11 Феврал, 2025, 12 Шаъбон, 1446
11 Феврал, 2025, 12 Шаъбон, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Бу ҳолда эр киши учун баъзи бир аёлга уйланиш бирор сабабга кЎра вақтинчалик ҳаром бўлади. Агар ўша сабаб йўқ бўлса, у аёлга уйланиш мумкин. Никоҳи вақтинчалик ҳаром бўлган аёллар қуйидагилар:
1. Ўзи уч талоқ қилган аёл.
Эр киши ўз аёлини бир талоқ ёки икки талоқ қилса, қайтадан ярашиши мумкин. Аммо уч талоқ қилгандан кейин ўша эр учун у аёл вақтинчалик ҳаромга айланади. Қуръони каримнинг ҳукмига биноан, у аёл бошқа эрга тегиб, бу эри билан табиий ҳолатда ўлим ёки талоқ туфайли ажрашгандан кейингина биринчи эрга никоҳи ҳалол бўлади. Бунинг учун, албатта, у аёл иккинчи эр билан эр-хотин бўлиб яшаши шарт. Иккинчи эр жинсий алоқага қодир эмас киши бўлса, аёл қайтадан биринчи эрга ҳалол бўлмайди. Никоҳ тўғри никоҳ бўлиши ҳам шарт қилинган.
2. Эри бор аёл.
Эри бор аёл ҳам, модомики эри билан никоҳ алоқаси бор экан, бошқа эркак учун никоҳи ҳаром бўлади. Аллоҳ таоло эрлик аёлларга уйланиш мумкин эмаслигини Қуръони каримда баён қилган.
Аллоҳ таоло «Нисо» сурасида марҳамат қилади: «Қўлларингиз мулк қилиб олганлардан бошқа эрли аёллар ҳам (ҳаром қилинди)» (24‑оят).
Жоҳилият даври арабларида бир аёлнинг бир неча эркак билан жинсий яқинликда бўлиши, яъни фоҳишабозлик оддий бир ҳол эди. Баъзи қавмларда эса бир аёлнинг бир неча эркак билан расман никоҳлангани ҳақида ҳам тарихий маълумотлар бор.
Ислом ана шу бемаъни одатни, соғлом инсон табиати кўтара олмайдиган бундай хунук ҳолатларни муолажа қилиб, бир аёл фақат бир эркак билан никоҳда бўлишини жорий қилди. Бинобарин, эри бор аёлга никоҳ маъносида, ҳатто, кўз тикиш ҳам жоиз эмас. У бировнинг ҳаққи ҳисобланади. Бу иш бировнинг ҳаққига нисбатан тажовуздир.
Шу маънода баъзи тоифаларнинг, хусусан, бугунги тараққиётнинг чўққисига чиққан, аммо Исломдан бехабар жамиятларнинг ҳаётига назар ташласак, юқоридаги оят карима бекорга нозил бўлмаганини тушуниб етамиз. «Инсон ҳуқуқлари» шиори остида турли адабиётларда, маза-матрасиз телесериалларда тарғиб қилинаётган «эркин муҳаббат» ғояси, бировнинг жуфти ҳалолига шаҳват, ҳирс билан ёки ўзларининг таъбири билан айтганда, «муҳаббат» билан қарашлар, дўстининг хотинига севги изҳор қилишлар Ислом ҳукмларига кўра мутлақо жоиз эмас. Агар ушбу ҳукм бўлмаса, оилаларнинг тинчи қолмайди, насаблар аралашиб кетади.
3. Идда ўтирган аёл.
Эридан талоқ ёки вафот туфайли ажрашиб, идда ўтирган аёлга уйланиш ҳам ҳаром. Совчи қўйиш бобида ундай аёлга, ҳатто совчи қўйиш ҳам ҳаром эканини айтганмиз. Бу ҳолда аввалги эрнинг ҳурматидан ўтирилаётган идда чиққунча кутиб туриш керак бўлади.
Идда ўтирган аёлга уйланувчи одам, аввало ўша ҳурматни оёқости қилган бўлади. Қолаверса, бу пайтда аёл аввалги эридан ҳомила бўлган-бўлмаганини аниқлаш учун ҳам идда ўтирган бўлади. Бинобарин, иддадаги аёлга уйланган одам наслу насабнинг бузилишига ҳам сабабчи бўлиши мумкин.
4. Самовий динга эътиқод қилмайдиган аёл.
Бу ҳукм мусулмон киши учун муслима, масиҳия ва яҳудия аёлдан бошқа аёлга уйланиб бўлмаслигини билдиради. «Самовий дин» деганда Ислом, масиҳий ва яҳудий динлари тушунилади. Булардан бошқа ҳар қандай динга эътиқод қилувчи ёки умуман, динсиз, эътиқодсиз хотинга уйланиш мусулмон кишига жоиз эмас.
Шунингдек, Исломдан юз ўгирган, муртад аёлга ҳам уйланиб бўлмайди.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда мушрика аёлларга, то улар иймонга келмагунларича, уйланмаслик лозимлигини қаттиқ тайинлаган. Албатта, бу ҳукм ҳам беҳикмат эмас.
Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло мушриклар билан никоҳ алоқаси ўрнатмаслик ҳақидаги амрини билдирган оятнинг давомида «Ана ўшалар дўзахга чақирурлар», – деган.
Демак, мушрикага никоҳланган мусулмон эркак дўзахга бўлган даъватга яқинлашган бўлади. Шунинг учун «мусулмонман» деган одам бу ишни хаёлига ҳам келтирмаслиги керак.
Аллоҳ таоло мусулмонларга ғайридин аёллардан фақат масиҳий ва яҳудий динига эътиқод қиладиганларига уйланишга рухсат берган, холос.
Бу ҳақда У Зот бундай деб марҳамат қилади: «Бугунги кунда сизларга (барча) пок нарсалар ҳалол қилинди. Китоб берилганларнинг таоми сиз учун ҳалолдир. Сизнинг таомингиз улар учун ҳалолдир. Мўминаларнинг афийфалари ва сиздан олдин китоб берилганлардан бўлган афийфалар ҳам» («Моида» сураси, 5‑оят).
Шу оятнинг ҳукмига кўра баъзи саҳобаи киромлар ҳам аҳли китоб – масиҳий ва яҳудий аёлларга уйланганлар. Усмон розияллоҳу анҳу Ноила бинти Фироза ал-Калбия исмли масиҳия аёлга уйланганлар. У аёл кейин, Ҳазрати Усмон билан яшаб туриб, мусулмон бўлган. Ҳузайфа розияллоҳу анҳу ҳам мадоинлик яҳудия аёлга уйланганлар. Чунки масиҳий ва яҳудий динидаги аёллар ҳам Аллоҳга, илоҳий китобга, Пайғамбарларга, Қиёматга, қайта тирилишга, ҳисоб-китобга ва бошқа нарсаларга иймон келтирган бўлади. Бу эса уларни Исломга бошқалардан кўра кўпроқ яқинлаштиради. Шунинг учун мусулмон эри билан яхшиликда яшаши мумкинлиги умид қилинади.
Юқорида айтиб ўтилган, никоҳи ҳаром бўлган тоифаларга кирмайдиган лекин совчилик қилиш мумкин бўлмаган яна бир тоифа аёллар бор. Совчилик қилмоқчи бўлганлар бу тоифадаги аёллар кимлигини ҳам яхши билиб олишлари керак. Кўп ҳолларда бу ишга аҳамият бермаслик оқибатида турли нохушликлар чиқиши ҳам бор.
Бу тоифа бошқа биров томонидан совчи қўйиб турилган аёл-қизлардир. Бундай аёл-қизларга ҳам совчи қўйиб бўлмайди.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Киши ўз биродарининг совчилиги устига, ундан олдинги совчи тарк қилмагунча ёки унга изн бермагунча, совчи қўймас», дедилар (Бешовлари ривоят қилганлар).
Биров совчи қўйиб турган жойга унинг устидан совчи қўйиш ҳаромдир. Фақат биринчи совчи қўйган одам келиша олмай, совчиликни тарк қилганидан сўнг ёки унинг ўзидан изн олгандан кейингина, совчи қўйиш мумкин. Чунки бировнинг совчилиги устига совчилик қилиш биринчи совчининг ҳаққига тажовуз қилишдир. Бу иш туфайли кишилар ўртасида низо, хусумат, адоват ва уруш-жанжаллар чиқади.
Шу билан бирга, бирданига бир неча киши совчи қўйган, иш пишмай турган бўлиши мумкин. Улардан ҳеч бири билан жиддий муомала қилинмай, иккиланиш ва маслаҳат ҳолати бўлиши мумкин.
Имом Муслим келтирган ривоятда Фотима бинти Қайс розияллоҳу анҳога бирданига уч киши – Абу Жаҳм ибн Хузома, Муовия ва Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳум совчи қўйишган. У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан маслаҳат сўраганларида у зот «Абу Жаҳм асосини елкасидан туширмайди, Муовия камбағал, моли йўқ, Усома ибн Зайдга теккин», – деганлар.
Ёшларни мурғаклик вақти дан она меҳри, ота эъзози ила тарбиялаб бориш улар нинг Ватанига муҳаббатли, одоб-ахлоқли, маърифатли бўлиб улғайишига сабаб бўлади.
Шонли тарихимизда юртимиз ҳимояси йўлида жонларини қурбон қилган аждодларимизнинг номлари ҳали-ҳануз юксак эҳти ром ила тилга олинади. Чунки улар Ватанга муҳаббатни амалда исботлаб, келажак авлодга ўрнак бўлдилар.
Динимиз таълимотида кишининг ўз Ватанига муҳаббатли бў лиши юксак қадриятлардан экани таъкидланган. Имом Абу Ҳомид Ғаззолий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Башарият ўз ерларини қандай бўлса, шундайлигича, гарчи у ер қа ровсиз, қўрқинчли бўлсада, яхши кўрадилар. Ватанни севиш инсон қалбидаги табиий туйғу бўлиб, у ин сонни ўз Ватанида роҳат топишига сабаб бўлади. Ундан йироқлашса, соғинади, унга душман ҳужум қилса, ҳимоя қилади, у ҳақда ножоиз гап айтилса, ғазабланади”.
Иброҳим ибн Адҳам раҳи маҳуллоҳ айтади: “Нафс истак ларини ибодат билан муолажа қилдим, лекин нафсимнинг Ва танга интилишидай оғир нарса ни топмадим... Мен қолдирган нарсаларнинг бирортаси Ва танни тарк этишдек оғир бўл ган эмас”. Имом Замахшарий раҳи маҳуллоҳ: “Ҳамма ўз Ватанини, яшайдиган ерини, туғилган жо йини ва ватандошларини яхши кўради”, деган (“Асосул балоға”).
Албатта, Ватанга бўлган муҳаббат туйғуси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга ҳам бегона эмас. У зот Маккадан чиқиб кетаётганла рида унга қараб: “Эй Макка, қанча лар чиройлисан. Сен мен учун энг се вимлисан. Агар қавмим мени сендан қувиб чиқармаганида, сендан бошқа ерда яшамаган бўлар эдим”, деганлар (Имом Термизий ривояти). Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллал лоҳу алайҳи ва саллам қачон сафардан қайтсалар ва Мадинанинг деворлари кўрина бошласа, туяларининг юриши ни тезлатар, агар хачирда бўлсалар, уни ниқтар эдилар” (Имом Бухорий ри вояти). Яъни, соғинчдан шундай қи лар эдилар. Аллоҳ таоло биз бандаларини ҳидоят йўлларига чорлар экан, жумладан, бундай дейди: «Савобли ва тақволи ишда ҳамкорлик қилин гиз, гуноҳ ва адоват ишларида ҳам корлик қилмангиз» (Моида сураси, 2-оят). Тақво фақат ибодат қилиш ёки садақа беришда эмас, балки Ва танни севиш, уни асраш ҳам тақводир. Аллома Шайх Муҳаммад Шо кир раҳимаҳуллоҳ айтади: «“Тақво” деганда, фақат намоз, рўза ва шу каби ибодатларни тушунманг. Ал лоҳга ҳақиқий тақво қилиш ҳамма нарсада бўлади. Раббингизга ибодат қилишда ҳам тақво қилинг, унда сусткашлик қилманг. Биродарла рингиз борасида ҳам Аллоҳга тақво қилинг, уларнинг бирортасига озор етказманг. Ватанингиз борасида ҳам Аллоҳга тақво қилинг, унга хиёнат қилманг, уни душманнинг қўлига топшириб қўйманг. Ўз нафсингиз борасида ҳам Аллоҳга тақво қилинг, унинг саломат бўлишига бепарво бўлманг, ёмон хулқ билан хулқлан тириб қўйманг». Демак, ояти каримадан маълум бўладики, умумжамият ишларида ҳамкорлик қилиш зиммамизга фарз дир. Бу ишда ҳар ким имконияти даражасида ўз ҳиссасини қўшмоғи лозим.
Айниқса, Ватан равнақи, унинг тинчлигини асраш, турли таҳдид лардан ҳимоя қилиш нафақат мудо фаа тизими кишиларининг вазифа си, балки ҳамма қилиши шарт бўл ган илоҳий кўрсатмадир. Имом Шотибий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Уммат шу нарсага итти фоқ қилганки, шариат аҳкомлари бешта зарур нарсаларни ҳимоя қи лишга қаратилган. Улар: дин, жон, насл, мол ва ақл” (“Ал-мувофақот”). Модомики, Аллоҳ таоло ўз шариа тини мана шу беш нарсани муҳофа за қилишга қарата жорий этган экан, нима учун банданинг ана шу нарса ларни асраш йўлида жон фидо қили ши ибодат бўлмасин? Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтадилар: “Ким молини ҳимоя қилиб ўлдирилса, у шаҳиддир. Ким оиласини ҳимоя қилиб ўлдирил са, у шаҳиддир. Ким динини ҳимоя қи либ ўлдирилса, у шаҳиддир. Ким жони ни ҳимоя қилиб ўлдирилса, у шаҳид дир” (Имом Термизий ривояти). Имом Байҳақий “Сунан”да, Тоялисий ”Мус над”да ривоят қилади.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: “Агар бир киши бошқа бир кишининг жонини омон қолдиришга ишонтириб, сўнгра уни ўлдирса, мен у қотилдан безорман, гарчи ўлдирилган киши кофир бўлса-да”. Ватангадолик – энг оғир кулфат. Инсон учун энг оғир жазо ҳам шу. Шунинг учун ҳам шариат аҳкомла рининг жиноятга жазо бериш бобла рида энг жирканч гуноҳ қилган (ои ласи бўлатуриб зино қилган) киши ларни Ватандан қувғин қилиш жа зоси белгиланган. Аллоҳ таоло Қуръони каримда қалбида иймони йўқ мунофиқлар ҳақида бундай дейди: «Агар биз уларга: “Ё ўзларингизни ўлдиринг ёки ватанларингиздан чиқиб ке тингиз”, деб буюрганимизда эди, оз қисмидан бошқаси уни қилма ган бўлар эди» (Нисо сураси, 66-оят). Имом Абу Ҳайён Андалусий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Мазкур оятда ватанни ташлаб чиқиб кетиш жуда оғир иш эканига далолат бор. Шунинг учун Аллоҳ таоло уни ўз жо нига қасд қилиш билан бирга зикр қилди” (“Баҳрул Муҳийт”). Қайси са бабдан бўлишидан қатъи назар, ин сон учун ватандан айрилиш ўлим билан баробар мусибатдир. Пайғамбар алайҳиссалом айта дилар: “Сизлардан қай бирингиз тонг отганда уйи тинч, тани соғ, уйида бир кунлик егулиги бўлса, гўёки унинг уйида дунёнинг ҳамма неъматлари мужассам бўлибди” (Имом Термизий ривояти).
Демак, инсон учун ўз уйи да, тинч-осойишта, ватанида соғ ва омонликда умргузаронлик қилиши катта бахт ва буюк неъматдир. Неъматни эса, зое қилмаслик, ак синча уни асраб-авайлаш, унинг шукронасини бажо келтириш ҳар бир банда учун ҳам қарз, ҳам фарздир.
Ҳомиджон ИШМАТБЕКОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг
биринчи ўринбосари
"Ислом нури" газетасининг 2025 йил 2-сонидан олинди.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 