01 Октябр, 2024, 28 Рабиъул аввал, 1446
01 Октябр, 2024, 28 Рабиъул аввал, 1446
Саҳобаларнинг баъзилари жангдаги қаҳрамонлиги билан танилган бўлса, баъзилари илм тарқатиш ва тақвоси билан ном қозонганлар. Фарзандлари сабаб тарихга муҳрланганлари ҳам бор.
Шулардан бири хазражлик саҳоба Башир ибн Саъд ибн Саълаба ибн Хилос ибн Зайд ибн Молик асли мадиналик бўлиб, Бадр жангида иштирок этган. У ўғли Нўъмоннинг исми билан “Абу Нўъмон” кунясини олган. Онаси Унайса бинти Халифа ибн Аъдий ибн Амр ибн Имриул Қайс. Башир Аъмра бинти Равоҳа деган аёлга уйланиб, Нўъмон деган фарзанд кўришди. Бу аёл ҳам Исломга кириб, Расулуллоҳ алайҳиссалом йўлига эргашган. Бу аёл машҳур саҳобий шоир Абдуллоҳ ибн Равоҳанинг синглиси эди.
Башир ҳижратдан олдин Мадинаи мунавварада мусулмон бўлган. У нубувватнинг ўн иккинчи йили ҳаж мавсумида Хазраж ва Авс вакиллари билан Расули акрамни бориб кўришган эди. Иккинчи Ақабада ҳам байъат қилиб, Мадинага қайтиб кетди.
Башир ибн Саъд жоҳилият даврида ёзишни яхши биларди. Ўша вақтда хат-саводли одамлар жуда кам бўлган.
У Расулуллоҳ алайҳиссалом қаерга борсалар, у зотга мулозим бўлган. Расули акрам иштирок этган жанглар ва ғазотларда ёнларида турган. У иниси Симок билан Бадр ғазотида, Уҳуд, Хандақ ва ундан кейинги жангларда ҳам қатнашди.
Хандақ ғазотида унинг ўзига хос ўрни бор. Расули акрам Башир ибн Саъд ҳижрий еттинчи йил шаъбонда Фадакка ўттиз кишилик сарияга бош қилиб жўнатдилар. Сўнг Водил қуро томонга шаввол ойида яна бир сарияга бош қилиб юборилган эди.
Башир саҳобий, фозил ва солиҳ киши эди. Расули акрам унга алоҳида эътибор бериб муомала қилардилар. У Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам вафотларидан кейин Абу Бакр Сиддиқнинг халифа бўлишида биринчилар қаторида қўллаб-қувватлади.
Ибн Асокир айтишича, муҳожирлар ва ансорлар ўтирган бир мажлисда Умар ибн Хаттоб бундай деди: “Биласизларми, баъзи ишларга (енгил қараб) рухсат берсам, нима қилган бўлардингиз?” Ҳамма жим қолиб индамади. Бу гапини икки ё уч марта такрорлади. Башир ибн Саъд деди: “Агар шундай қилсангиз, ўқни қандай тўғриласак, сизни ҳам шундай тўғрилаган бўлардик”, деди. Ҳазрати Умар уни бу гапи учун мақтади.
“Саҳиҳ”да Абу Масъуд Ансорийдан мана бу гапи собит бўлган: «Биз Саъд ибн Убода билан суҳбатлашиб ўтирганимизда Расули акрам келиб қолдилар. Башир ибн Саъд у зотдан: “Ё Расулуллоҳ, бизлар сизга салавот айтишга буюрилдик. Салавотни қандай айтамиз?” деб сўради. Расулуллоҳ алайҳиссалом сукут қилдилар. Бизлар қанийди бу саволни бермаса эди, деб хижолат бўла бошладик. Сўнг Расулуллоҳ алайҳиссалом: “Аллоҳумма солли ала Муҳаммад ва ала оли Муҳаммад, кама соллайта ала Иброҳийма ва борик ала Муҳаммад ва ала оли Муҳаммад, кама барокта ала Иброҳийма фи оламийн. Иннака Муҳаммад мажийдун. Вас-салому кама аълимтум”, дедилар».
