил таом бор. Ҳар уйда етмишта ходима бор. Мўмин кишига ҳар куни эрталаб шундай бир қувват бериладики, кун давомида ходимларнинг барчаси билан қўшилишга қодир бўлади» (Абу Шайх ривояти).
Абу Ҳомид Ғаззолий "Иҳё улумуд дин (Сўнгги манзил зикри)" китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа