22 Июн, 2025, 26 Зулҳижжа, 1446
22 Июн, 2025, 26 Зулҳижжа, 1446
Бир даврада кимнингдир: “Мен учта аъзамни биламан: Имоми Аъзам, Ғавсул Аъзам, Махдуми Аъзам. Аммо тўртинчиси ҳам бор. Ўша тўртинчисининг ким эканини ҳеч била олмадим”, деган гапини эшитиб қолдим. Шу гап каминани ўйлантириб қўйди. Буни билиш унчалик катта илм талаб қилмаса керак, озгина ғайрат қилиб кўрай-чи, деган фикрда илмий адабиётларни варақлаб ана шу жавобларни топишга мушарраф бўлдим.
Исми Аъзам Аллоҳ таолонинг Қуръони карим ва ҳадиси шарифда зикр этилган исмларининг энг буюгидир.
Исми Аъзам Аллоҳ таоло исмлари ичига яширилган. Бунинг ҳикмати бандаларининг бутун Асмои-ул Ҳуснага муҳаббатини сақламоқ, Ўзига бутун исмлари ила дуо этилишини таъмин этмоқдир. Агар Исми Аъзам қайси бири экани аниқ бўлганида одамлар бошқаларини қўйиб фақат ўша исм билан дуо этмоққа тушар, бошқа исмларни тарк этар эди. Чунки Аллоҳ таолонинг наздида Исми Аъзамнинг эътибори буюк бўлиб, бу исм ила қилинган дуо, албатта, мустажоб бўлиши ривоят этилган.
Исми Аъзамнинг Асмо-ул Ҳуснадан қайси бири экани ҳақида ислом олимлари бир-биридан фарқли фикрларни илгари сурганлар. Аксар олимлар “Исми Аъзам – Аллоҳ исмидир”, дейдилар. Ҳазрати Али таъкидлашича, Исми Аъзам бир исм эмас. У Фард, Ҳайй, Қаййум, Ҳаким, Одил, Қуддусдан иборат олти исмдир.
Имоми Аъзам раҳматуллоҳи алайҳнинг фикрича, Исми Аъзам – Ҳаким ва Одилдан иборат икки исм. Ғавсул Аъзам Исми Аъзамни: “Ҳайй исмидир”, деган. Имом Раббоний эса Исми Аъзам Қаййумдир деган фикрни илгари сурган.
Аён бўлаётирки, ислом буюклари Исми Аъзамга бир-биридан фарқли исмларни топганлар. Балки уларнинг ҳар бирининг руҳиятига тажаллий этган Исми Аъзам фарқли бўлгандир.
Асмо-ул Ҳусна ичида бир Исми Аъзам бўлгани каби ҳар бир исмнинг аъзамий бир мартабаси бор. Баъзан бир исмнинг аъзамий мартабаси Исми Аъзам билан адаштирилади. У исмнинг аъзамий мартабадаги тажаллийси сабаби ила Исми Аъзам саналади. Исми Аъзамнинг ҳар бир олимга кўра фарқли бўлишининг сабаби шу бўлса керак.
Муҳаммад алайҳиссалом – Ҳабибуллоҳ, Иброҳим алайҳиссалом –Халилуллоҳ, Мусо алайҳиссалом – Калимуллоҳ, Исо алайҳиссалом – Руҳуллоҳ, Одам алайҳиссалом – Сафийуллоҳ, Нуҳ алайҳиссалом – Нажиуллоҳдир. Бу олти пайғамбарнинг бошқа пайғамбарлардан рутбаси баланд бўлгани боис улар “Улулаъзим” дейилади. Ҳаммасидан буюги Муҳаммад алайҳиссаломдир.
Абу Ҳанифа Нуъмон ибн Собит ал-Куфий; Имоми Аъзам (699-767) – фақиҳ, муҳаддис, улуғ имом, ҳанафийлик мазҳаби асосчиси. Куфада туғилган. "Имоми Аъзам" (буюк имом) – улуғлиги эътироф этилиб берилган унвон. Абу Ҳанифа фиқҳий илмни биринчи бўлиб тасниф қилиб, уни бобларга ажратиб, тартибга солган ва китоб шаклига келтирган. У фақиҳларнинг устози, имом Шофиъий таъбири билан айтганда, "барча одамлар фиқҳда унинг боқимандаларидир".
Гилоний (Жилоний) Муҳиддин Абдулқодир ибн Аби Солиҳ Жангийдўст (1077- 1166) – илоҳиётчи олим, мутасаввиф. Гилон вилоятида туғилган. Халқ оммаси уни мўъжиза кўрсатишга қодир бўлган азиз-авлиё ва бечораларнинг ҳомийси деб, улуғлаган. Унга "Ғавсул Аъзам" ("улуғ ҳимоячи") ва "пири дастгир" ("мададкор пир") лақабларини берган.
Махдуми Аъзам (Буюк ҳазрат; асл исми Саййид Аҳмад Хожаги ибн Саййид Жалолиддин Косоний Даҳбедий, 1463/64-1542) – буюк аллома, йирик диний арбоб, нақшбандийлик тариқати пирларидан. Даҳбедий "Махдуми Аъзам", номи билан машҳур бўлган. Буюк шоир ва давлат арбоби Заҳириддин Муҳаммад Бобур уни ниҳоятда ҳурмат қилган ва Махдуми Аъзамга бағишлаб рубоийлар ҳам ёзган. Махдуми Аъзам ҳам шоир ҳақидаги "Бобурия" рисоласини ёзиб, Ҳиндистонга жўнатган.
Ўрганганларимиздан аён бўлдики, аъзамлар учта эмас, бешта бўлиб, биринчи Аъзам – Аллоҳ таолонинг Ўзи; иккинчиси, рутбаси баланд расуллар, қолганлари авлиёлар экан.
Дамин ЖУМАҚУЛ,
журналист
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Тонг саҳар тўрт мучамизнинг соғ, оиламиз тинч, ташқарида ҳеч қандай хавфнинг хатарисиз уйғониш биз ҳар доим ҳам эътибор беравермайдиганимиз, шукрини адо этишни эсимиздан чиқарадиганимиз неъматлар сирасига киради. Гўё асли шундай бўлиши керакдек яшайверамиз. Яна бир тур неъматлар борки, бизнинг эътиборимиздан четда. Буларга сув, ҳаво каби биз қадрламайдиган, лекин булар бўлмаса, бир соат ҳам яшай олмайдиган эҳтиёжларимиз киради.
Бу неъматларнинг шукрини адо этмаслик, яъни қадрига етмаслик оқибати нималарга олиб келиши бугунги кунда намоён бўляпти. Пала-партиш фойдаланиш сабаб Орол денгизининг қуриши нафақат минтақамизнинг, балки бутун дунёнинг муаммосига айланиб улгурганига анча бўлди. Биз учун текинга бериб қўйилган бу бебаҳо неъматни қадрламаслик орқасидан бугун инсоният жиддий муаммолар қаршисида турибди. Аллоҳ таоло Ўзининг каломида берилган неъматларни қадрлашни таъкидлаб, «Еб-ичинглар, аммо исроф қилманглар. Чунки У Зот исроф қилувчиларни севмас» (Аъроф сураси, 31-оят), деб буюрди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таҳорат қилаётган буюк саҳобалардан бири Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳунинг сувни кўпроқ ишлатаётганини кўрдилар ва унга: «Ҳой Саъд! Бу қандай исрофгарчилик?!» дедилар. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳу: «Эй Аллоҳнинг Расули! Таҳоратда ҳам исроф бўладими?» деди. У Аллоҳнинг ибодати учун таҳорат қилаётганда сувни сал кўпроқ ишлатиш исроф саналмаса керак, деб ўйлаган экан. Шунда у зот алайҳиссалом: «Ҳа, ҳатто оқиб турган дарёнинг ёқасида бўлсанг ҳам», дедилар.
Биз эса «Сув – текин» деган тушунча билан бир пайтлар шаҳарларимиз, қишлоқларимиз, маҳаллаларимизда зилол сувга тўлиб оққан ариқ-анҳорларни қуритдик. Борларини чиқиндихонага айлантирдик. Оқибатда илгари одамлар бемалол ичаверган ариқ сувлари ҳозир ҳатто қўл ювишга ҳам ўйланиб қолинадиган ҳолга келди.
Яқин-яқингача пойтахтнинг шимоли-шарқ томонидан кўриниб, баҳри дилингизни очган, хуш кайфият бағишлаган пурвиқор тоғлар бугун кўринмай қолганига одамлар энди-энди аҳамият бера бошлашди. Дарахтларнинг камайиши, автоуловларнинг кўпайиши, мавжуд яшил ҳудудлар қисқариб, ўрнига режасиз қуриб ташланаётган уй-жой экологияга, она табиатга таъсир қилмай қолмади. Қалин чангли парда ортига яширинган тоғлар худди бизни ёрдамга чақираётган, вақтида чора кўрилмаса, оғир оқибатлар юзага келишидан огоҳлантираётгандек гўё.
