04 Май, 2025, 6 Зулқаъда, 1446
04 Май, 2025, 6 Зулқаъда, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Расулуллоҳнинг ﷺ оламларга раҳмат экани бир жиҳатдан у зотнинг ҳар бир ишларида инсоният учун улкан фойда борлигини англатади. Ибрат назари билан боқажак одам Ислом уммати вакили бўлса, у учун Расулуллоҳ ﷺ тамомила ўрнак бўлади. Зеро, иймоннинг тақазоси ҳам шу!
Расуллуллоҳни ﷺ ўзи учун юксак намуна дея бу гапини иймон билан тасдиқ этган киши учун у зотнинг уйқудан уйғонишларидан тортиб барча кунлик ишларида ҳам буюк ҳикмат бўлади. Расулуллоҳнинг ﷺ феъллари шаръан эътиборли эканидан шариатда унга алоҳида суннат деган ҳукм жорий бўлди. Тўғри, биз кунлик такрорланадиган ишларни баъзида суннат ёки мустаҳаб эканини билмаган ҳолда ё унутиб қилишимиз мумкин. Айни вақтда бу ишларни фойдали деб ҳисоблагани учун қиладиган кишилар ҳам йўқ эмас. Аслини олганда мусулмон қандай йўл тутиши керак?! Қандай ният қилса, амалига ажр олади?! Бу икки саволга бериладиган ягона жавоб: Аллоҳ ва Расулига иймон келтирган мўъмин Расулуллоҳга иқтидо қилиши зарур. Чунки бу Аллоҳга бўлган муҳаббатнинг шарти ҳамда нажот калитидир. Расулуллоҳга ﷺ иқтидо қилиш замон ва макон танламайди. У зот вафот этган бўлсалар ҳам Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўрсатмаларига амал қилиш, суннатларига астойдил эргашиш орқали иқтидо маъноси юзага чиқаверади.
Одатда, одам кунини уйқудан уйғониш билан бошлайди. Турган заҳоти юзни ювиб, оғизни чайиб ва шу каби бошқа ишларни эл қатори бажариш ҳам мумкин. Лекин! Келинг, Ислом аталмиш шарафли байроқ остида турган шахс сифатида фикр юритиб кўрамиз: шу вақтда Расулуллоҳ ﷺ нималар қилган эканлар:
- Уйқу дангасалиги ва уйқу асоратини қўл билан ююздан артмоқ
Бу орқали уйқунинг таъсирини кетказишни ният қилардилар
Имом Нававий ва ибн Ҳажар роҳимаҳуллоҳ бунинг суннат эканига қуйидаги ҳадисни келтирганлар:
«Расулуллоҳ ﷺ уйғониб, ўтирдилар ва юзларини ишқалаб уйқуни артдилар». (Имом Муслим ривояти).
Демак, бу жараён уйқу таъсири тезроқ тарқалишига ёрдам берар экан. Уйқудан уйғонган одам қўли билан юзларини артиб, баданини ишқаласа, тананинг фаоллиги ортиб, ётоқдан туриши осон кечади. Биз биринчи рақам остида келтирганимиз мазкур ҳадис сиртдан уйқудан турган одам қўлини уч маротаба ювмасдан туриб, идишга қўл урмаслиги борасидаги ҳадис билан ўзаро зиддек кўринади. Аммо аслида ундай хулоса қилишга шошилмаслик зарур! Чунки мутақаддим ва мутааххир уламолар идишга ювиқсиз қўлни солишдан қайтариқ ривоят қилинган ҳадисдаги наҳйга амал қилмасликка макруҳи танзиҳий ҳукмини берганлар. Соддароқ қилиб айтганда, уйқудан турган кишининг қўлида нажосат бўлмаса, унинг қўлидаги бир нав нопоклик нажосат ҳисобланмайди. Шунинг учун ҳам уйқудан уйғонган киши биринчи ҳадисга амал қилиб, юз-кўзларини ишқашининг зарари йўқ.
- Дуо қилиш. «Бизларга руҳимизни олганидан кейин қайта ҳаёт бахш этган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин. Қайта тирилиб бориш унинг ҳузуригадир» (Имом Бухорий ривояти).
Дуо ибодат бўлиб, банда Раббисига нақадар муҳтож, нотавон эканини изҳор қилади. Дуо баъзилар тушунгани каби фақат сўровларни тақдим қилиш эмас. Бу жараён талаб деб аталади. Унда на руҳ бўлади ва на зорланиш. Дуо эса ихлос, тазарруъ, ожизлик изҳори каби муҳим нуқталарни ўз ичига қамраб олиши баробарида дуо қилаётган мўъмин киши дуосининг қабул бўлишидан умидвор ҳамда рад этилишидан қўрқиб. Уйқудан эсон-омон туриб олган киши ҳам, тавба қилиш учун берилган яна бир имконият, солиҳ амалларни қўлга киритиш фурсатини тақдим этгани учун Раббисига ҳар қанча ҳамд айтса ҳам кам. Қандай дуо қилишни эса Расулуллоҳнинг ﷺ суннатларидан ўрганиб оламиз:
- Мисвок тутиш. «Расулуллоҳ тунда уйқудан турганларида оғизларини мисвок билан тозалар эдилар» (Муттафақун алайҳ).
Инсон уйқудан турган пайти оғиз бўшлиғидан ноҳуш ҳид тарқалиши кузатилади. Бу эса одамнинг дилини ҳира қиладиган ҳолатдир. Бу муаммога ечим ўлароқ шариатда мисвок таклиф қилинмоқда. Ҳозирги кунда тиш пасталаридан фойдаланиш оммалашди. Бироқ, бу мисвакни қўйиб, фақат тиш пасталаридан фойдаланиш керак жегани эмас. Сабаби мисвок табиий восита ва унинг таркибида кўплаб фойдали кимёвий моддалар борки, уларнинг ҳаммасини инсон қўли билан бир ўринда жамлаш имкониз. Аллоҳ таоло бандаларига раҳмат злароқ табиат бағрида арок дарахтини яратди. Унинг томирлари мисвок сифатида ишлатиладиган бўлди. Расулуллоҳга ﷺ суюкли бўлган амаллар орасида машҳури мисвок ишлатишдир. Мисвокнинг аҳамияти камайиб кетмаслиги учун ундан мунтазам фойдаланиб туришимиз ҳамда фарзандларимизни ҳам бунга одатлантиришимиз керак. Шу тариқа ҳам суннатга эргашган ҳам суннатнинг барҳаётлигига ҳисса қўшган бўламиз. Бу иккиси ҳам улкан иноятдир!
- Бурунни қоқиш. У зот ﷺ айтадилар: «Сизлардан бирортангиз уйқудан турса, бурнини уч марта қоқиб ташласин, зеро шайтон унинг димоғи тунаган бўлади» (Муттафақун алайҳ).
Шайтон қандай қилиб инсоннинг бурнида тунаб қолишини билиш, Одам боласининг тоқати ва ақли етмайдиган масаладир. Расулуллоҳ айтдиларми, демак, мўъмин одам бу хабарни сўзсиз қабул қилади. Бу жиҳати тушунарли бўлди. Энди бошқа бир тарафдан олиб қаралса, шайтоннинг душман экани Қуръон ва ҳадисда келган. Унинг ҳам ўз лашкари бор. Биз уларни кўрмасак ҳам уларда бизни кўра олиш хусусияти мавжуд. Ҳаётда душманингиз бўлса, у нима қилади? Пайт пойлайди! Албатта, уйқу ҳам душман учун қулай фурсат ҳисобланади. Демак, душманнинг бу сафарги найрангги бизнинг бурнимизда тунаши экан.
- Қўлларни уч марта ювиш. У зот ﷺ айтадилар: «Сизлардан бирингиз уйқудан турса, идишга қўл солмасдан қўлларини 3 марта ювсин»
Бу ҳадисга доир мубоҳасани мухтасар тарзда юқорида тақдим этдик.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, биз мусулмон ўлароқ Расулуллоҳнинг ﷺ суннатларига мукаммал ҳолда амал қиладиган бўлсак, У зотнинг итобларига қолмай, аксинча нажот топганлардан бўламиз.
Зокир Алихон,
Тошкент ислом институти талабаси
Қуръон фақат қироат қилиш учун эмас, балки уч мақсадда нозил бўлган:
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ Қуръоннинг баракасига мушарраф бўлиш учун нималар қилиш кераклиги ҳақида бундай ёзади: “Аллоҳ таоло Қуръонни “муборак”, яъни баракали китоб деб номлаган. Чунки Қуръонга эргашган, уни маҳкам ушлаб, кўрсатмаларига амал қилган банда одамларнинг кўзлари ва қалбларида муҳтарам ва шарафли инсонга айланади. Барака шудир! Инсон барака билан барча яхшиликларга эга бўлади! Зиёдалашиш ва ўсишда бардавом бўлади! Бунинг учун, албатта, Қуръонни тадаббур қилиш, яъни банда ўзи учун зарарли ва фойдали нарсаларни ҳамда бажариш ва сақланиш лозим бўлган ишларни таниб олиши даркор”.
Маълумки, Қуръони карим араб тилида бўлиб, унинг маъноларини тушуниш ва тадаббур қилишга ҳамманинг ҳам қурби етмайди. Бундай вазиятларда қандай йўл тутиш кераклиги ҳақида Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ қуйидаги кўрсатмаларни беради: “Қуръонни тадаббур қилиш ҳаким (донишманд) ва аҳли басар (олим)ларнинг иши бўлиб, авом халқнинг бунда насибаси йўқдир. Авом халқ мазкур икки тоифа тушунтириб берган нарсаларга эршгашишлари ва уларга иқтидо қилишлари шартдир”.
“Қалби бор одам, яъни тааммул ва тафаккур қилган банда Қуръондан ибрат олади. Бу оятларда ақл киноя тарзда қалб деб номланган. Чунки олимлар ақл борасида ихтилоф қилганлар. Баъзи олимлар қалб ақлнинг ўрни десалар, айримлари ақл бошда жойлашган, лекин унинг нури қалбга етиб боради ва қалб ақл воситасида ғайбий нарсаларни кўра бошлайди, деганлар. Шунинг учун ҳам баъзи оятларда ақл киноя тарзда қалб деб аталган. Зеро, иккисининг орасида боғлиқлик мавжуд бўлиб, бу тарзда ишлатилиши луғатда кенг тарқалаган.
Шунингдек, ваъз-насиҳатни қалби ҳозир бўлган ҳолда тинглаганлар ҳам Қуръондан ибрат оладилар. Илм ҳосил бўлиши ва тушунишнинг асосий икки омили Қуръони каримда ўз исботини топган. Биринчиси тафаккур ва тадаббур қилиш орқали, иккинчиси эса қалби ҳозир бўлган ҳолда жон қулоғи билан тинглаш натижасида ҳосил бўлади. Кимда шу икки ҳислат топилса, ақл – қалби билан яхши-ёмонни ажрата олади. Аллоҳ билгувчироқдир!”
“Қўрқинч ва азоб ҳақидаги оятлар тиловат қилинганда Аллоҳдан қўрқадиган банданинг тери титраб кетади, раҳмат оятлари ўқилганда эса, қалби ва терилари мулойимлашади. Аллоҳдан қўрқадиган банда ҳар қандай оятни ўқиса ҳам, бадани титраб, қалби таскин топади”.
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ Қуръонни тинглаб йиғлаш мўътадил ҳолда бўлиши кераклигини қуйидагича ифодалайди: “Қатода раҳимаҳуллоҳ бу ҳақда бундай деган: “Иймони мустаҳкам бандаларнинг баданлари титраб, кўзлари йиғлайди ва қалблари Қуръон билан хотиржам бўлади. Аммо бидъатчиларга ўхшаб, ақлларидан озиб, хушларини йўқотмайдилар”.
Дарҳақиқат, қасамки, бу умматнинг орасида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам, У зотнинг суҳбати учун Аллоҳ танлаб олган саҳобалар ва уларнинг шогирдларидан-да билимлироқ кимса йўқ! Мазкур салафи солиҳлар Қуръон ўқилганда ақлдан мосуво бўлиб, бехуш бўлишни бидъат санаганлар”.
“Инсон танасига турли офат ва касалликлар хавф солгани каби динга ҳам офат ва зарарли дардлар раҳна солиб, унга талофат етказиш ва уни ҳалокатга дучор қилишга ҳаракат қилади. Аллоҳ таоло танамизни офат ва касалликлардан сақлаш учун дори-дармонларни яратиб қўйган. Дин офати ва иллатларига эса Қуръонни шифо қилиб қўйган! Шунинг учун ҳам Қуръон мазкур оятда қалб – садрлардаги касалликларга шифо ва панд-насиҳат деб зикр қилинган. Зеро, Қуръон қотган қалбни юмшатади, қуриган кўзларни ёшга тўлдиради ва қоронғу садр – дилни нурга тўлдиради”.
“Қуръони карим дунёда шифо истаганлар учун шифо ва унга амал қилганлар учун раҳматдир. Қуръондан юз ўгирган ва уни менсимаганлар учун эса ҳақиқатни кўра олмаслик, зарар ва зулматдир. Қуръонга таъзим ва ҳурмат назари билан қараганлар эса шифо топадилар. Инсон одатда кўз нури ва ҳаводаги нурнинг бирлашиши натижасида бирор нарсани кўра олади. Агар инсоннинг кўзи кўр бўлса, ҳаводаги нур қанчалик ёрқин бўлмасин, ҳеч нарсани кўра олмайди.
Шунингдек, кўз нури қанчалик ўткир бўлмасин, ҳавони зулмат қоплаган бўлса, инсон ҳеч нарсани кўра олмайди. Ҳудди шу каби, қалбида куфр, шубҳа ва шикр бўлган инсон Қуръон нури ва унинг шифосини кўра олмайди. Чунки қалбини зулмат қоплаган бўлади. Қалбида имон нури бўлган мўмин эса, Қуръоннинг нури ва шифосини кўришга қодирдир. Дори-дармонлар ҳам шунга ўхшайди. Улар қанчалик фойдали бўлмасин, инсон табиатига мос келмаса, шифо ҳосил бўлмайди, аксинча, зарар бўлади. Қуръон ҳам ҳудди шундай! У ўзи шифо ва раҳмат бўлса ҳам, қалби куфр ва ширк билан кирланган инсонларга шифо бўлмайди, аксинча, хасрат-надомат ва зулмат бўлади!”
“Қуръон дин ва инсон жонига зарарли бўлган барча касаллик ва дардларга шифодир”.
Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳ хушуъ билан тиловат қилишни қуйидагича таърифлайди: “Хушуъ Аллоҳдан қўрқиш натижасида пайдо бўлган хавфнинг таъсири бўлиб, юз ва бошқа барча аъзоларда зоҳир бўлади. Шунинг учун ҳам баъзи олимлар: “Намоздаги хушуъ намоз ўқиётган банда ўнг ва чап тарафида турганларни танимаслигидир. Чунки ёнида турган одамни таниш тиловат қилаётган оятни тушунишга халал беради”, деганлар.
Манба: Абу Мансур Мотуридий. Таъвилот Аҳл ас-сунна. – Байрут: Муассаса ар-рисала, 2004.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа