15 Январ, 2025, 15 Ражаб, 1446
15 Январ, 2025, 15 Ражаб, 1446
Ўзбекистондаги ислоҳотларда инсон қадри, унинг манфаатлари эътибор марказида, халқимиз фаровонлиги ва муносиб ҳаёт кечиришини таъминлаш давлатимизнинг бош мақсадига айланган. Энг муҳими, ижтимоий-иқтисодий ўсиш ва ўзгаришлар ҳар бир юртдошимиз турмуш тарзида ифодасини топмоқда. Ислоҳотларнинг асл мақсади халқимизнинг оғирини енгил қилиш, муаммоларини вақтида ва самарали ҳал этиш, одамларнинг ҳаёт даражаси ва сифатини яхшилашдан иборат.
Кейинги йилларда кўрилаётган чора-тадбирлар натижасида халқимизнинг ижтимоий ҳаёти, турмуш тарзи яхшиланиб бормоқда. Халқпарвар сиёсатнинг илк самараси энг чекка ҳудудлар, хонадонлар, юртдошларимиз ҳаётида аксини топмоқда. Аммо бу жараёнларда жойларда йиллар давомида йиғилиб қолган муаммолар ҳам мавжудлиги сир эмас.
Камбағаллик Ўзбекистонда кўп йиллар ёпиқ мавзу бўлиб келди. Давлатимиз раҳбари 2020 йил 24 январь куни Олий Мажлисга Мурожаатномасида бу ҳақда очиқ-ойдин гапирди ва тарихда биринчи марта камбағалликни қисқартиришни устувор вазифа сифатида белгилади. Шундан буёе камбағалликни қисқартириш бўйича тизимлар ишлар қилинмоқда.
Бу борада илғор хорижий тажриба ўрганилиб, камбағалликни қисқартиришга қаратилган миллий дастурлар ишлаб чиқилди. Масалан, “Ҳар бир оила – тадбиркор”, “Ёшлар – келажагимиз” дастурлари ҳамда “Темир дафтар”, “Аёллар дафтари”, “Ёшлар дафтари” каби манзилли дастурлар аҳолининг камбағал қатламини қўллаб-қувватлашда муҳим чоралар бўлди.
Жорий йил 11 сентябрь куни Президентимиз камбағалликни қисқартириш борасидаги ишларни янги босқичга олиб чиқиш юзасидан видеоселектор йиғилишини ўтказди.
Унда берилган топшириқлар асосида энди мутасаддилар энг оғир маҳаллалардаги ночор оилаларга бориб, ижтимоий-иқтисодий аҳволини ўрганади, камбағалликдан чиқариш чораларини кўради. Давлатимиз раҳбари камбағалликка тушиш сабаблари ҳар хил экан, ечими ҳам алоҳида-алоҳида бўлиши кераклигини кўрсатиб ўтди.
Йиғилишда камбағалликни қисқартириш бўйича кейинги йиллар учун “Камбағалликдан фаровонлик сари” дастури тайёрланаётгани, унда еттита имконият ва масъулият тамойили асосида Ўзбекистоннинг навбатдаги янги ёндашувлари белгилаб берилиши маълум қилиниб, бундан буён камбағалликни қисқартириш умуммиллий ҳаракатга айланиши айтилганди. Бу борада мутасаддиларга ҳар бир маҳаллани тўлиқ хатловдан ўтказиб, улардаги “камбағал оилалар портрети”ни ишлаб чиқиш, камбағал оила бўйича индивидуал дастур яратиш, унда ҳар бир вазирликнинг вазифасини аниқ кўрсатиш каби вазифалар белгиланганди.
Шу каби вазифалар ижроси доирасида 23 сентябрда Президентимизнинг “Камбағалликдан фаровонлик сари” дастурини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги қарори қабул қилинди.
Қарор билан “Камбағалликдан фаровонлик сари” дастурини амалга ошириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар режаси ҳамда 2024–2025 йилларда аҳолини камбағалликдан чиқаришнинг йўналишлар ва ҳудудлар кесимидаги мақсадли кўрсаткичлари тасдиқланди.
Умуман, ҳужжатдан 2024 йил 1 ноябргача энг оғир аҳволдаги мингта маҳалланинг инфратузилмасини яхшилаш дастури, 1 декабргача эса тадбиркорлик фаолияти ҳамда аҳолининг барча қатламларига яшаш ва дам олиши учун қулай шарт-шароит яратиш мақсадида 2024–2025 йилларда туман ва шаҳарларни жадал комплекс ривожлантириш, жумладан, уларда камида биттадан маҳаллада “яшил маҳалла” лойиҳаларини амалга оширишни назарда тутувчи дастурлар тасдиқланиши кабилар ўрин олганки, бу шубҳасиз, ушбу йўналишдаги ишларни янги босқичга олиб чиқишга хизмат қилади.
Миллий қадриятларимиз билан чамбарчас боғланиб кетган муқаддас динимиз исломда ҳам инсон, шахс манфаати биринчи ўринга қўйилади. Зотан, ислом динининг асл моҳияти инсон манфаатларини қадрлаш, уни юксак мақомга олиб чиқишдир. Қуръони каримнинг қатор ўринларида бу умуминсоний юксак қадрият алоҳида таъкидланган. Ислом инсон учун лозим бўлган маънавий ва моддий манфаатлар уйғунлигини ўзида мужассам эта олган диндир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримнинг “Исро” сурасида: “Батаҳқиқ, Биз бани Одамни азизу мукаррам қилиб қўйдик ва уларни қуруқлигу денгизда (улов-ла) кўтардик ҳамда уларни пок нарсалар ила ризқлантирдик ва уни Ўзимиз яратган кўп нарсалардан мутлақо афзал қилиб қўйдик” (70-оят), деган.
Камбағаллик ва бойлик ҳақида динимизда нима дейилган?
Кишиларда бойлик ва камбағаллик ҳақида бироз хато тушунча бор. У ҳам бўлса, бойликни Аллоҳ тарафидан берилган иззат-икром, Аллоҳ розилигининг аломати, деб эътиқод қиладилар.
Аксинча, камбағалликни Аллоҳ тарафидан хуш кўрмаганлик аломати, деб тасаввур қиладилар. Аслида ундай эмас. Аллоҳ таоло молу дунё, бойликни яхши кўрган бандасига ҳам, ёмон кўрган бандасига ҳам бераверади, шунингдек, яхшининг ҳам, ёмоннинг ҳам ризқини тор қилиб қўйиши мумкин. Бойлик Аллоҳ таоло тарафидан бўлган иззат-икром эмас, балки имтиҳон-синовдир, шунингдек, камбағаллик ҳам. Синовдан мақсад эса Аллоҳ таолога итоат: банда бой бўлса, шукр қилиб, бойликни Аллоҳ таоло кўрсатган йўлга сарфлайдими, йўқми? Ёки камбағал бўлса, сабр қиладими, йўқми?
Бойлик афзалми ёки фақирликми, деган саволга буюк мутакаллим, аҳли суннат вал жамоат раисларидан бири Абу Муин Насафий (р.ҳ.) “Баҳрул калом” асарида жавоб берган: Бойлик фақирликдан афзалдир.
Уламолар айтишганки, сабрли камбағал шукр қилувчи бойдан кўра яхшироқ. Фақиҳ Абул Лайс (р.ҳ.) мана шу фикрни олган. Олимлар сабрли камбағал инсоннинг бахил, исрофгар бойдан кўра яхшироқ эканига иттифоқ қилган.
Ризқ учун саъй-ҳаракат қилиш динимиз талаби
Уламолар: “Агар кишининг куч-қуввати бўлса, касб-кор қилиш унга рухсат, агар унинг қуввати бўлмаса, касб қилиш суннат, агар болалари ва оиласи бўлиб, уларга муҳтож бўладиган бўлса, касб-кор қилиш фарздир”, дейдилар.
Пайғамбар (с.а.в.)дан ривоят қилинган ҳадиси шариф ҳам бунга далолат қилади: “Кимки дунёни ҳалол ҳолда, тиланчиликдан сақланган, аҳли оиласига ҳаракат қилган, қўшнисига яхшилик истаган ҳолда талаб қилса, қиёмат кунида юзи худди тўлин ой кечасидаги Ой каби бўлиб келади. Кимки дунёни фахрланиш ва кўпайтириш мақсади билан талаб қилса, Аллоҳ таоло унга ғазабланган ҳолда йўлиқиб, қиёмат кунида маҳшаргоҳга келади”.
Президентимиз таъкидлаганидек, камбағалликни фақат пул тарқатиш, нафақа тўлаш билан ҳал қилиб бўлмайди. Бунинг учун камбағал оила аъзоларини ўқитиш, касбга ўргатиш ва иш билан таъминлаш жуда муҳим. Баъзида камбағалликка ишёқмаслик, дангасалик ҳам сабаб бўлиши мумкин. Бундай оилалар ёки фуқароларга давлат ва саховатпеша ҳомийлар томонидан бир-икки маротаба ёрдам берилиши мумкин.
Лекин “Қўлдан берганга қуш тўймас”, деган гап бор. Шу боис, яратилган имкониятдан тўлиқ фойдаланган ҳолда камбағал, кам таъминланган оилага пул эмас, балки пул топиш имконияти яратиб берилса, мақсадга мувофиқ бўлади. Бу ўша фуқаро учун ҳам, давлат ва жамият учун ҳам фойдалидир.
Аҳолини камбағалликдан чиқариш учун уларни иш билан таъминлаш, иш ўринларини яратиш, ер ажратиш чоралари кўрилмоқда. Ҳар бир киши ҳалол меҳнат қилса, албатта, Аллоҳ таоло унга ризқ ва барака беради. Шариатимизда ҳам мўминлар ҳалол, ўз касбидан ҳаёт кечиришга тарғиб қилинган. Ҳадиси шарифда бундай дейилади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Одам боласи ейдиган таомдан Аллоҳга киши қўли билан касб қиладиганидан маҳбуброғи йўқдир. Албатта, биродарим Довуд қўли билан қилган касбидан ер эди”.
Ислом дини меҳнат кишисини жуда юксак даражага кўтаради, ўз ризқини топиш учун қилган ҳаракатини ибодат қаторида ҳисоблайди. Имом Табароний ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким қўл меҳнатидан чарчаб кунни кеч қилса, уни гуноҳлари кечирилган ҳолда кеч қилибди”, деганлар.
Касб-ҳунарни қадрлаб, меҳнатни ҳаётий зарурат деб билишга чақирувчи таълимлардан бири сифатида Пайғамбаримиздан ривоят қилинган қуйидаги ҳадисни келтиришимиз мумкин.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бир киши тиланчилик қилиб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан сўрадилар: “Уйингда бирор нарсанг борми?” У жавоб берди: “Ҳа, бор. Баъзисини остимизга солиб, баъзисини кечаси устимизга ёпадиган ёпинчиғим ва сув ичадиган бир идишимиз бор”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Икковини келтир!”. У киши айтган нарсаларни олиб келди.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келтирилган нарсаларни қўлларига олдилар ва саҳобалардан сўрадилар: “Буларни ким сотиб олади?” Саҳобалардан бири: “Мен уларни бир дирҳамга оламан”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир неча бор: “Ким бунинг устига зиёда қилади”, дедилар. Бошқа бир саҳоба: “Мен уларни икки дирҳамга оламан”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам икки нарсани саҳобага бердилар ва ундан икки дирҳамни олиб ансорийга узатар эканлар: “Бир дирҳамга овқат сотиб олиб, аҳли аёлингга олиб бор ва қолган бир дирҳамга болта сотиб ол-да, менга олиб кел”, деб амр қилдилар.
У одам буйруқни бажариб, болта сотиб олиб, ҳузурларига келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак қўллари билан болтага соп ясадилар ва уни ансорийнинг қўлига бердилар-да: “Энди бориб ўтин йиғиб, уни сот, ўн беш кун сени кўрмайин”, дедилар. Ансорий шу кунлар ичида ўтин йиғиб, уни сотиб, ўн беш дирҳамга эга бўлди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келди. Шунда Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бу маблағнинг бир қисмига овқат харид қил, бир қисмига кийим-кечак сотиб ол”, дедилар. Сўнгра марҳамат қилиб айтдилар: “Бундай қилишинг сенга ярашади. Тиланчилик қилишинг қиёмат куни юзингда доғ бўлади”.
Ҳалол меҳнат инсонни дунё ва охиратда азиз ва мукаррам қилади, боқиманда бўлишдан сақлайди. Ҳалол меҳнат қилган инсон таъмадан йироқ бўлади, тинч ва осойишта ҳаёт кечиради.
Ислом дини ризқ инсоннинг тақдирида белгилангани, ундан зиёди бандага етиб келмаслигини таъкидласа-да, уни ҳалол, покиза йўл билан талаб қилишга, ризқ учун саъй-ҳаракат этишга буюради. Аллоҳ таоло: “Бас, намоз тугагандан сўнг ер юзи бўйлаб тарқалинг ва Аллоҳнинг фазлидан талаб қилинг ва Аллоҳни кўп эсланг, шоядки ютуққа эришсангиз”, деган (“Жума” сураси 10-оят). Ушбу оятда Аллоҳ таоло мусулмонларни ер юзида ҳалол йўл билан ризқ топишга тарғиб қилмоқда ва бу ишни Аллоҳнинг фазлидан талаб қилиш, деб номламоқда.
Меҳнатга лаёқатсизларга кўмак бериш зарурати
Ислом дини имкони бор кишиларни ишлашга, ўзи ва оиласи учун етарли даражада ризқ топишга буюради. Ишлашга имконияти йўқ, бисотида эҳтиёжини қоплайдиган маблағга эга бўлмаган кишиларга бой қариндошларини бириктириб қўяди ва уларга нафақа мажбуриятини юклайди. Лекин ҳамма камбағалнинг ҳам бой қариндоши бўлавермайди. Ислом дини бундай чорасизларни ҳам назардан четда қолдирмаган. Аллоҳ таоло бой кимсаларга мол-дунёларидан камбағаллар ҳақини беришга буюрган. У закот дейилади.
Закот камбағалликка қарши курашади, мусулмонлар ўртасидаги биродарлик муносабатларини яхшилайди, уларда сахийликни тарбиялайди, қалбни бахиллик ва хасисликдан тозалайди, мол-мулкни зиёда қилади ва турли кулфатлардан сақлайди. Аллоҳнинг марҳаматидан умид қилган ва одобнинг юқори чўққиларини эгалламоқчи бўлган ҳар бир мусулмон ўзига берилган неъматларни муҳтожлар билан бўлишишни билиши лозим. У ўзгаларга фойда келтириб, Аллоҳ таолонинг розилигига эришишга ҳаракат қилмоғи керак. Закот бериш миннатдорлик ва шукроналикни изҳор қилишдир. Бунинг учун Аллоҳ ўз неъматларини янада зиёда қилади.
Давлат, жамият ва инсонлар куч-қудратини камбағалликни кетказиш йўлида ишга солиб, ўзаро бирдамликда ҳаракат қилса, фақир ва муҳтожлар қолмайди. Жамият тинчлик, фаровонлик ва ўзаро бирдамликда яшайди. Шундай экан, Президентимизнинг қамбағалликни қисқартириш бўйича билдирган ташаббуслари атрофида бирлашиб, кам таъминланганларга кўмак кўрсатсак, уларнинг бахтли ва фаровон яшаши учун ҳиссамизни қўшсак, ўйлайманки, Аллоҳ таоло зиммамизга юклаган инсонийлик бурчимизни адо этган бўламиз.
Зайниддин домла ЭШОНҚУЛОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари
"Янги Ўзбекистон" газетасининг
2024 йил 25 сентябрь, 195-сонидан
- 61وَذُو الإِيْمَانِ لَا يَبْقَى مُقِيمًا بِسُوءِ الذَّنْبِ فِي دَارِ اشْتِعَالِ
Маънолар таржимаси: Мўмин банда гуноҳ зарари туфайли алангаланиб ёниш диёрида муқим ҳолатда боқий қолмайди.
Назмий баёни:
Осий мўмин доимо қолмас абад ҳеч,
Алангали диёрдан чиқар эрта кеч.
Луғатлар изоҳи:
وَذُو الاِيْمَانِ – мубтадо.
لَا – нафий ҳарфи.
يَبْقَى – музориъ феъли. Фоили яширин هُوَ замир бўлиб, ذُو الاِيْمَانِ га қайтади.
مُقِيمًا – муқим деганда бирор маконда доимий қолувчи киши тушунилади.
بِ – “сабабия” маъносида келган жор ҳарфи.
سُوءِ الذَّنْبِ – сифат мавсуфга изофа қилинган, бу жумла, аслида, بِسَبَبِ الذَنْبِ السَّيِّءِ бўлган.
فِي – “зарфият” маъносида келган жор ҳарфи.
دَارِ اشْتِعَالِ – бу калимадан дўзах назарда тутилган. Чунки у абадий алангаланиб ёниб туради. Жор ва мажрур يَبْقَى феълига мутааллиқ.
Матн шарҳи:
Аҳли сунна вал-жамоа мазҳабига кўра гуноҳи кабиралар қилган мўмин киши тавба қилишга улгурмасдан вафот этиб кетган бўлса-да, дўзахда абадий қолмайди. Бундай кишилар қилган осийликларига яраша жазоланиб, сўнгра қалбларида иймон борлиги эътиборидан дўзахдан чиқариладилар. Улар ҳақида ҳадиси шарифда шундай хабар берилган:
حَدَّثَنَا عِمْرَانُ بْنُ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ يَخْرُجُ قَوْمٌ مِنْ النَّارِ بِشَفَاعَةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُسَمَّوْنَ الْجَهَنَّمِيِّينَ. رَوَاهُ الْبُخَارِىُّ
Бизларга Имрон ибн Ҳусайн розияллоҳу анҳумо Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитганини гапириб берди: “Бир қавм Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шафоатлари сабабли дўзахдан чиқиб, жаннатга кирадилар, “жаҳаннамийлар” деб номланадилар”. Имом Бухорий ривоят қилган.
Шарҳ: Имом Бухорий ривоят қилган ушбу ҳадиси шарифга кўплаб шарҳлар ёзилган. Муновийнинг “Тайсир би шарҳи жомиъис соғир” китобида қуйидагича шарҳланган: “Бу ерда ушбу исм ишлатиладиган даражада уларнинг жаҳаннамда узоқ азобланишларига ва ҳатто ундан чиқишларига умид ҳам узилишига ишора бор. Шундан сўнг улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шафоатлари билан ундан чиқариладилар”[1].
Муборакфурийнинг “Туҳфатул Аҳвазий” китобида қуйидагича шарҳланган: “Ушбу ном уларга атоқли от бўлиб, (жаннатга кирганда ҳам) ўзгармаган бўлади”.
Ҳофиз “Фатҳ”да қуйидагиларни келтирган, “Насаий Амр ибн Амрнинг Анас розияллоҳу анҳудан қилган ривоятида: “Жаннат аҳли “анавилар жаҳаннамийлар” дейишганида, Аллоҳ таоло: “Улар Аллоҳнинг озод қилган бандаларидир”, деб айтади”, – дейилган.
Муслим ушбу ҳадисни бошқа йўлдан Абу Саъиддан ривоят қилган. Ўша ривоятда: “Улар (яъни жаҳаннамийлар деб ном олганлар) Аллоҳга дуо қиладилар, Аллоҳ улардан ушбу исмни кетказади”, лафзлари зиёда қилинган”[2].
Жазо соқит қилинишига сабаб қилиб қўйилган ишлар
Дунёда баъзи бир ишлар борки, Аллоҳ таоло бу ишларни гуноҳкор бандалардан дўзах азобини соқит қилишга сабаб қилиб қўйган. Булар:
1. Тавба. Қилган гуноҳларига астойдил тавба қилган ва иймонга келиб солиҳ ишларни қилган инсонларга жаннат ваъдаси берилган. Зеро, тавба қилиш деганда маъсиятларни тарк қилиб таоатга қайтиш тушунилади.
“Илло, иймон келтириб, эзгу ишларни қилган зотларгина (бундан мустаснодир). Бас, улар жаннатга кирурлар ва уларга бирор нарсада ноҳақлик қилинмас”[3].
2. Истиғфор. Аллоҳ таоло истиғфор айтган бандаларни азобламаслигини хабар берган:
“Улар истиғфор айтиб (кечирим сўраб) турган ҳолларида ҳам Аллоҳ уларни азобловчи эмас”[4].
“Мағфират сўраш, яъни гуноҳларнинг зараридан сақлашни ва уларни бекитишни сўраб ёлвориш – истиғфор дейилади”[5].
Қуйидаги калималар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таълим берган энг машҳур истиғфорлардан бири ҳисобланади:
أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيَّ الْقَيُّومَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ
“Аллоҳдан мағфират сўрайман, Ундан ўзга илоҳ йўқдир, У абадий барҳаёт ва бутун борлиқни тутиб тургувчидир, Унга тавба қиламан”.
3. Яхши ишлар. Аллоҳ таоло яхши ишлар ёмонликларни кетказишини айтган:
“Кундузнинг икки тарафида ва кечанинг бир бўлагида намозни тўкис адо қил! Албатта, яхшиликлар ёмонликларни кетказади. Бу эса, эсловчиларга эслатмадир”[6].
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ёмон иш содир бўлиб қолса, дарҳол уни ўчирадиган яхши ишни қилишга буюрганлар:
عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُمَا كُنْتَ وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ
Абу Зар Ғифорий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қаерда бўлсанг ҳам Аллоҳга тақво қил, ёмон ишга уни ўчирадиган яхши ишни эргаштиргин, инсонларга гўзал хулқлар билан муомала қилгин”, – дедилар”. Имом Термизий ривоят қилган.
4. Дунёвий мусибатлар. Дунёда мўмин киши бирор мусибатга учраса, шу мусибатлари сабабли Аллоҳ таоло унинг олдин қилган хатоларини ювиб юборади.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ وَأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ مَا يُصِيبُ الْمُؤْمِنَ مِنْ وَصَبٍ وَلاَ نَصَبٍ وَلاَ هَمٍّ وَلاَ حَزَنٍ وَلاَ أَذًى وَلاَ غَمٍّ حَتَّى الشَّوْكَة يُشَاكُهَا إِلاَّ كَفَّرَ اللَّهُ مِنْ خَطَايَاهُ. رَوَاهُ اَحْمَدُ
Абу Ҳурайра ва Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳумолардан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўминга бирор касалликми, кулфатми, ғамми, ташвишми, хафаликми етса, ҳатто тикан кириб оғритса ҳам, албатта, Аллоҳ хатоларига каффорот қилади”, – дедилар”. Имом Аҳмад ривоят қилган.
5. Мўминларнинг тириклигида ва вафотидан кейин орқасидан истиғфор айтишлари:
“Улардан кейин (дунёга) келганлар: “Эй Роббимиз, бизни ва биздан аввал иймон билан ўтган биродарларимизни мағфират қилгин, иймон келтирганларга (нисбатан) қалбларимизда нафрат (пайдо) қилмагин. Эй Роббимиз, албатта, Сен шафқатли ва меҳрибонсан”, – дерлар”[7].
6. Ўлимидан кейин унинг номидан садақа ё ҳаж қилиш каби ишлар:
Инсон вафотидан сўнг унинг ортидан у учун қилинган садақанинг савоби тегишига ушбу ҳадис далилдир:
أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ قَالَ أَخْبَرَنِي يَعْلَى أَنَّهُ سَمِعَ عِكْرِمَةَ يَقُولُ أَنْبَأَنَا ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ تُوُفِّيَتْ أُمُّهُ وَهُوَ غَائِبٌ عَنْهَا فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ أُمِّي تُوُفِّيَتْ وَأَنَا غَائِبٌ عَنْهَا أَيَنْفَعُهَا شَيْءٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ بِهِ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ قَالَ فَإِنِّي أُشْهِدُكَ أَنَّ حَائِطِيَ الْمِخْرَافَ صَدَقَةٌ عَلَيْهَا. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ
Бизларга Ибн Журайж хабар берди у Икриманинг шундай деяётганини эшитган экан: “Бизга Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо хабар берди: “Саъд ибн Убода розияллоҳу анҳунинг онаси вафот этди. Ўша пайт у онасининг ёнида эмас эди. Шунда у: “Эй Аллоҳнинг Расули, онам вафот этди, мен унинг ёнида йўқ эдим, агар мен унинг номидан бирор нарса садақа қилсам унга наф берадими?” – деди. У зот: “Ҳа”, – дедилар. Шунда у: “Мен сизни гувоҳ қиламанки, мевали боғим унинг номидан садақадир”, – деди”. Имом Бухорий ривоят қилган.
Инсон вафотидан сўнг унинг ортидан у учун қилинган ҳажнинг савоби тегишига ушбу ҳадис далилдир.
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ امْرَأَةً مِنْ جُهَيْنَةَ جَاءَتْ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَتْ إِنَّ أُمِّي نَذَرَتْ أَنْ تَحُجَّ فَلَمْ تَحُجَّ حَتَّى مَاتَتْ أَفَأَحُجُّ عَنْهَا قَالَ نَعَمْ حُجِّي عَنْهَا أَرَأَيْتِ لَوْ كَانَ عَلَى أُمِّكِ دَيْنٌ أَكُنْتِ قَاضِيَةً اقْضُوا اللَّهَ فَاللَّهُ أَحَقُّ بِالْوَفَاءِ. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: “Жуҳайна қабиласида бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ёнларига келди ва: “Онам ҳаж қилишни назр қилган эди, ҳаж қилишга улгурмасдан вафот этди. Унинг номидан ҳаж қилсам бўладими?”, – деди. У зот: “Ҳа, унинг номидан ҳаж қил, айтгинчи, онангнинг зиммасида қарз бўлганида адо қилармидинг?! Аллоҳнинг қарзини адо этинглар, Аллоҳ вафога энг ҳақлидир”, – дедилар”. Имом Бухорий ривоят қилган.
