Аллоҳнинг қудрати эркин эканлиги инсоннинг дунёга келишидан бошқа ҳолатларда ҳам намоён бўлади. Тўғри инсон эркак ва аёлдан пайдо бўлади. Лекин Аллоҳ эркак ва аёлсиз ҳам инсонни ярата олади. Масалан: Одам алайҳиссаломни йўқдан бор қилган.

Шунингдек, Аллоҳ таоло фақат эркакнинг ўзидан ҳам инсон ярата олади. Бунга мисол: Ҳаво онамиз. Қолаверса, фақат аёлнинг ўзидан ҳам ярата олади. Исо алайҳиссаломни фақатгина Марям онамиздан яратган. Бундай ноодатий ҳолатлар эса илоҳий қудратнинг эркинлигини исботлаш учун фақатгина бир мартадан юз берган, бошқа такрорланмайди. Чунки биз бу ҳолатлардан ўзимизга етарли хулоса чиқардик ва Аллоҳнинг қудрати чексиз эканини билдик.

Аллоҳнинг қудрати чекланмаган. Сабабият оламидаги сабабларни ҳам Аллоҳ яратади. Илоҳий қудрат эса сабаблардан ҳам устундир. Энди илоҳий қудратнинг эркин эканига бошқа мисоллар келтирсак.

Ҳар биримиз кўзимиз билан кўрган ёмғирга назар солайлик. Ёмғир ёғиши учун ўзига яраша муҳит шаклланиши керак. Айрим жойларда ёмғир ёғса, бошқа жойларда ёғмайди. Дунё олимлари Аллоҳнинг ёрдами ила ёмғир ёғадиган ва ёғмайдиган ҳудудларнинг хариталарини ҳам тузиб чиқишган.

Лекин Аллоҳ хоҳлагани бўлади. Баъзан ёмғир ёғиши белгиланган жойларга умуман ёғингарчилик бўлмайди. Қурғоқчилик бўлиб, одамлар ҳатто очарчиликдан вафот этиши ҳам мумкин.

Шунингдек, қурғоқчил ерларда ёғингарчиликлар сероб бўлиши ҳеч гап эмас. Америка ва Европа қитъаларида шундай ҳолатлар кузатиладики, ёғингарчилик ҳудуди саналса-да, йиллаб осмондан ҳеч нарса ёғмаслиги мумкин.

Демак, бу ҳолатларда ҳам Аллоҳ Ўзининг қудрати эркин эканлигини кўрсатмоқда. Ҳа, шак-шубҳасиз Аллоҳ таоло хоҳлаган иш бўлади. Сабаблар дунёсида яшасак ҳам асл сабабчи бу Аллоҳнинг иродасидир.

Экин-текинларга ҳам бир назар солайлик. Деҳқон унга керакли барча ўғитларни беради, шароитларни яратади. Вақтида сув беради, об-ҳавонинг ҳисобини олади. Бироқ баъзида шундай ҳолатларда ҳам экилган экин кўзланган ҳосилни бермайди. Баъзида буткул нобуд бўлади. Бу борада Аллоҳ таоло қуйидагича марҳамат қилган:

﴿وَأُحِيطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ عَلَى مَا أَنْفَقَ فِيهَا وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا وَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُشْرِكْ بِرَبِّي أَحَدًا﴾

“(Дарҳақиқат), унинг меваси (боғи) иҳота (ҳалок) қилинди. Ўзи эса ҳувиллаб қолган ишкомларни (кўриб) ва уларга сарфланган нарсаларни (ўйлаб), чапак чалганича (пушаймон бўлиб): «Қани эди, мен ҳам Роббимга ҳеч кимни шерик қилмаганимда!» деб қолади” (Каҳф сураси, 42-оят).

Шайх Муҳаммад Мутавалли Шаъровийнинг

“Аллоҳнинг борлигига ақлий далиллар” китобидан.