Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
16 Июн, 2025   |   20 Зулҳижжа, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
03:04
Қуёш
04:49
Пешин
12:29
Аср
17:39
Шом
20:01
Хуфтон
21:40
Bismillah
16 Июн, 2025, 20 Зулҳижжа, 1446
Мақолалар

Фиқҳий ихтилофларнинг келиб чиқиш сабаблари

14.12.2024   7188   1 min.
Фиқҳий ихтилофларнинг келиб чиқиш сабаблари
Муҳаммад Аввоманинг “Асарул ҳадис” асари орқали фиқҳий ихтилофлар сабабларини ўрганиш ислом фиқҳининг ривожланиш жараёнини тушуниш ва ҳадис илмининг аҳамиятини англаш учун муҳимдир. Бу китобда фиқҳий ихтилофларнинг келиб чиқиш сабабларини бир неча асосий омиллар орқали таҳлил қилинган:
  1. Ҳадисларнинг турли хил етиб келиши. Ҳадисларнинг тўлиқ ёки қисқача шаклда етиб келиши олимлар орасида турлича тушунишларга сабаб бўлган. Баъзан бир ҳадиснинг турли ривоятлари орасида тафовутлар мавжуд бўлиб, бу ҳукм чиқаришда фарқ пайдо қилган.
  2. Ҳадисларнинг саҳиҳлиги ва қабул қилиниши. Ҳар бир фиқҳ мазҳаби асосчиси ҳадиснинг саҳиҳлиги, иснод занжири, ва матннинг мазмунига нисбатан турлича ёндашган. Бу эса ихтилофларга олиб келган. Масалан, бир мазҳаб олимлари қабул қилган ҳадисни бошқаси заиф деб баҳолаган бўлиши мумкин.
  3. Ҳудудий ва маданий таъсирлар. Ҳадислар турли географик ҳудудларга тарқалган ва у ердаги шароит ва урф-одатларга мослашган. Шу сабабли, фиқҳий масалаларда маҳаллий таъсирлар ҳам ихтилофларни келтириб чиқарган.
  4. Қуръон ва ҳадисни талқин қилиш услублари. Баъзи олимлар Қуръон оятларини умумий қоидалар сифатида қабул қилган бўлса, бошқалари ҳадисларни асосий манба сифатида кўриб, тафсилотларни улардан чиқаришган. Ушбу методологик тафовутлар фикрлар хилма-хиллигига сабаб бўлган.
  5. Луғавий тафовутлар. Араб тилининг кенг қамровли бўлиши ва ҳадис матнларининг баъзан кўп маъноли иборалардан иборат бўлиши тафсирда турли талқинларга сабаб бўлган.
  6. Олимларнинг шахсий тажрибалари ва дунёқарашлари. Ҳар бир олим ўзининг билим ва тажрибасига асосланиб, ҳадисдан чиқарилган ҳукмга ўз қарашларини қўшган. Бу эса бир масалада турли фатволар чиқишига олиб келган.

Абдуллоҳ Комилов,
Тошкент ислом институти талабаси.

МАҚОЛА
Бошқа мақолалар

Олимга нимани насиҳат қиламан?

09.06.2025   7186   2 min.
Олимга нимани насиҳат қиламан?

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Саййид Сулаймон Надавий раҳматуллоҳи алайҳнинг илм ва фазллари машҳур бўлаётган ва шуҳрат қозонаётган эди. У киши ўзларининг воқеаларини қуйидагича сўзлаб берадилар: «Мен «Сийратун-Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам» китобини олти жилд қилиб тамомладим. «Муҳтарам Зотнинг сийратларидаги бирор жилва ёки кўриниш менинг ҳаётимда ҳам бўлганми ёки йўқ? Агар бўлмаган бўлса, у ҳолда қандай бўлади?» деган ўй қайта-қайта қалбимда тинчлик бермас эди. Шу мақсад учун Аллоҳнинг бирор валийсини қидирдим.

Тҳана Бҳавандаги хонақоҳда яшайдиган ва Аллоҳ таоло файзларини таратиб қўйган Мавлоно Ашраф Али Таҳонавий ҳазратлари ҳақида эшитган эдим. Шундай қилиб, бир куни Тҳана Бҳаванга боришни ният қилдим ва сафарга чиқдим. Бориб, ҳазрат билан кўришдим ва бир неча кун у ерда турдим. Ортга қайтаётганимда ҳазрат Таҳонавий раҳматуллоҳи алайҳга: «Ҳазрат! Бирор насиҳат қилинг», дедим. У зотнинг хаёлларига ўша пайт: «Шундай катта алломага нима насиҳат қиламан? Илм ва фазли бутун дунёга машҳур бўлса», деган ўй келибди. Кейин: «Эй Аллоҳ! Қалбимга унинг учун ҳам фойдали бўлган ва менинг учун ҳам фойдали бўлган нарсани сол», деб дуо қилибди. Шундан кейин ҳазрат Таҳонавий раҳматуллоҳи алайҳ Саййид Сулаймон Надавий раҳматуллоҳи алайҳга хитоб қилиб: «Эй биродар! Бизнинг йўлимизда бошидан охиригача ўзингизни хокисор тутишингиз керак», дебдилар.

Саййид Сулаймон Надавий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: «Ҳазрат Таҳонавий раҳматуллоҳи алайҳ бу сўзларни айтаётганларида қўлларини кўксиларига олиб бориб, паст тарафига бир зарба бердилар, зарба худди менинг қалбимга тушгандек бўлди».

Ҳазратимиз Доктор Абдулҳай раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: «Бу воқеадан кейин Саййид Сулаймон Надавий раҳматуллоҳи алайҳ ўзларини шундай хокисор тутдиларки, унинг мисли топилиши қийин эди. Бир куни қарасам, хонақоҳнинг ташқарисида ҳазрат Саййид Сулаймон Надавий раҳматуллоҳи алайҳ мажлисга келганларнинг оёқ кийимларини тартиблаётган эканлар. Шундай тавозеъ ва муҳаббатни Аллоҳ таоло у кишининг қалбида пайдо қилди ва кейин юксак даражаларга кўтариб қўйди».

«Насиҳатлар гулдастаси» китобидан