29 Сентябр, 2024, 26 Рабиъул аввал, 1446
29 Сентябр, 2024, 26 Рабиъул аввал, 1446
Оила... Бу сўз замирида кенг маъно, порлоқ келажак, тинч-тотув ҳаёт ва ўзаро меҳр-муҳаббат ётади. Оила бу жамиятимиз келажаги, соғлом турмуш ва энг асосийси катта масъулият бўлиб, ҳар бир инсон бу тушунча билан ҳаётида учрашади, йўлиқади. Оила нафақат икки инсонни бирлаштиради, балки шу жуфт билан таскин топади, саодатга эришади. Ёлғиз ҳолда инсон ўз саодатини ҳис қила олмайди.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда бундай дейди:
“Аллоҳ сизлар учун ўзларингиздан жуфтлар яратиб, жуфтларингиздан сизлар учун ўғиллар ва набиралар пайдо қилди...” (Наҳл,72)
Ана шундай жуфтлик саналган эркак ва аёлнинг илоҳий никоҳ ришталари туфайли бир хонадонда, бир оилада аҳил-тотув яшашлари, насл давомийлигини таъминлаб, умргузаронлик қилишлари хақиқатдан Яратганнинг улуғ санъати ва ҳикматига далолатдпр.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом бу борада ривоят қилган ҳадисларнинг бирида: “Эй йигитлар, сизлардан қай бирингиз оила қуришга қурби етса, уйлансин. Уйланиш номаҳрамларга кўз ташлашдан, зинокорликдан асрайди. Қурби етмаган киши рўза тутсин, токи унга тўсиқ бўлсин”, дейилган.
Бошқа ҳадисда эса: “Тўртта яхши иш бор, улар пайғамбарлар суннатидан саналади: ҳаё, хушбўйлик, мисвок тутиш ва уйланишдир” деб марҳамат қилинади. Ислом таълимотига кўра, оила Яратганнинг розилигини топиш, Пайғамбаримиз алайҳиссалом ахлоқлари, исломий одоб билан зийнатланиш ва пок йўл билан инсоният наслини давом эттириш мақсадида қурилади. Шунинг учун динимиз оилани никоҳ асосида қуришга алоҳида аҳамият беради ва никоҳни инсоний алоқаларнинг энг муҳими сифатида юксак қадрлайди. Зеро, оила катта жамиятнинг кичик бир бўлаги ҳисобланади.
Оила жамиятнинг ажралмас бир бўлаги бўлиб, у қатьий қонун-қоидаларга бўйсунади. Насл бардавом бўлиши, жамиятнинг таназзулга учрамаслиги учун Аллоҳ таоло оилани ўз ҳимоясига олган. Оила таназзулининг олдини олиш мақсадида зино қатьий ҳаром қилинди.
Жамиятнинг келажаги порлоқ, катта имкониятларга эга бўлиши учун, аввало, унинг ажралмас негизи-оилаларнинг маънан соғломлиги талаб қилинади.
Оиланинг бир устуни бўлган аёл шу масканнинг қўриқчиси, оила”шоҳ”ига “вазир”ҳисобланади. Шу жиҳатда Ислом дини ҳеч бир дин бермаган эьтиборини беради, уни эъзозлайди, чиройли муомалада бўлишга чақиради, ҳуқуқларини ҳимоя қилади.
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) Пайғамбаримиз (алайҳиссалом)дан ривоят қилган ҳадисда бундай марҳамат қилинади: “Сизларнинг яхшиларингиз аҳли аёлига яхши муомалада бўлганларингиздир. Мен ҳаммангиздан кўра аҳлига яхшироқ муомала қилувчингизман” (Имом Термизий).
Мана шундай оят ва ҳадислар орқали Ислом илк даврданоқ аёлларнинг оиладаги ҳақ-ҳуқуқларини тиклаш, ҳурматини жойига қўйиш билан уларнинг жамиятдаги мавқеини юксалтирган. Аёл кишига комил инсон ва чиройли муомалага муносиб шахс сифатида эьтибор қаратган.
Энг аввало, аёлларга чиройли муомала кўрсатиш, ширинсўз бўлиш ва ҳар томонлама яхшилик қилиш лозим. Иккинчидан, гарчи уларнинг феьл-атворларида бирор ҳаракат ёқмаган тақдирда ҳам қўполлик қилмасдан, ширинсўзлик билан камчиликларини айтиш, уни тузатишга кўмаклашиш керак бўлади. Чунки ҳар нарсада Аллоҳ таолонинг биз билмаган, ақлимизга келмаган ҳикматлари бор. Аёлларнинг хулқларида бир эмас, бир неча яхшилик борлиги маълум. Оила саранжом-саришталиги, кийим-кечак ва уйларнинг озодалиги, таом тайёрлаш борасидаги хизматлари ва энг муҳими, тўғри тарбия берилган, кўзлар қувончи бўлмиш солиҳ фарзандни вояга етказишлари шундай яхшиликлар сирасига киради.
Ислом дини муҳаббат, раҳмат, меҳр-шафқат каби хислатлар оиланинг таянчи эканини айтади. Бу таянчлардан бирига арзимас нарса туфайли дарз кетмаслиги зарур. Ҳадисда: “Агар бирон нохушлик бўлса, унинг замирида кўп яхшиликлар бўлиши мумкин”, деб бежиз айтилмаган.
Шу сабабли оилада меҳр-муҳаббат, тинчлик, тотувлик, ўзаро ишонч хукмрон бўлишга эру хотин бирдек ҳаракат қилмоқлари лозим. Пайғамбаримиз (алайҳиссалом) ўз ҳадисларида “Хотинларнинг яхшиси агар қарасанг, сени хурсанд қиладигани; буюрсанг, сенга итоат этгани; йўқлигингда ўз нафсини ва молингни муҳофаза қиладиганидир”, деб яхши аёлларни сифатлаганлар. Шу ҳадисдан келиб чиқиб аёллар оилани барқарор бўлишда, уларни муҳофаза қилишда жонбозлик кўрсатишлари, ўз турмуш ўртоқларига итоаткор бўлишлари лозим. Ҳар бир жамиятни асоси оила экан, уни ўрни, мустаҳкамлиги ҳар бир оила вакилига юклатилган чиройли бурчдир. Оилани асраб авайлаш, ҳимоя қилиш шу юртдаги ҳар бир инсон учун ҳам фарз ҳам қарздир.
Хадичаи Кубро аёл-қизлар билим
юрти ўқитувчиси Нурмуҳамедова Ирода
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг муборак ҳадисларида жамият ҳаётининг энг дақиқ нуқталаригача қамраб олинган Ана шундай ҳадислардан бирида инсон табиатидаги иллатлардан бўлган бахиллик ва бадхулқликдир. Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган: “Икки хислат мўминда жам бўлмайди: бахиллик ва бадхулқлик”, дейилган ҳадисни Имом Термизий “Сунан”ида келтирган. Бу бежиз эмас, албатта.
Ҳақиқатан, бу икки иллат мўминнинг табиатига ёт. Зеро, Қуръони карим оятларида ҳам, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси шарифларида ҳам мўминларнинг ғоят сахийлиги ҳамда хушхулқлиги қайта-қайта таъкидланган. Мутафаккир бобомиз Низомиддин Мир Алишер “Арбаъин” (“Қирқ ҳадис”) асарида мазкур ҳадисни шарҳлаган:
Мўъмин эрсанг, қилиб дуррингни нисор,
Эл била равшан ўл нечукким шамъ.
Негаким, Тенгри ҳеч мўъминда,
Бухлу бадхўйлуқни қилмади жамъ.
