22 Январ, 2025, 22 Ражаб, 1446
22 Январ, 2025, 22 Ражаб, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Оила қуриш ниятидаги эркак тараф ўзи учун никоҳи ҳаром ва совчилик қилиб бўлмайдиган шахсларни ажратиб олганидан кейин энг аввал муносиб келин ахтаришга киришади. Куёв тарафдан қизга совчи қўйилади. Ўша пайтда куёв, унинг ишбошилари ва совчилари келинликка номзоднинг қандай тарафларига эътибор беришлари керак? Бу саволга жавоб ахтариб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадиси шарифларига мурожаат қиламиз. Зотан, У зот соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари бир қанча ҳадиси шарифларида муносиб келин қандай бўлишини баён қилиб берганлар. Мазкур ҳадиси шарифларда келинликка номзоднинг қуйидаги сифатларига алоҳида эътибор бериш тавсия қилинган:
1. Диндорлик.
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: تُنْكَحُ الْمَرْأَةُ لِأَرْبَعٍ: لِمَالِهَا، وَلِحَسَبِهَا، وَلِجَمَالِهَا، وَلِدِينِهَا فَاظْفَرْ بِذَاتِ الدِّينِ تَرِبَتْ يَدَاكَ. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аёл тўрт (нарсаси) учун никоҳланади: моли учун, ҳасаби учун, жамоли учун ва дийни учун. Бас, диндорини танла, қўлинг тупроққа қорилгур», дедилар».
Бешовлари ривоят қилганлар.
Уйланишдан олдин келинликка номзоднинг қизиқтирадиган сифатларига қаралади. Ушбу ҳадиси шарифда ўша – никоҳига рағбат қилинадиган номзодда бўлиши лозим бўлган яхши сифатлардан тўртта энг машҳури ҳақида сўз кетмоқда.
Агар ушбу тўрт сифат – мол ҳам, жамол ҳам, ҳасабу насаб ҳам, дину диёнатга қўшилиб, бир қизнинг зийнати бўлиб турса, албатта, яхши. Аммо мазкур тўрт сифат бир-бири билан солиштирилганда, улар орасида диндорликка тенг келадигани йўқ. Балки қолганларига яна бошқа бир қанча яхши сифатлар қўшилса ҳам диндорлик сифатига ета олмайди.
Чунки молдорлик вақтинчалик сифатдир. Бир лаҳзада молу мулкдан ажраб қолганлар қанча. Агар келиннинг молига қизиқиб, унга уйланилса ва унинг моли бақосизлик қилиб, уни тарк этса, мазкура келинга қизиқиш қолмайди. Қолаверса, мол-мулкининг кўплиги келиннинг ҳовлиқишига, куёвни ва унинг яқинларини менсимаслигига сабаб бўлиши ҳам мумкин. Диндорлик бўлмаган ҳолатда бойлик кўпинча ноқулай ишларга сабаб бўлиши турган гап.
Ҳасабу насаби яхши келин, албатта, яхши келин бўлади. Лекин фақат ҳасабу насабига ишониш ҳам яхшиликка олиб келмайди. Ота‑она, бобо-момолари яхши одамлар бўлса, жуда ҳам яхши, лекин улар ўз уйларида қоладилар, куёвникига келиннинг ўзи келади. Агар келин диндор бўлмаса, ҳасабу насаби билан фахрланиб, куёвни ва унинг яқинларини хижолат қилиши мумкин.
Жамол ҳам ўз ҳолича яхши нарса. Лекин бу ҳам ўткинчидир. Маълум муддатдан кейин ҳар қандай инсоннинг жамоли ўзгариши турган гап. Бунинг устига фақат жамолга суяниб иш қилиш ҳам яхшиликка олиб бормайди. Агар келин ўзининг жамоли учун қизиқилаётганини билса, бу омилни куёвни ўзига мубтало қилиб, унинг устидан ҳукмронлик қилишга ишлатиши ҳеч гап эмас.
Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам диндор келинни ихтиёр қилишга буюрмоқдалар. Диндорлик ҳақиқий ва бардавом гўзал сифатдир. Бунинг устига диндорлик сифати вақт ўтиши билан зиёда бўладиган нодир сифатлардан биридир. Келин диндор бўлса, куёвни ва унинг яқинларини ҳурмат қилади, оиланинг ҳақиқий устуни ва порлаб турган чироғи бўлади. Ундан дунёга келган, унинг тарбиясини олган фарзандлар ҳам ажойиб инсонлар бўлиб етишадилар, иншааллоҳ.
Диндор келин шариат кўрсатмаси бўйича оиладаги ўз бурч ва масъулиятларини тўлиқ адо этиб яшайди.
Диндорлик ҳақиқий бойликдир!
Диндорлик ҳақиқий ҳасаб ва насабдир!
Диндорлик ҳақиқий гўзалликдир!
Шунинг учун ҳам қизларимизни диндор қилиб тарбиялашга уринишимиз керак. Шунинг учун келин танлаганимизда диндор келин танлашимиз лозим.
2. Солиҳалик.
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: إِنَّ الدُّنْيَا كُلَّهَا مَتَاعٌ، وَخَيْرُ مَتَاعِ الدُّنْيَا الْمَرْأَةُ الصَّالِحَةُ. رَوَاهُ النَّسَائِيُّ وَمُسْلِمٌ.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар:
«Дунёнинг ҳаммаси матоъдир ва дунёнинг энг яхши матоъи солиҳа аёлдир».
Насаий ва Муслим ривоят қилганлар.
«Матоъ» сўзи «баҳра олинадиган нарса» деган маънони билдиради.
Ушбу ҳадиси шарифда бу дунёдаги нарсаларнинг ҳаммаси ҳам «матоъ» экани, уларнинг ичида энг яхшиси солиҳа аёл экани ҳақида сўз кетмоқда. Бу билан аҳли солиҳ бўлиш жуда ҳам яхши экани, аёлларнинг ичида ҳам энг афзали солиҳаси бўлиши таъкидланмоқда.
«Солиҳ инсон» дегани шариат томонидан буюрилган амрларни бажариб, қайтариқлардан қайтадиган ва ўз ихтиёри ила қўшимча нафл амаллар қиладиган инсон деганидир.
Солиҳлик фасод ва ёмонликнинг тескарисидир.
Солиҳлик банданинг ҳилқатида ҳам, қиладиган амалида ҳам бўлади. «Сулҳ» сўзи ҳам «салоҳ»дан олинган бўлиб, кишилар орасидаги бузилган муомалаларни тузатиш маъносида ишлатилади.
Солиҳлик дунё ва охират ишларида яхши бўлишни англатади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дунёнинг энг яхши матоъи солиҳа аёлдир, деганлари айнан мана шу маъноларни ўз ичига олади.
Демак, келин танлаш вақтида келиннинг солиҳа бўлишига эътибор бериш керак. Бу эса, яратилишда ҳам, хулқу одоб ва бошқа сифатларда ҳам етук бўлишдир.
Келиннинг шариат кўрсатмаларини бажарибгина қолмай, нафл ибодат ва яхши амаллар ҳам қилиши ўзида солиҳаликни мужассам қилишига қараб бўлар экан.
3. Болага меҳрибон ва эрга риояли бўлиш.
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: خَيْرُ نِسَاءٍ رَكِبْنَ الْإِبِلَ صَالِحُ نِسَاءِ قُرَيْشٍ أَحْنَاهُ عَلَى وَلَدٍ فِي صِغَرِهِ، وَأَرْعَاهُ عَلَى زَوْجٍ فِي ذَاتِ يَدِهِ. رَوَاهُ الشَّيْخَانِ.
Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Туя минган аёлларнинг энг яхшиси Қурайшнинг солиҳа аёлларидир. Болага кичиклигида энг шафқатлидир. Эрга унинг қўлидаги нарсаси хусусида энг риоялидир», – дедилар».
Икки Шайх ривоят қилганлар.
«Туя минган аёллар» деганда Арабистон ерларида яшайдиган араб аёллари кўзда тутилган. Ўша аёллар ичида Қурайш қабиласига мансуб аёллар энг яхши аёллар ҳисобланар экан. Уларнинг яхши ном олишларига сабаб эса, кичик болаларга ўта меҳрибонликлари ва эрларини ўта риоя қилишлари экан. Айниқса, улар эрларининг молу мулкларини яхшилаб муҳофаза қилишар экан.
Дарҳақиқат, бу сифатлар ҳар бир аёл учун ўта зарур сифатлардир. Ўз боласига меҳрибон бўлмаган, уни керагича авайлаб-асраб катта қилмайдиган аёлни ким ҳам яхши аёл дея олади. Ундай бемеҳр аёлнинг оиласида болалар меҳрсиз, одобсиз, ахлоқсиз бўлиб ўсадилар. Бу эса, оила учун, оила бошлиғи учун катта мусибатдир.
Шунингдек, эрининг риоясини қилмаган аёлдан қандай яхшилик кутиш мумкин? Хусусан, эрининг мол-мулкини муҳофаза қилмаган, авайлаб-асрамаган аёлдан бошқа яхшиликларни кутиш мумкинми?
Ушбу ҳадиси шарифдан ибрат олиб, келин танлаётган вақтда унинг уруғидаги аёлларнинг қариндош болаларга қандай қарашлари, эрларини қандай риоя қилишларига разм солиш, сўраб-суриштириш керак бўлади. Агар келин диндорлик, солиҳалик устига бу сифатларни ҳам ўзида мужассам қилган бўлса, у энг маъқул, муносиб келиндир.
4. Қиз бўлиши.
عَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: تَزَوَّجْتُ، فَقَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم: مَا تَزَوَّجْتَ؟ فَقُلْتُ: ثَيِّبًا، فَقَالَ: مَا لَكَ وَلِلْعَذَارَى وَلِعَابِهَا. رَوَاهُ الْخَمْسَةُ.
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Уйландим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:
«Қандайига уйландинг?» дедилар.
«Жувонга», дедим.
«Бокира қиз олиб, у билан кўнгил ёзсанг бўлмасмиди?» дедилар».
Бешовлари ривоят қилганлар.
Ушбу ҳадисдан бокира қизга уйланиш афзал экани келиб чиқади.
(давоми бор)
«Бахтиёр оила» китобидан
Ўша кезлари Мисрнинг “Ал-Азҳар” университиетида таҳсил олардим. Янги ўқув йили арафаси – таътилдан қайтиб сабрсизлик билан сабоқ соатларини санаб турардик. Эртага худо хоҳласа, биринчи дарс! Оғзим қулоғимда эди, чунки боягина университетнинг эълонлар лавҳидаги дарс ва сабоқлар жадвалига кўз югуртира туриб, кутилмаган бир хушхабардан воқиф бўлдим. Шундан кайфиятим аъло, фикру ёдим эртанги синовдан мувафақиятли ўтиш ташвиши билан банд эди. Бирда, шундай имкониятга мушарраф бўлганим учун қувониб ғурурланардим. Сўнгра унинг масъулияти ёдимга тушиб жиддий тортиб қолар эдим: “саволим салмоқли бўлиши керак”, – деб такрорлардим ўзимга ўзим. Аммо, фикримни ифода этиш учун топган жумлаларим назаримда юпунгина бўлиб туюлар, тузган саволларимнинг арабча қироатидан ҳам кўнглим тўлмаётганди. Хаёлан ўқиган китобларимни варақлаб, арабча луғатимни титкилайман, қани бирор бир арзирлик нарса топсам. Шу пайт эшик шарақлаб очилди-ю, хонага ҳовлиққанча хонадошим Мамат кирди.
– Я-а-н-нгиликни эшитдингми? – Худдики, Марафондан Афинага ғалаба хабарини олиб келган чопарга ўхшаб ҳансирарди у.
– Қанақа янгиликни?
– Эртадан бизга янги курс ўтилар экан, маърузачи ким – биласанми? Нақ Мустафо ад-Доурнинг ўзлари! – Ҳовлиқманинг ҳовури пасаймаганди. У девордаги эълоннинг бошига кўз югуртиргану, давомини ўқишга сабри чидамагани аниқ, акс ҳолда яна бошқа бир янгиликдан бохабар бўлган бўларди. Бир ҳисобда шуниси ҳам маъқул, бўлмаса эртагача ич-этини еб қўярди бояқиш!
Мен ўзимни бепарво тутдим:
– Ким у киши?
Юртдошим менга ўсмоқчиланиб қаради:
– Сен?.. Ростдан ҳам ул зотнинг кимликларини билмайсанми? Ахир, Ислом оламида бармоқ билан санарли шайхларнинг бири-ку! Кеча-ю, кундуз китобга муккасидан кетган сендек одам билишинг керак! Нимангни мақташади, ҳайронман! – Таажжубланиб елкасини қисди у. Сўнг худди ўзига ўзи гапирган каби (аслида жиллақурса шу борада мендан усунлигини намойиш қилмоқ бўлиб) давом этди:
– Билмасанг, билиб қўй: бу одам давлат муҳофазасидаги шахс. Ниҳоятда обрўли олим. Худди президентлардек алламбало машиналарда юради. Ёнида ҳамиша танқўриқчилари... Лекин, жа-а-а-а зап иш бўлди-да, шу кишидан сабоқ тинглашимиз! Ҳали Ватанга қайтгач, тасоввур қилаяпсанми, биргина шунинг ўзи бизга қанчалик обрў олиб келишини?
Албатта, у кишининг сабоқларидан кўпроқ нарса ўргансак, унга амал қилсак ва буни юртда кўрсата олсак ҳурматимиз икки ҳисса ошади. Бунинг учун эса ўқиш керак!
Хаёлимдан кечган бу гапларни унга айтиб ўтирмадим – бефойда! Қанча баҳслашганмиз, жиққамушт бўлганмиз – ўз билганидан қолмаган. Сабоқдошим жағи-жағига тегмай жавраркан, мен унга синчиклаб қарадим. Ватанда таниқ, нуфузли бир кишининг ўғли. Бирор-бир масалада ками йўқ! Илм ўргансин, ҳаётни кўрсин деб, отаси уни шу ёқларга йўллаган, лекин унда илмдан кўра чилимга иштиёқ кучли. Мисрнинг ғарбча ҳаётига қизиқиши зўр. Ҳаттоки, айни пайтда ҳам улуғ шайхнинг сабоқлари эмас, ўша сабоқлардаги иштироки унинг учун муҳим.
– Менга қара, – деб қолди у дабдурустдан, – балки шайх отамни танир-а? Дадам ҳам аҳён-аҳён хорижда бўлиб турадиган қандайдир йиғинларга бориб турадилар – учрашиб қолишган бўлишлари мумкин-ку? “Сиз фалончининг ўғлимисиз” деб сўраб қолса-я! Агар шундай бўлиб чиқса зап иш бўларди-да! – Мазза қилиб керишишидан ҳозир нималар ҳақида ўйлаётганини пайқаш қийин эмасди. Кейин: – Агар шайх менга бир бор эътибор қаратса, – деди-да, узоқ эснади. Шу орада: “ҳали мен билан бир хонада турганингдан фахрланиб юрасан” дея бошлаб қўйган фикрига якун ясади у.
Эртаси куни дарс бошланиши арафасида ҳам гап-сўзлар, асосан, улуғ шайх ва унинг сабоқларини тинглаш бизга насиб этгани ҳақида борди. Бугун дарс сўнгида шайхга мурожаат этиш имкониятига эга бўлганим ҳақидаги хабардан воқиф бўлган дўстларим эса келиб мени табриклаб, қўлларимни сиқиб кетишар, ёнимда турган Мамат бўлса гап нимада эканини англамай, каловаланарди.
Ниҳоят орзиқиб кутилган фурсат келди. Улкан аудиториянинг эшиклари оҳиста очилиб, ичкарига аввал қора дипломат кўтарган норғул йигит кирди. Ортидан ёши саксонларни қоралаб қолган, эгнида узун арабий оқ либос; устидан кулранг нимча кийган, бошида – атрофларига оқ зардан жило берилган оппоқ қалпоқ, оёғида қоп-қора ялтироқ ковуш илган киши кириб келди. Оламга машҳур Мустафо ад-Доур мана шу киши эди. У қариликданми ёки бошқа бир сабабданми бўйнини эгиб олган, нигоҳлари ерга қадалган; ҳаттоки саломимизга ҳам жавобан бошини кўтармади – енгилгина таъзим бажо келтирди холос.
Шайхнинг таърифини келтирганларича бор экан. У ёрдамчиси чиқиб кетгач, оҳиста аммо мафтункор қироат билан сўз бошлади: “Инсоннинг умри тақрибан азон ва намоз орасидаги фурсатдан иборат. Тақво аҳли мана шу дамда покланиб, ибодат тадоригида бўлади. Ислом илм демакдир. Башарти қулоғимизга азон айтилган фурсатдан то бошимизда жаноза намози ўқилгунга қадар покланиш, жаннат ҳаваси билан яшаш имконимиз бор. Ўткинчи дунёнинг ҳою ҳавасларига алданмаган, ҳақ йўлдан чалғитувчи иллатларга булғанмаган мўмин ва муслималар, шубҳасиз охират саодатига эришгайлар, инша Аллоҳ!..”
Кеча Маматнинг қитиқ патига тегиш учун, жўртага шайхни танимаганга олгандим. Аслида, университетниг ҳар бир талабаси бу хусусда керагидан ортиқроқ маълумотга эга эди. Шайхнинг тоблари бўлмай, соғликлари ёмонлашгани туфайли кейинги икки-уч йил мобайнида сабоқлари тўхтаб қолгани ҳақида аҳён-аҳён таассуф билан эслаб туришарди. Нақшбандия тариқатини тутиб, пиру комиллик мартабасига эришган бул зотнинг узоқ муолажалардан кейин яна қадрдон даргоҳга қайтишлари ва бизнинг у кишидан сабоқ тинглашга ноил бўлганимиз – тақдирнинг туҳфаси эди.
Пирнинг фақат ўзигагина хос жиҳатлари бор, масалан ул зот ҳеч қачон суҳбатдошииниг кўзига тик қарамас, бу ҳақда сўраганларга: “Самовий юксаклик истаги осмонга термулиш билан қондирилмас; оёғинг остига боқ – қоқилиб кетма тағин”, дея жавоб қайтарар эканлар. Яна бир усуллари, ўз мартабаларини билгани ҳолда, университетда энг билимдон талаба дея эътироф этилган илму толибга ўзлари билан мулоқот қилишга ижозат берар эканлару, ўтган ўқув йили якунига кўра шу мартабага каминани муносиб кўришибди.
Бу пайтга келиб Мамат ҳам янгиликдан воқиф бўлган, қизғанчиқлиги шундоққина ёвқараш нигоҳларидан сезилиб турарди. У бир варақчага хат ёзиб олдимга суриб қўйди. Унда юртдошимнинг айни дамдаги изтироблари ифода этилганди: “Ишқилиб, хол қўйиб қўйма тағин!”.
Устоз маърузасини тугатиб, бир муддат сукут сақлаб турди-да, сўнг: “Савол?” – деди дабдурустдан. Бу дарс итмомига етганидан дарак, менинг галим келганига ишора эди. Довдираб қолдим. Нутқ ирод этишларига маҳлиё бўлиб вазифамни деярли унутган эканман. Шундан ўзимни таништириш ёдимдан кўтарилиб, ҳозирги дарс тавридан келиб чиқиб, тилимга келган бир саволни таваккал ифода этдим:
– Тақсир, биз узоқ юртлардан келиб шунда таҳсил олмоқдамиз. Илм ўрганмоқдамиз. Аммо, ташқаридаги ҳаётда бизни чалғитувчи унсурлар бисёр. Исломнинг тараққий этмоғи учун шу иллатларга давлат йўли билан, куч ишлатиб барҳам берилса бўлмасми? Беҳаёликлар, бузуқиликлар, экстремистик ғояларни таг-туги билан суғуриб ташлаган дуруст эмасми?
– Шайх мулоҳазакор сукут билан мени тинглади, сўнг: “Ўзингизни таништиринг – қаерликсиз?” – деб сўради совуққина қилиб. Маматга шу асно жон кирди. “Аттанг” деган маънода бошини чайқади: “Назаримда расво қилдинг!” – оҳиста шивирлади у, кесатиқ оҳангида.
Ножўя иш қилиб қўлга тушган одамдек қизариб кетдим. Устоз томонга қарашга ботинолмадим: менга у ҳам ҳозир бошини қуйи эгганча, “бамаънироқ савол берадиган бошқа бир дурустроқ одам йўқмиди?” – деб афсусланаётгандек бўлиб туюлди. Бўлар иш бўлди, шайхнинг сўровига жавоб қайтардим. Исми шарифимни, ўзбекистонлик эканимни айтдим.
Барчанинг нигоҳи шу лаҳзаларда шайхга қадалган, камина ҳам ўзимни таништира туриб, бошимни озод кўтариб унга боқдим: “Нима келса ўзимдан кўраман!” Урвоққина бўлиб ўтирган устознинг ҳар бир ҳатти-ҳаракати, танасида кечаётган ҳар бир ўзгариш назаримиздан қочиб қутулмас, шундан унинг илкис қалтираб кетганини ҳамма илғади. Столга суяниб аста ўрнидан турди. Ҳеч қачон талабаларига тик қарамаган устоз оҳиста бошини кўтариб, мен томонга боқди. Афтидан роса жаҳлланибди! Камина шу лаҳзаларда ер ёрилса, унинг қаърига кириб кетишга тайёр эдим. Қолаверса, Мамат бу ишга бажонидил қарашиб юборган бўларди. Хаёлимдан нуқул: “Тамом! Ҳаммаси тамом. Пачава қилдим!” деган бадбин ўйлар кечмоқда эди. Шу пайт шайх кафтини кўксига босиб, енгилгина таъзим айлади-да:
– Улуғ муҳаддис Имом ал Бухорий авлодларига чексиз ҳурмат ва эҳтиромимни қабул айланг! – деди. Унинг хира тортиб қолган кўзларида самимий бир чўғ яллиғланганини кўрдим. Кутилмаган бу каби мулозаматдан довдираб қолгандим. Йиғлаб юборишдан ўзимни зўрға тийиб турардим.
Устоз эҳтиёткорона яна курсисига чўкди-да, яна аввалги ҳолатига қайтди.
– Биласизми, “Нилуфар”нинг ватани қаер? – саволимга савол билан юзланди у. Ўртага бир оз жимлик чўкди. Қўшалоқ саволлар исканжасида қолдим: бир пайтнинг ўзида ҳам “Нилуфар”нинг ватани қаер? ҳам “устоз жавоб кутаяптими ёки мушоҳадага ундади”, – деган жумбоққа ечим ахтармоқда эдим. Бир қарорга келиб улгурмай шайхнинг ўзи гапни илдириб кетди.
– Билиб қўйинг, “Нилуфар”нинг ватани – ботқоқ! Оҳу чаманларга ярашиқ жонивор эса-да, манзил-макони тошлоқ. Илло, иккиси ҳам ўзига гард юқтирмайди. Ҳар иккиси ноёб ва бетакрор мавжудот. Ҳар иккисининг васлига етишмоқ учун, ҳою ҳавас каби домига тортиб турган ботқоқдан, илон изи каби чигал сўқмоқдан кечиб ўтиш талаб этилади. Бинобарин Аллоҳ сиз ва бизнинг қалбимизда, нафс иллатларини, ҳою ҳавас зиллатларини енгибгина унга етишишимиз мумкин. Илм бу йўлда сизга ҳидоят бўлғуси...
Ташқарида қўнғироқ чалинди. Бу дарс тугаганидан дарак, аммо, у менинг назаримда талабалик ҳаётимда янги саҳифа очилганидан жар солаётгандек бўлиб туюлди...
Давоми бор...
Фозил Тиловатов,
Ҳадис илми мактаби матбуот котиби.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 