Ибн Ҳишом, Ибн Саъд ва Воқидий Баширнинг қизи олиб борган баракали хурмо қиссасини бундай ҳикоя қиладилар: «Башир ибн Саъднинг қизи айтади: “Онам Умра бинти Равоҳа мени чақириб, этагимга бир идиш хурмони тўкиб, эй қизим, буни отанг ва тоғанг Абдуллоҳ ибн Равоҳага олиб бор. Мен хурмони олиб бораётиб Расулуллоҳ алайҳиссалом олдиларидан ўтдим. Мен одамлар орасидан отам билан тоғамни излаётган эдим. Шунда Расули акрам менга: “Бу ёққа кел, эй қизим, сен нимани олиб юрибсан?” дедилар. Мен: “Ё Расулуллоҳ, бу хурмо, отам Башир ибн Саъд ва тоғам Абдуллоҳ ибн Равоҳага онам бериб юборди”, дедим. У зот: “Бу ёққа олиб кел”, дедилар. Мен Расулуллоҳ кафтларига озгина хурмо бердим. Сўнг бир кийим хурмо учун тўшалди. Бир дона хурмо кийим устига думалаб кетди. Шунда у зот бир кишига Хандақ аҳлини хурмога келинглар деб чақиришни буюрдилар. Хандақ аҳли хурмо дарагини эшитиб биз турган жойга етиб келишди. Ҳар бирлари хурмодан олиб едилар. Қанча киши еганида ҳам хурмо камайиш ўрнига зиёда бўлиб борарди. Ҳатто Хандақ аҳли ўрнидан туриб кетдилар. Қарасам, кийим атрофида хурмо доналари қолиб кетган эди.
Башир ибн Саъддан ўғли Нўъмон ибн Башир ҳадис ривоят қилган, ўғли Нўъмондан Жобир ибн Абдуллоҳ ривоят қилган.
Башир ибн Саъд иниси Симок билан ҳижратнинг ўн иккинчи йили Ироқда ҳалок бўлган. Башир Ислом ва иймон нури у ерга етиб бориш йўлида жон фидо этган эди.
Аллоҳ таоло ундан рози бўлсин.
Манбалар асосида
Бобомурод ЭРАЛИ
тайёрлади.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
«Субҳаналлоҳ» жумласи Аллоҳ таоло бандалари айтишини яхши кўрадиган зикрлардан ҳисобланади. Биз ҳар куни беш маҳал намоз ўқиганимизда ўттиз уч мартадан «Субҳаналлоҳ», «Алҳамдулиллаҳ» ва «Аллоҳу акбар» зикрларини айтамиз. Унинг қанчалик савобли иш эканидан хабардормиз. Аммо биз қуйида «Субҳаналлоҳ»нинг фазилати эмас, балки мазкур жумланинг ўзбек тилига таржима қилиниши ҳақида тўхталиб ўтамиз. Зеро, айтаётган зикрларимиз мукаммал бўлиши ва ибодатимизда ихлос ҳосил қила олишимиз учун зикрларнинг маъносини билиш талаб этилади.
«Субҳаналлоҳ» жумласи аслида арабча سَبْحًا – يَسْبَحُ – سَبَحَ сўзидан ясалган бўлиб, у луғатда «дарёда сузмоқ», «юлдузларнинг осмонда сузиб юриши» каби маъноларни ифодалайди. سُبْحَانَ сўзи эса, мазкур феълдан ясалган масдар (ҳаракат номи) ҳисобланади. سُبْحَانَ اللهِ жумласи қисқартирилган шакл бўлиб, у аслида أُسَبِّحُ اللهَ سُبْحَانًا أو تَسْبِيحًا шаклига эга.
Биздаги диний адабиётларнинг аксариятида «Субҳаналлоҳ» сўзи «Аллоҳни поклаб ёд этаман, Аллоҳни поклайман», деб ўгирилган. Мазкур жумлани бу тарзда таржима қилиш нотўғри. Чунки Аллоҳ азалий пок Зот, У бизнинг поклашимизга муҳтож эмас. Аллоҳнинг айбу нуқсондан Поклигининг ибтидоси ҳам, интиҳоси ҳам йўқ. У Зот бандалари «Субҳаналлоҳ» деганларидан сўнг Пок бўлган эмас ёки бандалар «Субҳаналлоҳ» демай қўйсалар У Зотнинг Поклигига путур етмайди.
Ҳадиси қудсийларнинг бирида бундай дейилган: «Эй бандаларим, сизлар Менинг зараримга (яъни, Менга зарар етказиш даражасига) ҳеч қачон ета олмайсизларки, Менга зарар берсангизлар! Менинг фойдамга ҳам асло ета олмайсизларки, Менга фойда берсангизлар!» Имом Муслим ривояти.
Аслида биз Аллоҳни поклаб ёд этмаймиз, балки Уни пок деб биламиз, ҳар қандай айбу нуқсондан холи эканини тан оламиз, эътироф этамиз, холос.
Яҳудийлар: «Узайр Аллоҳнинг ўғлидир», насронийлар эса «Масийҳ Аллоҳнинг ўғлидир» деган даъвони қилишди. Шунингдек, улар фаришталар Аллоҳнинг қизлари, Аллоҳ ўзига фарзанд тутди, деб нолойиқ гап-сўзларни тарқатдилар. Лекин бу билан Аллоҳнинг шаънига зиғирча доғ тушгани йўқ. Улар бу сўзлари билан Аллоҳ Поклигига путур етказолмайдилар. Шунингдек, мўминлар «Субҳаналлоҳ» дейиш билан Аллоҳни поклаган ҳам ҳисобланмайдилар. Улар «Субҳаналлоҳ» дейишлари билан Аллоҳнинг Поклик сифати зиёда бўлиб қолмайди. Бу ерда ҳамма нарса эътиқодга боғлиқ. Кофир ва мушрик кимсалар Аллоҳ шаънига нолойиқ гапларни айтадилар ва Аллоҳга шерик қиладилар. Уларнинг эътиқоди шундай. Мўминлар эса, Аллоҳни ҳар хил айб-камчилик ва нуқсонлардан Пок ва Улуғ Зот деб тан олдилар. Бандалар бундан ортиқ нарсага тоқат қила олмайдилар.
Шуни унутмайликки, «покламоқ» сўзи «аслида тоза бўлмаган», «кир босган, ифлосланган нарсани тозалаш»га нисбатан ишлатилади. Масалан, қўлингиз кир, уни поклаш учун сув билан яхшилаб ювиш лозим. Кийимни ҳам худди шундай тозаланади. Энди, бир ўйлаб кўринг, «тозаламоқ» ва «покламоқ» сўзини Аллоҳга нисбатан қўллаш қанчалик катта хато!
Араб тилида «бобут-тафъийл» вазнида ясалувчи сўзларнинг маъноларидан бири шуки, у «фаъала боби»даги феъл ифодалаган иш-ҳаракат ёки сифатни мавжуд деб ҳисоблаш ёки тан олишни билдиради. Масалан:
صَدَقَ – рост гапирмоқ, صَدَّقَ – рост гапирган (ёки ростгўй) деб тан олмоқ.
كَذَبَ – ёлғон гапирмоқ, كَذَّبَ – ёлғон гапирган демоқ ёки ёлғончига чиқармоқ.
Шунга ўхшаб سَبَّحَ феъли ҳам «покламоқ» эмас, балки «пок деб тан олмоқ» маъносини ифодалайди.
Араб тилидаги луғат китобларда, жумладан «Лисанул-ароб», «Ан-ниҳоя», «Мухторус сиҳоҳ» китобларида تَسْبِيحٌ сўзи التَّنْزِيهُ وَالتَّقْدِيسُ وَالتَّبْرِئَةُ مِنَ النَّقَائِصِ деб изоҳланган. Яъни, унинг маъноси «нуқсон ва камчиликлардан холи, пок деб тан олмоқ», «Аллоҳнинг Пок Зот эканини эътироф этмоқ»дир.
Бас, шундай экан, «Субҳаналлоҳ» жумласини ўзбек тилига таржима қилишда юқорида айтиб ўтилган муҳим ва нозик жиҳатлар эътиборга олинса, барчамиз Ўз Зоти ва сифатида Тенгсиз ва Улуғ бўлган Аллоҳ таолонинг шаънига тўғри келмайдиган сўзларни айтишдан сақланган бўламиз.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 