7. Шафоат қилувчиларнинг шафоати:
Шафоат қилувчиларнинг шафоатларига сазовор бўлиш сабабидан ҳам Аллоҳ таоло бандадан дўзах азобини соқит қилади. Шафоат ва шафоат қилувчилар ҳақида 28-байтнинг шарҳида батафсил баён қилинди.
8. Шафоатсиз ҳам, энг меҳрибон Зот Аллоҳ таолонинг авф этиши:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنِّي لَأَعْلَمُ آخِرَ أَهْلِ النَّارِ خُرُوجًا مِنْهَا وَآخِرَ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولًا رَجُلٌ يَخْرُجُ مِنْ النَّارِ كَبْوًا فَيَقُولُ اللَّهُ اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ فَيَأْتِيهَا فَيُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهَا مَلْأَى فَيَرْجِعُ فَيَقُولُ يَا رَبِّ وَجَدْتُهَا مَلْأَى فَيَقُولُ اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ فَيَأْتِيهَا فَيُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهَا مَلْأَى فَيَرْجِعُ فَيَقُولُ يَا رَبِّ وَجَدْتُهَا مَلْأَى فَيَقُولُ اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ فَإِنَّ لَكَ مِثْلَ الدُّنْيَا وَعَشَرَةَ أَمْثَالِهَا أَوْ إِنَّ لَكَ مِثْلَ عَشَرَةِ أَمْثَالِ الدُّنْيَا فَيَقُولُ تَسْخَرُ مِنِّي أَوْ تَضْحَكُ مِنِّي وَأَنْتَ الْمَلِكُ فَلَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ضَحِكَ حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ وَكَانَ يَقُولُ ذَاكَ أَدْنَى أَهْلِ الْجَنَّةِ مَنْزِلَةً. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Мен дўзахдан энг охири чиқадиган ва жаннатга энг охири кирадиган кишини аниқ биламан, у дўзахдан ранглари ўчиб чиқиб келади. Аллоҳ таоло унга бор: “Жаннатга кир”, – дейди. У жаннатнинг ёнига келади, унга жаннат тўлиб кетгандек туюлади. У қайтади ва: “Эй Роббим, у лиқ тўла”, – дейди. У зот: “Бор, жаннатга кир”, – дейди. У яна жаннатнинг ёнига келади, унга жаннат тўлиб кетгандек туюлади. У қайтади ва: “Эй Роббим, у лиқ тўла”, – дейди. У зот: “Бор, жаннатга кир, (у ерда) сенга дунёча келадиган ва яна унинг ўн бараварича келадиган, ёки сенга дунёнинг ўн бараварича келадиган жой бор”, – дейди. У: “Сен подшоҳ бўла туриб мени масхара қиляпсан, ё менинг устимдан куляпсан”, – дейди. Шунда мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг озиқ тишлари кўринадиган даражада кулганларини кўрганман. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўша киши жаннатдан энг кам жой олган кишидир”, – дедилар”. Имом Бухорий ривоят қилган.
Шулардан кўриниб турибдики, қалбида иймони бор одам дўзахда абадий қолмайди, албатта, бир куни ундан чиқиб, жаннатга киради.
Ўший раҳматуллоҳи алайҳ шу ергача Аҳли сунна вал-жамоанинг асосий эътиқодий қарашларини баён қилган ва энди сўзларини якунлашга киришган.
Кейинги мавзу:
Гўзал назмий баён.
[1] Муновий. Тайсир би шарҳи жлмиъис-соғир. “Мактабатуш шомила”. – Б. 618.
[2] Муборакфурий. Туҳфатул Аҳфазий. “Матабатуш шомила”. – Б. 318.
[3] Марям сураси, 60-оят.
[4] Анфол сураси, 33-оят.
[5] Доктор Аҳмад Фарид. Баҳрур-роиқ. – Искандария: “Дорул Мажд”, 2009. – Б. 100.
[6] Ҳуд сураси, 114-оят.
[7] Ҳашр сураси, 10-оят.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 