Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
“Даволарнинг энг яхшиси - Қуръондир” (Ибн Можа ривояти).
“Ўзингизга шифони – асал ва Қуръонни лозим тутинг” (Ибн Можа ривояти).
Қуръони Каримни мўъминлар учун шифо ва раҳмат, ҳаётлари учун дастур қилиб юборган Аллоҳ таолога чексиз ҳамду санолар ва Аллоҳнинг Каломини умматларига тўла-тўкис етказган саййидимиз Муҳаммад алайҳиссаломга Аллоҳнинг раҳмати ва саломи бўлсин ва у зотнинг оила аъзолари ва саҳобаларидан Аллоҳ рози бўлсин.
Қуръони карим жисмоний ва руҳ касалликларнинг барчасига кифоя қилувчи шифо ҳисобланади. Лекин ҳар ким ҳам Қуръон билан даволанишга ва ундан шифо топишга муваффақ бўла олмайди. Агар бемор Қуръон билан даволанишни ишонч ва мустаҳкам эътиқод билан, унинг кўрсатмаларига тўла-тўкис амал қилиб, ўз ўрнига қўя олса, ҳар қандай дард бўлса ҳам бартараф бўлади. Қандай бартараф бўлмасин? Ахир У тоғларга туширилганда парча-парча бўладиган, ерга туширилса, ер бўлак-бўлак ҳолга келадиган еру осмонлар Парвардигорининг сўзи бўлса...
Қуръони каримда қалбий ва жисмоний касалликлардан сақланиш ва унинг давосига оид кўрсатмалар бор. Қалбида Қуръонга нисбатан муҳаббат ўрнашган, унинг улуғлигини ҳис қила олган кишиларгагина манфаатлар бўлади. Ким Қуръондан шифо топмаса, ҳеч ҳам шифо топмайди. Кимга Қуръон кифоя қилмаса, унга бошқа нарса кифоя қилмайди.
Инсонни яратиб, унга дилидаги мақсадини баён этиш учун нутқни таълим берган, иймон неъматига мушарраф қилган ва неъматларнинг энг улуғи ўлароқ унинг ҳаёт йўли ҳамда руҳу баданига шифо бўлган Қуръон туфайли уни мукаррам қилган Аллоҳга ҳамду санолар бўлсин. Раҳмоннинг сўзи шифо бўлмаса, нима ҳам шифо бўла оларди? Аллоҳнинг раҳмати ва саломи саййидимиз Муҳаммад алайҳиссаломга ва оила аъзоларига ва мукаррам саҳобаларига бўлсин.
Қуръон билан даволаниш Ислом шариатида далиллар билан собит бўлган. Кўп инсонларнинг Қуръондан давотопаётгани сўзимизга яққол далилдир. Қанчадан-қанча касаллик ҳолдан тойдирган беморлар борки, уларга Аллоҳнинг раҳматидан ўзга даво йўқ. Бу эса беморга ўқилган Қуръоннинг тиловати ва оятларнинг барокатидандир. Қачонки оятлар тиловат қилинса, Аллоҳ у кишига шифо беради. Зеро, Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади:
وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ وَلاَ يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلاَّ خَسَارًا
“Биз Қуръонни мўминлар учун шифо ва раҳмат ўлароқ нозил қилурмиз. У золимларга зиёндан бошқани зиёда қилмас” (Исро сураси, 82-оят).
Қуръоннинг даво бўлиши у Аллоҳнинг шифо беришига комил ишонч билан ўқилгандагина ҳосил бўлади. Салафлар Қуръондан шифо топмаган кимсага бошқа нарса шифо бермайди, деган эътиқодда эдилар. Эътиборга лойиқ олимларнинг тажрибасидан маълум бўлдики, Қуръони Карим инсон ҳаётининг дастури бўлиши билан бирга шубҳасиз касалликларга даво ҳамдир.
Американинг Флорида штатидаги Исломий тиббиёт ишлари маркази беморларнинг бир нечасига Қуръони Карим таъсирини билиш учун кенг кўламда синов ўтказди. Натижалар эса Қуръони Карим тўқсон етти фоиз тинчлантириш таъсирига эга бўлиб, асаб тизимини мўътадил ҳолатга келтирувчи восита эканини исботлади.
Қуръоннинг даво таъсирига далолат қилувчи нарсалар шугина эмас. Аллоҳнинг фазли билан шифо топган беморларнинг ҳолатларига оид ҳаётий тажрибалар Қуръони Каримда шифо қуввати борлигини янада тасдиқлайди. Мен ўзим рак, бепуштлик, қутуриш каби оғир касалликка учраган ёшу қари беморларга Қуръон ўқидим ва Аллоҳ Қуръон барокати билан уларга шифо берди. Рак касалига чалинган европалик бир қизнинг ҳикоясини айтиб бераман. У шифо талабида турли табиблар, кўзбўямачилар ўртасида елиб-югуради, аммо бирор фойда бўлмайди. Касаллик кундан-кун зиёдалашиб боради, ҳатто табиблар умри тугашига саноқли кунлар қолганлигини очиқ айтишади. Кейин у умра қилиш учун ўзида бир рағбатни сезиб, Аллоҳга таваккул қилиб Маккаи мукаррамага боради. Умрани адо этгач, Масжидда Қуръон тиловат қилиб, хурмо ва зам-зам суви билан рўза тутиб, эътикофга ўтиради. Бу ҳолат бир ой давом этади. Кейин у аста-секин ҳаётга қизиқиш, куч-қувват ва тетикликни сеза бошлайди. Юртига қайтгач, текширувдан ўтганда, дарддан тамоман шифо топгани маълум бўлади.
Аллоҳ таоло борлиқни яратувчи, ҳар нарсага қодир, мехрибон, раҳмдил ва зарарни ўз раҳмати ва буюк қудрати билан кетказувчи Зотдир. Аллоҳ таоло айтади:
الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِين وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ وَالَّذِي يُمِيتُنِي ثُمَّ يُحْيِينِ وَالَّذِي أَطْمَعُ أَن يَغْفِرَ لِي خَطِيئَتِي يَوْمَ الدِّينِ
“У мени яратгандир, бас Ўзи мени ҳидоят қилур. Унинг Ўзигина мени тўйдирур ва қондирур. Касал бўлган вақтимда Унинг ўзи менга шифо берур. У мени ўлдирур, сўнгра (қиёмат кунида қайта) тирилтирур. У жазо (қиёмат) кунида менинг хато-гуноҳларимни мағфират этишини умид қилурман” (Шуаро сураси, 78-82-оятлар).
Шунинг учун ҳам шифо, офият ва куч-қувват фақат Аллоҳ тарафидандир:
وَإِن يَمْسَسْكَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ كَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلاَ رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ
“Агар Аллоҳ сизга бирон зиён етказса, уни фақат Ўзигина кетказа олур. Агар сизга бирон яхшилик (етказишни) ирода қилса, Унинг фазлу марҳаматини қайтара олгувчи йўқдир. У Ўзи хоҳлаган бандаларига яхшилик етказур. У мағфиратли, меҳрибондир” (Юнус сураси, 107-оят).
Аллоҳнинг пайғамбари Айюб алайҳиссалом касалликлари жиддийлашган вақтда Ўз амри билан ҳар қандай зарарни кетказувчи, шифо берувчи, улуғлик эгаси бўлган Аллоҳга тазарруъ қилиб, дуо қилдилар:
وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ
"Айюбнинг Парвардигорига нидо қилиб: (Парвардигорим), “Мени бало ушлади. Ўзинг раҳм-шафқат қилувчиларнинг раҳмлироғидирсан, деб илтижо қилган пайтини (эсланг)" (Анбиё сураси, 83-оят).
Дуо қилишга буюриб, уни ижобат қилишни ваъда қилган Аллоҳ айбу нуқсонлардан пок Зотдир. Аллоҳ таоло айтади:
فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَذِكْرَى لِلْعَابِدِينَ
"Бас, Биз унинг (дуосини) мустажоб қилиб, ундаги зиён-заҳматни кетказдик ҳамда Ўз ҳузуримиздан меҳрибонлик кўрсатиб, барча ибодат қилгувчиларга эслатма-ибрат бўлсин, деб (Айюбга) аҳли-оиласини ва улар билан қўшиб яна ўшаларнинг мислича бола-чақа ато этдик" (Анбиё сураси, 84-оят).
Демак, бемор киши Аллоҳнинг шифо беришига аниқ ишонган ҳолатида Аллоҳнинг чиройли исмлари билан кўп дуо қилиши лозим бўлади. Шунда Аллоҳ уни тезда ўз раҳматига олиб, зарарни кетказишига шак-шубҳа йўқ. Одам фарзанди Аллоҳга нақадар муҳтож!
Муҳаммад Зафар Аҳмаджонов
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Алҳамду лиллаҳ вассолату вассаламу ала Росулиллаҳ. Аммо баъду.
Фатво – мусулмонлар ҳаётидаги муҳим ҳуқуқий ва диний ҳужжат бўлиб, муфтий ёки фақиҳ томонидан Қуръон ва суннат асосида берилади. Унинг роли ислом аҳкомларини тушунтириш ва амалга оширишда жуда муҳим ҳисобланади.
Фатволар мусулмонлар ҳаётида муҳим аҳамиятга эга бўлиб, турли ижтимоий, иқтисодий ва маънавий муаммоларни ҳал қилишда ўта муҳимдир. Айниқса, ҳозирги мураккаб замонда фатво бериш жараёни кўплаб янги муаммолар ва саволларга жавоб топишни тақозо қилмоқда.
Фатво берувчи шахсдан шариат аҳкомларига тўғри ва аниқ ёндашиш, замонавий илмларни билиш, ижтимоий шароитлардан хабардор бўлиш, жамиятдаги турли хил бўлиб турган муаммоларга ҳаққоний ечим топиш талаб этилади. Фатво фақатгина аниқ далилларга асосланган ва шариат аҳкомларига мувофиқ бўлиши керак.
Ҳозирги замонда фатво бериш жараёни уламоларнинг билимлари инсоният тараққиёти ва жамият ўзгаришлари билан ҳамоҳанг бўлишини талаб қилади. Муфтийлар ҳам диний, ҳам дунёвий илмларни пухта ўрганиб, ҳар бир саволга шариат аҳкомларига мос ва замонавий аҳамиятга эга жавоб беришлари керак. Фатво беришдаги адолат, тушунарлилик ва замонавий ёндошув мусулмонлар ҳаётини яхшилашга хизмат қилади.
Ҳозирги замонда фатво бериш анъанавий услублардан фарқли равишда тезкор ахборот, интернет технологиялари ва глобализация таъсирида ривожланмоқда.
Фатво бериш жараёнида интернет орқали тарқатиш имконияти пайдо бўлди, бу эса фатволарнинг кенг тарқалишига хизмат қилмоқда. Шу билан бирга, интернетда тарқатилган ҳар хил тушунчалар ва шубҳали маълумотлар сабабли фатво берувчи уламоларнинг масъулияти ҳам ошди.
Фатво беришда жаҳоннинг турли нуқталарида яшовчи мусулмонларнинг масалаларини кўпроқ универсал ҳал этишга эҳтиёж пайдо бўлди. Замонавий фатво чиқариш жараёнида халқаро даражадаги ижтимоий, иқтисодий ва сиёсий масалалардан хабардор бўлиш ҳам муҳим ўрин тута бошлади.
Ижтимоий тармоқлар фатволарни оммавийлаштиришда катта рол ўйнайди, аммо шу билан бирга турли мазҳаблар ўртасида тушунмовчиликларни келтириб чиқариши мумкин. Бу вазиятда уламолардан фатво беришда барча ижтимоий тармоқлардан фойдаланиш маҳорати ва сабр-тоқат билан иш тутиши муҳим аҳамиятга эга.
Замонавий жамиятда турли хил мафкуравий, ҳуқуқий ва иқтисодий муаммолар, янги ижтимоий муносабатлар туфайли уламолар янги ҳолатларда фатво беришга мажбур бўлмоқдалар. Бу ҳолларда мутахассис уламолар томонидан ижтиҳод қилиш талаб этилади, яъни маълум мавзу ёки муаммонинг шариатга мос келувчи энг тўғри ва оқилона ечимини топиш лозим.
Фатволар ижтимоий тартибни сақлашда, мусулмонлар орасида тинчлик ва ҳамжиҳатликни таъминлашда муҳим аҳамиятга эга. Уламолар фатволарнинг инсонлар ҳаётига, иқтисодиёт ва сиёсатга қандай таъсир кўрсатишини ҳам ҳисобга олишлари зарур.
Ҳозирги замонда фатво бериш анъанавий ва замонавий билимларнинг уйғунлашган ҳолда амалга оширилишини талаб этади. Фатво беришда инсоният манфаати учун хизмат қилиш, фатвонинг аниқ ва тушунарли бўлишини таъминлаш муҳимдир.
Фатво берувчи шахс Қуръон ва ҳадисни мукаммал билиши, ислом фиқҳи ва унинг мазҳаблари бўйича кенг билимга эга бўлиши, шунингдек ижтиҳод (қўшимча ақлий фаолият) қила олиш қобилиятига эга бўлиши зарур.
Замонавий даврдаги фатво анъанавий фатводан ўзининг бир неча жиҳатлари билан ажралиб туради. Бунда асосий омиллардан бири – глобализация ва ахборот-коммуникация технологияларининг тарқалиши бўлиб, улар муфтийларнинг иш тартибига ўз таъсирини кўрсатмоқда.
Ҳозирда кўплаб муфтийлар онлайн савол-жавоб йўли билан фатволар берадилар. Бу жамият учун қулайлик туғдиради, аммо ушбу фатволарнинг сифатини ва ишончлилигини сақлаш муҳим.
Глобализация даврида мусулмонлар жаҳоннинг турли жойларида яшаб, турли маданият ва қонунлар таъсирида бўладилар. Шу сабабли фатво беришда янада универсал ва бошқа ҳудудлардаги мусулмонларга ҳам муносиб ечимларни таклиф қилиш зарурати пайдо бўлди.
Фатво берувчи уламолар, шунингдек, мусулмонларнинг хорижий жамиятлардаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари, турли динлар билан ҳамкорлик ва тинчликни таъминлаш масалалари бўйича фатволар беришга мажбур.
Замонавий фатволар, айниқса, ёшлар орасида кенг тарқалган интернетга боғлиқ масалалар, сунъий интеллект, криптовалюта ва бошқа янги иқтисодий воситаларни ҳам қамраб олиши керак.
Бугунги кундаги кўнгилочар маданият, оилавий муносабатлар ва гендер масалалари бўйича фатволар янгича талабларга мувофиқ бўлиши ва мусулмонларга тушунарли бўлиши зарур.
Ҳозирги замонда фатволар нафақат диний, балки ижтимоий-иқтисодий ва давлатчилик муносабатларида ҳам катта аҳамият касб этмоқда. Улар мусулмонлар ҳаётида қонуний ва ахлоқий қоидаларни белгиловчи йўналтирувчи ролини ўйнайди. Фатволар жамиятда тинчлик ва осойишталикни таъминлаш, ҳуқуқбузарликларни олдини олиш учун ҳам хизмат қилади. Ислом ҳуқуқи ва давлат қонунларини уйғунлаштириш масалаларида фатволар муайян аҳамиятга эга, хусусан, мусулмон жамиятларида фатво чиқаришда давлат қонунчилиги ҳам эътиборга олиниши лозим.
Фатволар ижтимоий тартибни сақлаш, турли ҳолатларда адолатни таъминлаш учун хизмат қилади. Масалан, оилавий муносабатлар, эр-хотин бурчлари ёки мерос масалаларидаги фатволар, жамиятда тинчлик ва тартибни таъминлашда аҳамиятлидир. Замонавий шароитда жамиятда турли хил маданиятлар ва ғоялар таъсирида пайдо бўлган саволларга фатволар орқали мусулмонлар ўз қадриятларини сақлашлари мумкин.
Бугунги замонда илм-фан ва технологиялар жадал ривожланмоқда ва уларнинг шариат нуқтаи назаридан кўриб чиқилиши талаб этилмоқда. Масалан, тиббий генетика, сунъий интеллект ёки органлар трансплантацияси каби муаммолар мусулмонлар ҳаётида муҳим ўрин тутмоқда. Муфтийлар бу масалалар бўйича шариат нуқтаи назаридан фатво бериш орқали мусулмонларга тўғри йўл кўрсатишади.
Замонавий шароитда фатволар мусулмонлар ҳаётида турли соҳалардаги муаммоларга ечим топиш, маънавий ва ахлоқий қадриятларни ҳимоя қилиш, ижтимоий барқарорликни сақлашда муҳим аҳамиятга эга. Улар жамиятдаги ўзгаришларга нисбатан шариат талабларига мос йўл тутишда йўл-йўриқ кўрсатиб, мусулмонларга замонавий дунёда ўз диний бурчларини адо этишда ёрдам беради. Фатволар замонавий илмий ва технологиявий ютуқларга шариат нуқтаи назаридан қараш имконини беради, алалоқибат мусулмон жамиятининг барқарор ва аҳил бўлишига ҳисса қўшади.
Ҳомиджон Ишматбеков,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари.