Савол: Қазо намозларни ўқишдан олдин ҳам азон айтилади, деб эшитгандим. Бир кунлик намозлар қазо бўлган бўлса, уларни адо этишда ҳар бир намоз учун алоҳида азон айтиладими?
Жавоб: Қазо намозларида ҳам худди вақтида ўқилаётган намоздаги каби азон ва иқомат айтилади. Зиммасида бирдан ортиқ қазо намозлари бўлган одам уларни бир вақтда ўқимоқчи бўлса, биринчи намозга азон айтади, қолганларини иқомат билан ўқийверади. Бу қоида ёлғиз ёки жамоат билан ўқиганга баробардир. Пайғамбаримиз (а.с.) ва саҳобалар Уҳуд ғазотида кетма-кет тўрт вақт – пешин, аср, шом ва хуфтон намозини ўқий олмаганлар. У пайтлар ҳали қўрқув намози ҳақидаги оятлар нозил бўлмаганди. Кейин ҳазрат Билол (р.а.) азон айтганлар ва Расулуллоҳ (с.а.в.) имомликларида аввал пешин, ке-йин аср, сўнг шом ва хуфтон намозларини ҳар бирига алоҳида иқомат билан адо этишган. Уламоларимиз ушбу воқеадан бирдан ортиқ қазо намозларини битта азон ва алоҳида иқоматлар билан адо этиш ҳукмини олишган (“Раддул муҳтор”).
Савол: Ўн беш-йигирма йиллик қазо намозларини ўқиш тартиби, вақтлари қандай?
Жавоб: Ўз вақтида ўқилмаган намоз фақат қазосини ўташ билан зиммадан соқит бўлади.
Кўп йил ўқилмаган намозларнинг қазосини ўташда тартиб шарт эмас, лекин шунда ҳам тартибга риоя қилиш (яъни, олдин бомдод, кейин пешин, сўнг асрни ўқиш) мустаҳабдир (“Фатовойи Ҳиндийя”).
Намозлар қай суратда ўталмай қолган бўлса, қазоси шу суратда ўталади. Яъни, сафарда ўқилмай қолган намоз ҳазарда ҳам қаср қилиб ўқилади. Ҳазарда ўталмаган намозни сафарда қазосини ўқимоқчи бўлган одам тўлиқ ўтайди.
Қазо намозларни куннинг исталган пайтида ўтаса бўлади. Уч маҳал мустасно. Улар: қуёш чиқаётган пайт, кун қиёмга (тиккага) келганда ва қуёш ботаётганда. Мана шу учта вақтда қазо намозларини ўқиб бўлмайди (“Баҳрур роиқ”).
Савол: Уч-тўрт кунлик қазо намозларини бирданига ўқиса бўладими?
Жавоб: Макруҳ вақтлардан бошқа пайтда бир уринишда қувват етганича уч-тўрт кунлик қазо намозларни ўташ мумкин.
Савол: Баъзи намозларда узунроқ, баъзи намозларда қисқароқ қироат қилган яхши, деб эшитдим. Шу ҳақда кенгроқ маълумот берсангиз.
Жавоб: Фарз намозларнинг аввалги икки ракатида, бошқа намозларнинг барча ракатида қироат қилиш фарз бўлиб, унинг энг оз миқдори битта узун ёки учта қисқа оятни ўқишдир.
Қироатнинг суннат бўлган миқдори сафарда, вақтнинг зиқлигида, фотиҳадан сўнг исталган сурани ўқишдир. Ҳазарда (уйда) ва бемалол вақтларда эса бомдод намозида Фотиҳа сурасидан кейин икки ракатда қирқ ёки эллик оят ўқиш суннат. Пешин намози (фарзи)да ҳам шу миқдорда қироат қилиш суннатдир (“Жомиъус сағир”). Аср ва хуфтон намозларида қироатнинг суннат миқдори Фотиҳа сурасидан ташқари йигирма оятдир. Шом намозида эса Фотиҳадан кейин икки ракатга ҳам биттадан қисқа сура ўқиш суннат (“Муҳийт”).
Муқимликда бомдод ва пешин намозлари фарзларида узун суралар ўқилади (“Виқоя”). Узун суралар Ҳужуротдан Буружгача бўлган суралардир.
Аср ва хуфтон намозларига ўртача узунликдаги суралар ўқилади. Бу турга Буруждан Баййинагача бўлган суралар киради.
Шом намозида эса қисқа суралар ўқилади. Баййинадан Қуръоннинг охиригача бўлган суралар қисқа суралар ҳисобланади (“Виқоя”, “Муҳийт”).
Савол: Суннат намозларидаги қироатларда ҳам суралар тартибига риоя қилиш керакми?
Жавоб: Фарз намозларининг иккинчи ракатида биринчи ракатда ўқиган сура ёки оятдан юқоридагисини ўқиш макруҳдир. Аммо суннат намозларда макруҳ эмас (“Муҳийт”).
Савол: Салла билан ҳожатхонага кирса бўладими?
Жавоб: Салла билан намоз ўқилгани ва у мўминнинг тожи бўлгани учун, у билан нопок ерларга, жумладан, ҳожатхонага кириш макруҳ ҳисобланади (“Фатовойи Ҳиндийя”).
Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу ёшлари ўтиб, кексайиб қолган чоғларида Мусҳафи шарифни олиб, йиғлаб туриб шундай дер эдилар: “Жиҳодлар билан овора бўлиб сени ўқий олмай қолдик”.
Бу қандайин гўзал узр! Хўш, биз ўзимизни нима деб оқлаймиз?! Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу шундайин гап айтдилар, аммо биз нима деймиз?! Қиёмат кунида “Қуръони карим ўқишдан сени нима чалғитди?!” – деб сўралсак, нима деб жавоб берамиз?! Токи у бизни зараримизга эмас, фойдамизга ҳужжат бўлиши учун кўксимизга босиб, кечаю кундуз тиловат қилиб бормаймизми?! Ахир Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таолонинг зикрини лозим тут, Қуръони карим тиловатида маҳкам бўл. Чунки бу сенинг осмондаги руҳинг, ердаги зикрингдир” [1], деганлар.
Қурони карим оятларини тадаббур қилмасдан, маънолари ҳақида фикр юритмаган ҳолда, ҳеч қандай тушунчасиз кўп тиловат қилиш асосий мақсад эмас. Агар инсон бир неча оятни тадаббур қилса, тафсир китобларига мурожаат этса ёки тафсир дарсларига қатнашса, маъноларни ўзлаштирса ва уларга амал қилса, бу иши ўша инсон учун улкан яхшилик, хайр-барака бўлади.
Имом Ғаззолий ҳазратлари бундай дейдилар: “Қуръон сиз сўрашингиз мумкин бўлган ва у сизнинг сўровларингизга жавоб бера оладиган тирик Расулдир. Сиз унга қулоқ солсангиз, у сизни қондиради”.
Қалблари иймон нури ила қоришиб кетган зотлар учун, албатта, Қуръонда шифо бордир. Яна Қуръони каримда саросима, шайтоний васвасалар, нафсу ҳавога эргашишдан сақловчи шифо бор. Қуръон ўқиган пайтимизда бизни фаришталар қуршаб олади ва улар ҳам бизга қўшилиб Раҳмон бўлган Зотнинг оятларига қулоқ тутади. Само фаришталари туни билан Қуръонга қоим бўладиган ер фаришталарига яқинлашадилар. Энди айтинг-чи, одамлар ухлаётган пайтда, тун қоронғусида биз Қуръон тиловат қиляпмизми?! Еру осмонлар Робби бизга қулоқ соладиган даражада оятларини тиловат қиляпмизми?!
Аллоҳ таолонинг шифо оятлари қуйидагилардир:
«...Ва мўмин қавмларнинг кўнгилларига шифо берадир» (Тавба сураси, 14-оят).
«Эй одамлар! Сизга ўз Раббингиздан мавъиза, кўксингиздаги нарсага шифо, мўминларга ҳидоят ва раҳмат келди» (Юнус сураси, 57-оят).
«Биз Қуръонни мўминлар учун шифо ва раҳмат ўлароқ нозил қилурмиз...» (Исро сураси, 82-оят).
«...У иймон келтирганлар учун ҳидоят ва шифодир...» (Фуссилат сураси, 44-оят).
«...Унда (асалда) одамлар учун шифо бордир...» (Наҳл сураси, 69-оят).
«Бемор бўлганимда менга шифо берадиган ҳам Унинг Ўзи» (Шуаро сураси, 80-оят).
Қуръони каримни тиловат қилиш, эшитиш, амал қилиш ва ҳар бир ишда ундаги ҳукмларга таяниб иш кўришдан четлашманг!
Ҳассон Шамсий Пошонинг
“Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар” номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.
[1] Имом Аҳмад ривояти.