Навоий ҳазратлари биринчи мисрада мўминга хос фазилат ҳақида сўз юритар экан, сахийликни дур сочиш деб атаган. Шоир сахийлик ва яхшиликка шамни мисол келтириб, “Сен ҳам шамдек элга равшанлик тарат”, деган. Кейинги мисраларда эса Тангри ҳеч бир мўминда бахиллик ва ёмон хулқликни жамламади, дея юқоридаги ҳадис мазмунини келтирган. Демак, Алишер Навоий мазкур ҳадисни “Арбаин”га киритиш жараёнида Имом Термизийнинг “Сунан”идан фойдаланган ва ундаги ҳадисни бадиийлаштириб, мумтоз адабиётимиздаги гўзал қитъалардан бирини яратишга муваффақ бўлган.
“Сунани Термизий”га киритилган ҳадислардан яна бири шукр мавзусига бағишланган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз умматларини ҳамиша шукрга чорлаганлар ва унинг қандай амалга ошиши ҳақида ҳам чиройли ўгитлар берганлар. Шундай ўгитларидан бирида шукр, энг аввало, инсоннинг инсонга бўлган муносабатида вужудга келишини таъкидлаб, “Ким одамларга шукр қилмаса, Аллоҳ азза ва жаллага ҳам шукр қилмабди”, деганлар.
Дарҳақиқат, банданинг бир-бирига нисбатан шукр мақомида бўлиши, унинг Яратувчига нисбатан шукрини англатади. Масалан, бир ёстиққа бош қўйган эр ва хотиннинг бир-бирига шукри ўзига шундай жуфтни ато этган Аллоҳга бўлган шукрини англатади ва бундай оилада файзу барака, тинчлик-осойишталик қарор топади. Шунингдек, қўни-қўшнилар, раҳбар ва ходимлар, турли миллат вакиллари, мамлакатлар ўртасидаги ўзаро шукр ҳам аҳилликни, тинч-тотув яшашни, бирдамликни, тўкин-сочинлик ва фаровонликни, бағрикенгликни, тараққиётни вужудга келтиради.
Зеро, юртбошимиз Шавкат Мирзиёев “Имом Термизий таваллудининг 1200 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида”ги қарорида таъкидлаганидек: “...ёш авлоднинг маънавий-руҳий оламини бойитиш, уларнинг қалбида миллий ифтихор, Ватанга муҳаббат ва садоқат туйғусини янада кучайтириш”га қаратилган мазмун мужассам. Шунинг учун табиатан шокирлардан бўлган Алишер Навоий ҳазратлари бу ҳадисга ҳам эътибор қаратган ва уни ҳам шеърий йўлда жуда чиройли талқин этишга муваффақ бўлган:
Улки холиқға шукр дер, аввал
Шокир ўлмоқ керак халойиқдин.
Кимки, махлуқ шукрини демагай,
Демагай дағи шукр холиқдин.
Шоир таъкидлашича, Холиққа (Аллоҳга) шукр қилувчи, аввало халойиққа шукр қилмоғи керак. Зеро, махлуқ (яратилганлар)нинг шукрини қилмаганлар, Холиқнинг шукрини ҳам қилмайдилар.
Биз мазкур мақолада улуғ аллома Имом Термизий тафаккури уммонидан арзимас бир қатра ҳақида сўз юритдик ва баҳонада яна бир улуғ аждодимиз Алишер Навоий тафаккури хазинасига ҳам бирров кўз ташлаб ўтдик, аммо бу қатра ва бу инжулардан олам-олам маъно уқдикки, уларнинг ҳаммаси бутун оламларга раҳмат бўлиб келган улуғ Зот – Пайғамбаримиз Муҳаммад соллалоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси мубораклари шарофатидандир. Биз ёшларимиз онгига мазкур ҳадислар мазмунини, ҳақиқий мўминлик сифатларини қанча чуқур сингдирсак, уларнинг тафаккури шунчалар теранлашади, дунёқараши кенгаяди, Ватанга, элу юртга, қолаверса, бутун инсониятга бўлган меҳру муҳаббати ортади. Бунда, албатта, Имом Термизийдек улуғ алломаларимизнинг бебаҳо дурдоналари биз учун жуда катта аҳамият касб этади.
Алишер НАИМОВ,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби ўринбосари,
Қувасой шаҳар бош имом-хатиби
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 