Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний

07.10.2024 6690 3 min.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Замонамизнинг мужтаҳид олимларидан бири Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳ 1943 (ҳижрий 1326) йил Ҳиндистоннинг Саҳаронпур шаҳридаги Девбанд қишлоғида дунёга келди. Машҳур нақлга кўра, бу оиланинг насаби учинчи халифа Ҳазрат Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳуга бориб етади.

Муҳаммад Тақий Усмоний дастлабки илмларини ота-онасидан олган.

Муҳаммад Тақий Усмонийнинг юксак илм чўққиларини эгаллашида отаси Муҳаммад Шафи раҳимаҳуллоҳнинг улкан ҳиссаси бор.

Муҳаммад Тақий Усмоний таълимни саккиз ёшида отаси Муҳаммад Шафи Карачида қурдирган “Дорул улум” мадрасасида бошлади. Бу ерда тафсир, ҳадис, калом, фиқҳ, фароиз каби классик Ислом илмларини яна араб тили ва адабиётини ўқиди. Ўн олти ёшида ушбу таълим даргоҳини имтиёзли шаҳодат билан тамомлаган биринчи битирувчилардан бўлди.

Муҳаммад Тақий Усмоний 1964 йилда Карачи университетининг “Ҳуқуқ, иқтисод, сиёсат”, 1967 йилда шу олийгоҳнинг “Ҳуқуқ”, 1970 йилда Панжоб университетининг “Араб адабиёти” бўйича олий дипломини қўлга киритди.

Тақий Усмоний Ислом иқтисоди бўйича дунёнинг энг етук мутахассиси саналади. Исломий банк соҳасига доир бир қанча ташкилотлар аъзосидир. Хусусан, Покистон Ислом иқтисодиёти раиси, Жидда шаҳридаги Саудия-Америка Банкининг шаръий ҳайъати раиси, Нью-Йорк Ислом Кенгашининг шаръий қўмитаси раиси, Баҳрайн City банкининг шаръий қўмитаси раиси лавозимларида фаолият олиб борган.

Бундан ташқари, “Swiss Re Takaful” (Швецария), “Dow Jones Index” (Нью-Йорк), “Commission for Islamisation of Economy of Pakistan”, “Centre for Islamic Economics” (Покистон), “HSBC Amanah Finance Dubai” каби ташкилотлар аъзоси ҳисобланади.

Ҳозирда Тақий Усмоний “Дорул улум” университети ректори ўринбосари, шунингдек, Ислом олами бирлиги ташкилоти қошидаги Ислом фиқҳи академияси, Европа фатво ва тадқиқот Қўмитаси ва бошқа кўплаб ташкилотларнинг раиси ва аъзоси сифатида фаолият олиб бормоқда.

Тақий Усмоний таълиф этган китоблар қуйидагилардан иборат: Акаси қаламига мансуб тафсир “Маъорифул Қуръон”га муқаддима; “Улумул Қуръон”; “Маъорифул Қуръон”ни инглизчага таржимаси; “Такмилату фатҳил мулҳим” (6 жилд); “Дарсут Термизий” (Термизий номли университетда ўтган маърузалари йиғиндиси бўлиб, жияни Рашид Ашраф тўплаган); “Буҳус фий қазоё фиқҳийя муъосира” (Унда олди-сотдининг барча тури жамлаган); “Сўйиш ҳукмлари”; “Ақл ва шариат чегарасида наслни чеклаш”; “Эътикоф аҳкомлари”; “Ислом ва замонавий иқтисод”; “Оилавий муаммоларимиз”; “Намозингизни суннатга мувофиқ ўқинг!”; “Фатво усуллари”; “Шариат мезонидаги тақлид”; “Ҳозирги асрдаги ижтиҳод дастури”; “Насронийлик нима?”; “Муқаддас китоб нима?”; “Қадим аҳддан Қуръонга”; “Қаророт ал-Қазоийя”; “Ер мулкчилиги ва унинг чегараси”; “Таълимдаги низомимиз”; “Низом дастури қандай ўрганилади”; “Ҳозирги замонамизда шариат қандай татбиқ қилинади?”; “Шариатни татбиқ қилиш ва унинг масалалари”; “Ислом ва инсон ҳуқуқлари”; “Тарих воқеълигидаги Муовия разияллоҳу анҳу”; “Отам ва устозим ва у зотнинг завқлари”; “Ўтганларни излари”; “Ким Девбанд шайхи бўлса”; “Ислоҳ ваъзлари” ва ҳ.к.

Тақий Усмоний ҳақида шогирди Луқмони Ҳаким “Қози, фақиҳ, даъватчи ва тадқиқотчи Тақий Усмоний” деб номланган китоб ёзган. Дамашқдаги “Дорул қалам” нашриётида чоп этилган ушбу китоб 144 саҳифадан иборат бўлиб, унда барча шогирдлари, устозлари, китоблари хусусида маълумотлар келтирилган.

Муҳаммад Тақий Усмоний 2017 йилдан бери “Дунёнинг энг таниқли 500 мусулмони” рўйхатида муносиб ўрин эгаллаб келади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

МАЪЛУМОТНИ ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДА УЛАШИНГ

Муҳаммад Саид Рамазон ал-Бутий

16.05.2025 1298 5 min.

Муҳаммад Саид ибн Рамазон ибн Умар ибн Мурод ал-Бутий 1929 йилда Усмонийлар империяси таркибида бўлган, бугунги кунда Туркия Республикаси ҳудудига кирувчи Жизре (арабча: Жазират ибн ‘Умар, курдча: Cizîrê Botan) вилоятига қарашли Жалка қишлоғида таваллуд топган. Ушбу ҳудуд тарихан бой илмий ва маданий меросга эга бўлиб, кўплаб етук шахслар, айниқса ислом олимлари билан машҳур бўлган. Жизре ҳудуди ўзининг узоқ йиллик илм-фан ва маърифат анъаналари билан ажралиб туради. Тарихий манбаларда бу ерда яшаб ўтган кўплаб олимларнинг исмлари тилга олинади. Жумладан, буюк мусулмон тарихчиси ва "ал-Камил фīът-Тарих" асари муаллифи Ибнул-Асир (1160–1233), машҳур қироат олими Абул-Хойр Муҳаммад ибн Муҳаммад ал-Жазарий, механика ва техника соҳасида кашшоф сифатида танилган, "ал-Жамиʻ байнаал-ʻилм вал-ʻамал ан-нафиʻ фī ṣинаʻат ал-ḥиял" асари муаллифи Абул-‘Изз ибн Исма‘ил ар-Роззаз ал-Жазарий (вафоти 1206-йил) шулар жумласидандир.

Муҳаммад Саид Рамазон ал-Бутий ана шундай юксак мартабали олимлардан биридир. У Ислом оламида асосан фиқҳ, даъватчилик фаолияти, асарлари ва сиёсат билан алоқаси сабабли машҳур бўлган. Унинг илмий мероси, асарлари ва илгари сурган ғоялари кўпинча Ғазолий билан қиёсланади [1].

Муҳаммад Саид Рамазон ал-Бутий 1934-йилда оиласи билан Суриянинг Дамашқ шаҳрига ҳижрат қилган. Улар асосан курдлар истиқомат қиладиган Рукнуддин маҳалласига жойлашадилар. Бутий болалигидан Қуръон таълимини бошлайди ва атиги олти ой ичида Қуръонни тўлиқ хатм қилади. Кейинчалик отаси бош-қошлигида турли мадрасаларда диний илмлар билан шуғулланади. 1953-йилгача Шайх Ҳасан Ҳабанка ал-Майдоний бошчилигидаги "Ат-тавжиҳ ал-исломий" коллежида наҳв, мантиқ, балоғат, усул ва бошқа диний фанларни ўрганади.

1953-йилда Мисрнинг Азҳар университети Шариат факултетига ўқишга кириб, 1956-йилда тамомлайди. 1957-йилда Ҳумус шаҳрида диний маданият ўқитувчиси сифатида фаолият бошлайди. 1960-йилда Дамашқ университетининг Шариат факултетида ёрдамчи лавозимига тайинланади. 1965-йилда Азҳар университетида "Ислом ҳуқуқида "Маслаҳа" мавзусида докторлик диссертатсиясини "Мумтаз" (жуда а‘ло) баҳоси билан ҳимоя қилади. Шундан сўнг у Дамашқ университетида профессор унвонига эришиб, ислом ҳуқуқи, фиқҳ, ақида ва сийрат фанларидан сабоқ беради.

1970-йилда дотсент, 1975-йилда профессор, 1977-йилда эса Шариат факультети декани лавозимига тайинланиб, 1993-йилгача бу лавозимда ишлайди. У араб, курд, турк ва инглиз тилларини яхши билган. Академик фаолияти давомида у китоблари, телевидения, радио ва интернет орқали кенг оммага диний таълим етказган. Унинг Дамашқдаги йирик масжидлардаги ваъзлари кўп сонли кишиларни жамлаган.

Европалик тадқиқотчи Андреас Чристманн таъкидлаганидек, диний амалларга риоя қилмайдиган ҳатто мусулмон бўлмаган кишилар ҳам унинг маърузаларига қизиқиш билдирган [2]. 2005-йилда Дубай Қуръон Хизмат Кенгаши уни "Намунали Ислом Олими" деб эътироф этган. 2012-йилда эса Иордания Қироллик Академияси томонидан тузилган энг нуфузли 500 мусулмон рўйхатида 22-ўринни эгаллаган.

Бутий ақидада Ашъарий калом мактабига эргашган бўлиб, салафийлик оқимига танқидий ёндашуви билан машҳур эди. Фиқҳий йўналишда эса Шофиъий мазҳабига мансуб бўлган.

Бутийнинг илмий фаолиятида биринчи йирик ютуғи сифатида "ад-Давабитуъл-Маслаҳа фиъш-Шари‘атиъл-Исламийя" номли докторлик диссертатсияси бўлиб, бу асар Ислом ҳуқуқидаги "Маслаҳа" масаласини чуқур таҳлил қилгани сабабли тадқиқотчилар томонидан муҳим манба сифатида қадрланади.

Унинг асл шуҳрати эса "Фиқҳус-сийра" асари орқали кенг тарқалган. Ушбу китобда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари асосида шаръий ва фиқҳий хулосалар чиқарилиб, янгича илмий услубда тақдим этилган.

Tahrirchi Bot, [16.05.2025 12:30]
Бутий 70 га яқин китоб ва кўплаб мақолалар муаллифи бўлиб, Ислом уммати муаммоларига бағишланган "Абҳас фиъл-Кимме" номли ўнта рисоладан иборат тўплами ҳам эътибор қозонган. Бу рисолаларда у муаммоларга ечимларнинг ўзини эмас, балки уларнинг асл сабаблари, хусусан, Ғарб қаршисида мусулмонларнинг ижтимоий ва иқтисодий жиҳатдан орқада қолиш омилларини очиб беришга интилган.

У бутун умри давомида исломий фикр, ахлоқ ва маърифатни тарғиб этишда фидокорона хизмат қилган. Афсуски, бу юксак илм ва тақво соҳиби 2013 йил 21 март куни Дамашқдаги Имом масжидида дарс бераётган пайтида шаҳид бўлди. Унинг вафоти нафақат Сурияда, балки бутун Ислом оламида чуқур изтироб билан қабул қилинди. Шу тариқа Рамазон Бутий ўзининг бой илмий мероси ва мардонавор хизматлари билан мусулмон умматининг қалбида чуқур из қолдирди.

Муҳаммаддиёр МЎМИНОВ,
Тошкент Ислом институти 402-гуруҳ талабаси.

[1] Mahsum Aslan. Muhammed Said Ramazan el-Bûtî’nin hayatı, eserleri, ilmî kişiliği ve fıkıhçılığı "Муҳаммад Саид Рамазон ал-Бутийнинг Ҳаёти, Асарлари, Илмий Шахсияти ва Фиқҳчилиғи" номли магистрлик диссертациясидан. Дижла Университети, Социал фанлар институти, Диярбакир, қисқартирма, 2014.– Ж.1. — Б.1.

[2] Andreas Christmann. Islamic scholar and religious leader: A portrait of Shaykh Muhammad Sa’id Ramadan al-Būti “Musulmon Olim va Diniy Yetakchi: Shayx Muhammad Said Ramazon al-Butiy”, tarj. Muammer İskenderoğlu, Усул исломий тадқиқотлар журнали, Сон: 2, Июль-Декабрь, 2004. – 129-154, - Б.130.