Ва ачинарлиси бу оғир оқибатлар ўзини кўрсата бошлади. 60 йиллик тажрибага эга IQAir ташкилоти томонидан тайёрланган охирги йиллик ҳисоботда қайд этилишича, ҳавонинг ифлосланиши оқибатида бир йилда дунё бўйича 7 миллион аҳоли ҳаётдан бевақт кўз юммоқда, миллиардлаб инсон нафас йўллари касалликлари ҳамда бошқа оғир дардларга йўлиқмоқда. IQAir сайти маълумотларига кўра, 2023 йил якунлари бўйича тузилган рейтингга мувофиқ, Ўзбекистон 134 давлат орасида 23-ўринни банд этиб турганини жуда ачинарли. Рўйхатдаги ҳавоси энг ифлос учликни Бангладеш, Покистон ва Ҳиндистон эгаллаган (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).
Сурункали респиратор касалликларининг дунё бўйлаб тарқалиши ва бу жараёнларнинг асоратларини ўрганган бир гуруҳ британиялик олимлар инсон ўлимига сабаб бўлаётган бешта асосий омиллардан бири нафас олиш тизими касалликлар эканини маълум қилишди. Тиббиёт соҳасига оид янгиликларни ёритадиган «Тhe Lancet» нашри эълон қилган мақолада 1990–2019 йилларда нафас йўллари касалликларининг тарқалиши 39,8 фоизга, ушбу дардлардан вафот этганлар сони эса 28,5 фоизга ошгани айтилган. Бронхиал астма энг кўп тарқалаётган сурункали респиратор касаллик сифатида қайд этилган бўлиб, нафас йўлларининг касалланиши, биринчи навбатда, чекиш иллати, шунингдек, ҳавонинг ифлосланиши ҳамда саноат ишлаб чиқаришининг турли хилдаги салбий оқибатлари сабаб юзага келмоқда.
Юртимиздаги мактабларнинг бирида атроф-муҳитни асраб-авайлаш ҳамда бошқа ижтимоий муаммоларни бартараф этиш, уларнинг олдини олишга бағишланган тадбирда бир ўқувчи йигит Она Ернинг одамларга қилган мурожаатини ўқиб берган эди. Сиз ҳам бу мурожаатга бир эътибор бериб кўринг-а:
«Эй одамзод, нималар қилиб қўйдинг, нималар қиляпсан! Тўхта! Бўлди! Етар энди. Дарахтларни кесиб, қанча ўрмонларни йўқ қилдинг, ҳавони, сувни булғатдинг. Кўлу дарёларни қуритдинг. Жуда қизиб кетдим. Яратилганимдан бери бунақа қизимаганман. Ҳаммаёғимни ёндириб, илма-тешик қилиб ташладинг-ку! Яна нима истайсан, одамзот?! Шаҳарларда тупроқ қолмади! Ҳаммаёқни тошдек бетон билан қоплаб ташладинг. Менинг сабрим чексиз эмас. Захираларим ҳам тугаб боряпти. Мени асрамасанг, эртага ўзинг қийналасан. Ўзингни бос. Тўхта. Атрофга қара! Ақл билан иш тутиб, менга озгина ёрдам бериб юборсанг, у ёғига ўзимни ўзим тиклаб оламан. Яхшиям Аллоҳ менга ўзимни ўзим совутиш қобилиятини берган. Лекин вазият шу зайлда давом этаверса, яъни табиат шу тарзда ифлослантирилаверса, тикланиш қобилиятим ҳам иш бермай қўйиши мумкин. Аввалги ҳолга қайтиши даргумону, лекин вазиятни яхши томонга ўзгартириш мумкин. Яхши инсонлар ҳали бор бу дунёда. Ҳаммангиз бирлашсангиз, қўлингиздан кўп нарса келади, Худо хоҳласа».
Ўсмир йигитнинг бу мурожаати ҳар биримизга кўзингизни очинг, вақт борида имкониятларни ишга солинг, деяётгандек гўё...
Аллоҳ ҳеч бир нарсани бекор яратмаган. Ҳар бир ўсимликнинг, ҳар бир жониворнинг вазифаси бор. Шунингдек, уларнинг мавжудлиги, яшаши бир-бирига чамбарчас боғлиқ. Бу занжирни узиш мумкин эмас. Бордию ҳайвонот ёки наботот оламининг бир вакили йўқ қилинса, бунинг оқибати қачондир барибир сезилиши аниқ.
Аччиқ ҳақиқат шуки, бор табиатдаги, яъни атроф-муҳитдаги кўпгина ресурслар йўқотиб бўлинган. Аммо ўша нарсаларнинг кўпини тиклаш, қайтариш мумкин. Ўз навбатида, борини сақлаб қолиш ҳам жуда муҳим. Шундай экан, Аллоҳ берган буюк неъматлар – сув, тупроқ, ҳаво, ўсимликлару жониворларга бўлган муносабатимизни ўзгартирайлик, азизлар. Зеро, биздан кейинги авлод ҳам озод ва обод юртда яшашга ҳақли.
«Ҳилол» журнали 8(65)-сонидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа