Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
11 Июл, 2025   |   16 Муҳаррам, 1447

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:18
Қуёш
05:00
Пешин
12:34
Аср
17:41
Шом
20:01
Хуфтон
21:35
Bismillah
11 Июл, 2025, 16 Муҳаррам, 1447

“Шарҳ ал-ақоид ан-Насафия” асарига ёзилган шарҳ, ҳошия ва таълиқлар

20.08.2024   4349   4 min.
“Шарҳ ал-ақоид ан-Насафия” асарига ёзилган шарҳ, ҳошия ва таълиқлар

Манбашунослик фани тамойилларига кўра, муайян ёзма манба қўлёзмаларининг турли минтақаларда кўплаб сақланиб қолганлиги бир жиҳатдан, унинг кенг истифода қилинганига далил бўлса, иккинчи томондан, ўша асарнинг ўз йўналишида муҳим қийматга эга бўлганига далолат қилади. Ушбу омиллар Саъдуддин Тафтазонийнинг каломга доир ёзма меросида ҳам мавжуд бўлиб, зеро, унинг замирида алломанинг илмий салоҳияти ётади.

Саъдуддин Тафтазонийнинг калом илмига оид энг кенг тарқалган асари бу – “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия”дир. Бу асар 1367 йили Хоразмда ёзиб тугатилган. Бир жиҳатдан, у ёзилганидан буён таълим даргоҳларида асосий дарслик сифатида ўқитиб келинса, иккинчи томондан инсоният тарихидаги йирик мусулмон империяларда ҳам давлат раҳбарлари уни алоҳида ўрганганлар ва ўша ҳукмдорларга атаб баъзи олимлар унга шарҳ ва ҳошиялар ёзганлар. Бунга мисол сифатида Усмонли салтанатини келтириш мумкин. Хусусан, Султон Боязид II га ҳам устози Мавло Салоҳуддин томонидан “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия” ўқитилган ва у ушбу шогирдининг таклифига биноан асарга ҳошия ҳам ёзган эди.

Бундан ташқари, Муҳаммад Қосим “Ҳошия ал-Хаёлий ало Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия”га ҳошия ёзиб, уни Аштархонийлар сулоласининг учинчи вакили Бухоро хонлигининг ҳукмдори бўлган Имомқулихон ибн Динмуҳаммадга атаган.

Тадқиқотчилар “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия” асарини ўрганиш жараёнида турли асрларда яшаб ижод қилган ҳанафий, шофиий ва моликий мазҳаби олимлари томонидан 97 та шарҳ, ҳошия ва таълиқ ёзилганлигини аниқлаганлар.

Масаланинг муҳим жиҳати шундаки, асарга шарҳ ва ҳошия ёзганлар қаторида Саъдуддин Тафтазонийга замондош бўлган Иъззуддин Муҳаммад ибн Абу Бакр Ҳамавий ва Мавло Муҳаммад ибн Қози Манёс каби олимларнинг ҳам мавжудлиги таҳсинга сазовордир.

Шунингдек, унда келтирилган ҳадислар тахрижига оид алоҳида асарлар ҳам битилган. Бу эса, алломанинг замондош олимлар томонидан юксак эътирофи бўлиб, у манбанинг аҳамиятини белгиловчи муҳим омиллардан саналади. Лекин мазкур олимларнинг шарҳлари бугунги кунгача етиб келган бўлса-да, ҳали ҳануз нашр этилмаган.

Нашр этилган ҳошиялар ҳақида гапирганда “Ибн Жамоат” номи билан танилган Абу Абдуллоҳ Иъзуддин Муҳаммад ибн Абу Бакрнинг “Ҳошия ало Шарҳ ал-ақоид ан-насафия”;

Шамсуддин Аҳмад ибн Мусо Хаёлийнинг “Ҳошия ало Шарҳ ал-ақоид ан-насафия”, “Касталий” номи билан танилган Муслиҳуддин Мустафо ибн Муҳаммаднинг “Ҳошия ало Шарҳ ал-ақоид”, “Қора Халил” номи билан танилган Қозиаскар Қора Халил Афанди ибн Ҳасаннинг “Ҳошия ало Шарҳ ал-ақоид” ва бошқа шу каби 40 дан ортиқ чоп этилган ҳошияларни эътироф этишимиз мумкин.

Бундан ташқари “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия” асарига ёзилган ва ҳали ҳануз аниқланмаган 100 га яқин ҳошия ва шарҳлар тадқиқотчиларни кутиб турибти

Хулоса ўрнида шуни айтиш керакки, Саъдуддин Тафтазонийнинг ҳанафий-мотуридий таълимоти бўйича энг кенг тарқалган ва фойдаланиладиган асари “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия”дир. Зеро, у шарҳ бўлишига қарамасдан, шу пайтгача таълим тизимида унумли фойдаланиб келинмоқда. Шунингдек, асрлар оша машҳур олимларнинг диққат марказида бўлиб, шарҳ, ҳошия ва таълиқлар битилган.Бу эса, ушбу манба нафақат тарихда ўтган турли адашган фирқалар қарашларини танқидий ўрганишда, балки, замонавий радикал оқимларга илмий раддиялар беришда ҳам муҳим илмий аҳамият касб этади. 

 

Ўткирбек Собиров

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Бош мутахассиси

 

“Шарҳу ақоиди Насафия” асарини ўзбек тилига илмий-изоҳли таржимаси ҳамда

унинг андроид ва мультимедиа дастурларини тайёрлаш бўйича лойиҳа аъзоси

 

МАҚОЛА
Бошқа мақолалар
Мақолалар

​Жамоат ҳақининг гуноҳи оғир!

10.07.2025   2575   4 min.
​Жамоат ҳақининг гуноҳи оғир!

Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси хабар беришича, май ойининг 13-санасида бир кунда 3 млрд сўмлик энергоресурсларини талон-торож қилиш ҳолатлари аниқланган. Афсуски, бугун бундай газ ва электр энергияга яширинча уланиб, давлатга миллиардлаб зарар етказган кимсалар ҳақидаги хабарларни тез-тез ўқиб қоламиз.
 

Бировнинг, айниқса, халқ ҳақидан қўрқмай ўғрилик орқали манфаат топмоқчи бўлаётган инсонлар орамизда кўплаб топилади. Бундайларнинг наздида газ, сув, электр энергия туганмас бойлик. Ундан ҳар ким ўз манфаати йўлида фойдаланиши мумкин. Бироқ бу неъматлар хонадонларга кириб бориши учун минглаб инсонлар меҳнат қилишини, давлат эса миллиардлаб маблағ сарфлашини, улар ҳам бир кун тугаб қолишини хаёлига ҳам келтирмайди.


Аслида ушбу неъматлардан оқилона фойдаланиш, исроф қилмаслик нафақат фуқаролик мажбуриятимиз, балки инсоний вазифамиз, мўминлик бурчимиздир.


Айтиш жоизки, уйда, ишда, кўчада коммунал тўловлар атрофида айланаётган қатор муаммолар ҳақида кўп эшитамиз, баъзан ўзимиз унинг гувоҳи ёки бевосита иштирокчисига айланамиз. Лекин бу муаммолар тўловни ўз вақтида амалга оширмаслик ёки айрим нобоп кимсаларнинг қилмиши оқибатида юзага чиқаётгани ёдимизга ҳам келмайди. Тўловларни имкон бўла туриб асоссиз баҳоналар ёки ўз вақтида тўламаслик ёки ҳисоблагич жиҳозларини тескарига айлантириш ёхуд ҳар хил ҳийлалар ишлатиб, уларни тўлашдан қочиш давлатнинг ва халқнинг ҳақини ейиш ҳисобланади. Чунки табиий бойликлар давлат ва халқ мулкидир.


Қолаверса, коммунал хизматлардан фойдаланиш учун ҳар бир хонадон таъминотчилар билан шартнома тузиб, қўл қўйган ва ўзаро келишувда тўловни ўз вақтида адо этишга келишган. Шу боис тўловларни вақтида адо этишимиз шаръан ҳам жоиз. 


Таъкидлаш лозимки, халқнинг мулкида барча фуқаролар, хусусан, кам таъминланганлар, ногиронлар, етим-есирлар, кексаларнинг ҳақи бор. Улардан фойдаланишга келганда фаол бўлиб, тўловга келганда қочаётган, пайсалга солаётганлар юқорида зикр этилган қатламларнинг ҳам ҳақини ўзлаштириб, ноҳақ еяётганини билиб олсинлар. Зеро, Қуръони каримда: Эй иймон келтирганлар, бир-бирларингизнинг молларингизни ботил йўл билан еманглар (Нисо сураси 29-оят), дея огоҳлантирилган. Шундай бўлгач, ҳар бир фуқаро ўзгаларнинг молига, айниқса, жамоат мулкига хиёнат этмаслиги даркор! Бунга эътиборсизлик охиратда ёмон оқибатларга олиб келиши мумкин.


Ҳавла бинти Амр розияллоҳу анҳо ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай деганлар: Баъзи бир одамлар Аллоҳнинг мулки (жамоат пуллари)га хиёнат қилади. Қиёмат куни улар жаҳаннамга равона бўлишади (Имом Бухорий ривояти). Шундай экан, бу масалага жиддий ёндашишимизга тўғри келади.


Шунингдек, газ, электр энергия ва сув каби неъматлардан оқилона фойдаланиш ҳам динимиз талабидир. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Иқтисод қилган кимса камбағал бўлмас, маслаҳат қилган пушаймон бўлмас” (“Мушкотул насобиҳ”), деб тавсия  берганлар.


Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Солиҳ ҳидоят, гўзал кўриниш ва иқтисодли бўлиш набийликнинг етмишдан бир жузидир”, дедилар (Имом Бухорий ривояти).


Демак, доим аҳли солиҳлардан бўлиб, тежамкор бўлиш, исрофга йўл қўймаслик, ҳар бир нарсани ўз ўрнида, меъёрида тасарруф қилиш, керагидан ортиқ, беҳудага сарфламаслик набийликнинг етмиш жузидан бир жуз, етмиш бўлагидан бир бўлак экан. Буни ҳар бир мўмин-мусулмон яхши англаб, ҳаётига татбиқ қилиши лозим.


Хулоса қилиб айтганда, ҳалоллик инсон ҳаётини хотиржам, осойишта ва фаровон қилади. Шундай экан, коммунал тўловларни ўз вақтида тўлаб, халқ ҳақига хиёнат қилмайлик, азизлар!

 

Ғайрат БОЗОРОВ,

Деҳқонобод тумани

“Оқработ ота” жоме масжиди

имом-хатиби

 

"Ҳидоят" журналининг 6-сонидан олинди

Мақолалар