01 Октябр, 2024, 28 Рабиъул аввал, 1446
01 Октябр, 2024, 28 Рабиъул аввал, 1446
КИРИШ
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одам боласи тўлдирадиган идишларнинг энг ёмони қориндир. Одам боласига қаддини турғизадиган емаклар етади. Агар жуда лозим бўлса, таоми учун учдан бир, шароби учун учдан бир ва ҳавоси учун учдан бир”, дедилар (Имом Аҳмад, Имом Термизий ривояти).
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Албатта, мўмин бир ошқозон ила ейди. Кофир эса етти ошқозон ила ейди”, деганлар (Имом Термизий ривояти).
МУАММО
Ортиқча таомланиш – кўплаб касалликларнинг сабабчиси, очлик эса шифо манбасидир. Мўмин учун очликни кетказадиган, қаддини тутиб турадиган егулик кифоя қилади. У эрталабки чойни ичиб бўлиб, тушликка нима ейиш ҳақида ғам чекмайди, тушликдан келиб, тиши орасида қолган овқат қолдиқларини тозалаб кечки таомни ўйлаб ташвишланмайди.
АСОСИЙ ҚИСМ
Мўминлар онаси Оиша розияллоҳу анҳо айтадилар: “Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оиласи бир кунда икки марта егулик емаган, еса ҳам биттаси хурмо бўлган” (Имом Бухорий ривояти).
Бошқа ҳадисда Оиша онамиз розияллоҳу анҳо бундай деганлар: “Муҳаммад алайҳиссалом вафот этгунларича арпа нонга икки кун кетма-кет тўймадилар”.
Яна Оиша розияллоҳу анҳо онамиз: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қоринлари тўйиб овқат емадилар, хурмо билан рўза тутиб, сувнинг ўзи билан оғиз очдилар. Уйларида ҳафталаб қозон қайнамас эди”, деганлар.
Бир куни Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг уйларига бир аёл фарзандлари билан егулик сўраб келди. Оиша онамиз бир дона хурмодан бошқа ҳеч нарса топа олмадилар. Ўзларида ейишга ҳеч нарса бўлмасада, бир дона хурмони бўлса ҳам, ўша аёлга бердилар.
Кунларнинг бирида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам очликдан кўчага чиққанларида Абу Бакр розияллоҳу анҳуни учратиб қолдилар. Нима учун кўчага чиққанини сўраганларида, Абу Бакр розияллоҳу анҳу очликдан кўчага чиқишга мажбур бўлганларини айтадилар.
Сўнгра улар Умар розияллоҳу анҳуни учратишади. Умар розияллоҳу анҳуни ҳам очлик ташқарига чиқарган эди. Учовлари Абу Толҳа Ансорий розияллоҳу анҳунинг уйига бордилар.
Абу Толҳа Ансорий розияллоҳу анҳу ниҳоятда хурсанд бўлиб: “Аллоҳга қасамки, менинг уйимга келган меҳмонлардан кўра яхшироқ меҳмон дунёда йўқдир”, дедилар.
Абу Толҳа Ансорий розияллоҳу анҳу хурмо, сут билан меҳмон қилдилар. Таомланиб бўлишгач Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу оятни тиловат қилдилар: “Сўнгра, ўша кунда, албатта, берилган неъматлардан сўраласиз” (Такаасур сураси, 8-оят).
Саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга очликдан шикоят қилиб, қоринларига боғлаб олинган биттадан тошни олиб кўрсатишса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам иккита тошни олиб кўрсатардилар.
СТАТИСТИКА
Маълумотларга кўра, Ўзбекистонда йилига 3 миллион тонна истеъмол маҳсулотлари исроф қилинади. Тошкент шаҳрида ҳар куни 2 тоннага яқин нон маҳсулоти чиқиндига ташланади. Бу эса фақатгина пойтахтда йилига 730 тонна нон маҳсулоти чиқиндига айланишини англатади.
2019 йилда дунё бўйича ишлаб чиқарилган жами озиқ-овқат маҳсулотларининг 31 фоизи чиқиндига айланган. Ваҳоланки, йўқотилаётган озиқ-овқат маҳсулотларининг 25 фоизи муҳтожларга берилса, бутун дунёдаги очлик муаммосини тўлиқ ҳал қилиши мумкин.
ХУЛОСА
– Ортиқча таомланишдан тийилиш аввало соғлиқ учун фойдали, қолаверса исрофнинг олдини олиш – саналади;
– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига мувофиқ ҳафтада икки кун (душанба, пайшанба), ҳар ойнинг 13, 14, 15 кунлари рўза тутишга одатланайлик;
– Ресторан, миллий таом, кафеларда ҳаддан зиёд кўп овқат буюртма қилиб, ортиқча овқатларни ташлаб кетишдан сақланайлик;
– иссиқ таомни оила аъзоларимиз билан бирга тановул қилишни қанчалик ёқтирсак, фақир-мискинларга ҳам бу бахтни улашайлик.
УНУТМАНГ!
Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Сўнгра уларнинг ортидан намозни зое қилган ва шаҳватларга эргашган кимсалар ўрин олдилар. Энди улар, албатта, ёмонликка (ёмон жазога) йўлиқурлар” (Марям сураси, 59-оят).
Даврон НУРМУҲАММАД
Маълумки, дунёдаги мусулмонларнинг аксарияти, жумладан, Ўрта Осиё мусулмонлари ва бизнинг юртдошлар ҳам Қуръон ва ҳадисдаги ақидавий масалаларни тушунишда Аҳли сунна вал жамоанинг Мотуридий ақидасига амал қилиб келмоқда.
Имом Мотуридий Аҳли сунна вал жамоа ақидасини шарҳлаш ва ёритиб беришда муҳим роль ўйнаган атоқли исломий шахсиятлардан бири ҳисобланади.
Имом Мотуридий номи билан машҳур бўлган бу улуғ алломанинг тўлиқ исмлари Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Маҳмуд Абу Мансур Мотуридий Самарқандий Ансорийдир.
Имом Мотуридий Ислом оламида турли ўзгаришлар авж олиб турган, хусусан, ҳар хил ақийдавий фирқалар ўзаро тортишиб турган бир пайтда яшаб, илм-маърифатли бўлдилар.
Имом Мотуридий тафсир, ақида ва фиқҳ фанларига оид бир қанча китоблар ёзиб, улкан илмий мерос қолдирган.
Ислом тарихидан маълумки, 3-4 ҳижрий асрлардан турли эътиқодий тоифалар ривожланиб, ботил ақидавий фирқалар мусулмон умматини тафриқага сола бошлади. “Сен кофирсан”, “сен мунофиқсан” қабилидаги даъволар кўпайган ўша даврда Имом Мотуридий бизнинг диёрларда етишиб чиқиб саҳобалар, тобеъинлар ва замондошлари: таба тобеъинларнинг соғлом ақидаларини жамлаб, шарҳладилар ва Аҳли сунна ақидасини ҳимоя қилиб, керакли ўринларда раддиялар бердилар, адашганларни тўғри йўлга қайтардилар.
Кейинчалик у кишига эргашганлар Мотуридия ақидавий йўналиши деб атала бошлади. Баъзи жоҳил тоифалар даъво қилгани каби Имом Мотуридий янги дин ёки янги ақида олиб келмаганлар. Балки турли фирқалар томонидан Аҳли сунна вал жамоа ақидасини бузиб талқин қилиш бошланганда Пайғамбаримиз ва саҳобаи киромлар тутган йўл қайси экани шарҳлаб билдирилган. Шу тариқа Мотуридий ҳанафий мазҳаби асосчиси Абу Ҳанифанинг таълимотига суянган ҳолда, ўзига хос калом мактабини яратди.
Аҳамиятли жиҳати, Мотуридия ақидаси Қуръон, ҳадис ва ақл-идрок, мантиқ ва ҳақиқатга яқин экани билан бошқа таълимотлардан ажралиб туради. Имом Мотуридий ўз таълимотида Исломда ўта муҳим бўлган бағрикенглик, мўътадиллик ва инсонийликни тарғиб қилади.
Шуни таъкидлаш жоизки, Мотуридия ақидаси асослари Аҳли сунна вал жамоа ақидасининг асл ўзаги экани барча олимлар томонидан бирдек эътироф этилган.
Ислом оламидаги юксак хизматлари учун Имом Мотуридийга мусулмонлар томонидан олий унвонлар берилган. Жумладан, ўрта асрларда турли фирқа ва тоифалар ўзларининг бузғунчилик ҳаракатлари билан аҳли сунна вал жамоа мазҳабига таҳдид солганида унинг ҳимоясига тургани учун “Мусаҳҳиҳу ақийдата аҳлис-сунна”, яъни “Аҳли сунна ақидасини тўғриловчи” унвон берилган.
Бундан ташқари, Мотуридийни улуғлаб “Имом ал-ҳуда” (Ҳидоят йўли имоми) ва “Имом ал-мутакаллимин” (Мутакаллимлар имоми) каби номлар билан ҳам атаганлар.
Дарҳақиқат, Имом Мотуридий нафақат Марказий Осиёда, балки бутун Ислом оламида ўзининг муносиб ўрнига эга бўлган диний арбоблардан ҳисобланади.
Имом Мотуридийнинг ислом умматига қилган энг катта хизмати, Ислом умматини яна қайтадан жамлаш, Аҳли сунна вал жамоа эътиқоди атрофида бирлаштириш бўлди. Бугунги кунимизда ҳам ўтмишдаги каби ислом умматида бўлиниш, фирқаланиш, ўзгани куфр ва нифоқда айблаш борган сари кўпайиб бормоқда.
Баъзи бир адашган оқимлар томонидан қўштирноқ ичидаги “фатволар” инсонларни ислом маърифатидан узоқлаштиришга сабаб бўлмоқда. Айниқса, уларнинг “жиҳод”, “байъат”, “такфир”, “бемазҳаблик”, “ҳижрат” каби масалалардаги асоссиз “фатволари” ноҳақ қон тўкилишига олиб бормоқда ва инсонларнинг кафолатланган ҳуқуқларига раҳна солинишига сабаб бўлмоқда.
Бугун биз ҳам ўтмиш мужтаҳид зотларнинг илмий меросини чуқур ўрганишимиз ҳамда унинг инсонпарварлик ғояларини кенг мусулмонлар оммасига тарғиб этишимиз, униб, ўсиб келаётган ёшларимиз тафаккурини ақоид масаласида Имом Мотуридий каби улуғ алломаларимиз маънавий мероси негизида тўғри шакллантириш лозим.
Бинобарин, Имом Мотуридий илмий мероси бугунги кун учун ҳам катта амалий аҳамият касб этиб, ақидавий адашган баъзи бузғунчи гуруҳларни фош этишда муносиб ҳиссасини қўшиши, шубҳасиз.
Ўткирбек СОБИРОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Бош мутахассиси
“Шарҳу ақоиди Насафия” асарини ўзбек тилига илмий-изоҳли таржимаси ҳамда
унинг андроид ва мультимедиа дастурларини тайёрлаш бўйича лойиҳа аъзоси
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 