17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446
17 Июн, 2025, 21 Зулҳижжа, 1446
Куни кеча Юртбошимиз Шавкат Мирзиёев раислигида кейинги йилларда мамлакатимизда амалга оширилаётган улкан ислоҳотлардан бири – ижтимоий ҳимоя соҳасидаги ишлар натижадорлиги ва 2025 йил учун устувор вазифалар муҳокамаси юзасидан кенг кўламли йиғилиш бўлиб ўтди. Мазкур йиғилишда кўриб чиқилган масалалар халқимиз, айниқса, аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатлами орасида жуда катта қизиқиш уйғотди, чунки улар соҳада шу кунгача амалга оширилган ишлар, келгусида амалга оширилиши белгиланган вазифалар, уларни янада такомиллаштириш, ривожлантириш ҳамда ёрдамга муҳтож кишиларнинг жамиятда ўз ўрнини топиши, муносиб ҳаёт кечириши учун ҳар тарафлама шарт-шароитлар яратишга қаратилди.
Улуғ бобомиз Ҳазрат Мир Алишер Навоийнинг одил подшоҳлар ҳақида: “Баъзилар саховатли ва ҳимматли подшоҳларни қора тупроқ устига дурлар сочиб, тикандан гуллар ундирувчи булутларга ўхшатурлар”, – деб айтганлар. Дарҳақиқат, мамлакатда олиб бориладиган одил сиёсат туфайли жамият ҳаётида улкан ижобий ўзгаришлар рўй беради. Буни кейинги йилларда юртимизда барча соҳаларда амалга оширилаётган янгиланишлар мисолида яққол кўришимиз мумкин.
Маълумки, ижтимоий ҳимоя замирида жамиятда шакллантириладиган инсонпарварлик тушунчаси мужассам. Зеро, ҳар бир жамиятда мустақил ҳолда ўз ҳаётини таъминлай олмайдиган, яъни жамият ёрдамига муҳтож бўлган кишилар мавжуд бўлади. Шунинг учун уларнинг дардини англаш ҳамда уларга амалий ва маънавий ёрдам қўлини чўзиш барчамиз учун ҳам фарз, ҳам қарздир. Бу ҳақда муқаддас китобимиз Қуръони каримда жуда кўп таъкидлар мавжуд. “Бақара” сураси 3-ояти фикримизнинг ёрқин далилидир: “Улар ғайбга иймон келтирурлар, намозни тўкис адо этурлар ва Биз уларга берган ризқдан нафақа қилурлар”.
Демак, мўмин кишининг энг улуғ сифатларидан бири муҳтожга кўмаклашишдир. Мамлакатимизда бу хайрли иш жуда яхши йўлга қўйилган. Бунинг натижасида ижтимоий ҳимоя соҳасида йилдан йилга ижобий ишлар амалга оширилмоқда. Йиғилишда худди шу жиҳатлар тилга олиниб, Ўзбекистон – ижтимоий давлат эканлиги, ҳамда бу тамойил Конституциямизда мустаҳкамлаб қўйилганлиги ва шу асосида меҳр ва кўмак тизими аҳолига тобора яқинлаштирилаётганлиги айтиб ўтилди. Барча ҳудудларда “Инсон” марказлари очилиб, маҳаллаларда ижтимоий хизмат кўрсатиш йўлга қўйилганлиги, ижтимоий ходимлар уйма-уй юриб, минглаб муҳтож одамларга ёрдам кўрсатаётгани, кейинги пайтларда ногиронликни белгилаш ишлари анча соддалаштирилиб, 26 минг нафар ногирон кишига зарур протез берилганлиги, ётиб қолган ёлғиз кексаларга уйида парвариш ташкил этилаётганлиги, ногиронлиги бор болаларнинг боғча-мактабларга жойлаштирилганлигини бу соҳада амалга оширилган хайрли ишлар сифатида тилга олиб ўтилди. Йиғилишда тилга олинган бу рақамлар шунчаки ҳисобот эмас, уларнинг ҳар бири ортида минглаб жамият кўмагига муҳтож кишилар тақдири, минглаб оилаларнинг қувончу шодликлари мужассамдир. Алишер Навоийнинг қуйидаги байтини эслаш ўринлидир:
Кимки бир кўнгли бузуқнинг хотирин шод айлагай,
Онча борким, Каъба вайрон бўлса, обод айлагай...
Бу бежиз эмас, албатта. Зеро, уламолар таъкидлашича, инсон қалби Яратганнинг назаргоҳидир. Бир ғамга тўлган кўнгилни обод этиш, яъни унга шодлик улашиш, Каъба вайрон бўлса, уни қайта тиклаб, Аллоҳнинг розилигини топиш билан баробардир. Бу ўринда яна шуни ҳам унутмаслик керакки, муҳтожга ёрдам қўлини чўзган кишилар уларнинг дуоси туфайли улкан савобга эришади ва натижада ўзларига ҳам наф етади, яъни Алишер Навоий ҳазратлари таъкидлаганларидай:
Нафъинг агар халққа бешакдурур,
Билки, бу нафъ ўзунгга кўпракдурур...
Халққа наф етказиш, муҳтожларга ёрдам бериш учун ижтимоий ҳимоя соҳасини янада ривожлантириш, йиғилишда айтиб ўтилган ишларни амалга ошириш ҳукуматимиздан, соҳа ходимларидан жуда катта масъулият, миллиардлаб маблағлар талаб қилиши табиий ҳол, албатта. Аммо шуни унутмаслик керакки, бу нафақат давлат ва соҳа ходимлари, балки кимгадир ёрдам кўрсатишга қодир бўлган ҳар биримизнинг зиммамиздаги ишдир.
Аллоҳга беҳад ҳамду санолар бўлсинки, юртимиз тинч, турмушимиз фаровон. Шу боис ҳар куни юзлаб тўйлар ва бошқа маросимлар бўлиб ўтмоқда. Улардаги тўкин-сочин дастурхонни кўриб, шукроналар айтамиз, лекин шу билан биргаликда яна бир ҳолат кишини ўйлантиради. Шу ўринда яна Ҳазрат Навоийга қайтишни лозим топдик. Тарихдан маълумки, улуғ шоиримизнинг бутун ҳаёти муҳтожларга ёрдам қўлини чўзиш билан зийнатланган. У зотнинг саъй-ҳаракатлари, бевосита сарфлаган маблағлари туфайли ўша пайтда мамлакатда ободончилик ишлари авж олган, Ҳирот илм-фан, адабиёт ва санъат марказига айланиб, турли соҳаларнинг ўнлаб вакиллари илм билан машғул бўлган ва ижод қилганлар. Биз бугун муҳтожларга кўрсатиши керак бўлган хайру эҳсон ҳақида ўйлар эканмиз Алишер Навоийнинг “Ҳайрат ул-аброр” (“Яхшиларнинг ҳайратланиши”) асаридан олинган қуйидаги мисраларни сиз азиз ўқувчиларга тақдим этишни лозим топдик. Ҳазрат саховат ҳақида гапирар эканлар, қилинилаётган ҳар бир иш ҳам сахийлик эмаслигини таъкидлаб шундай деб ёзадилар:
Ёяр анга супраки, ул оч эмас,
Берур анга тўнки, яланғоч эмас.
От анга тортарки, юз илқиси бор,
Сим анга берурки, юз илғиси бор...
Шоирнинг фикрича, қорни тўққа дастурхон ёзиш, усти бутга тўн кийгизиш, юз оти борга яна от ҳадя қилиш, юз илғиси (мол-дунёси) борга сим (пул) беришни сахийлик сифатида баҳолаб бўлмайди. Шунингдек, шоир тамагирлик билан, нимадир қайтариб олиш мақсадида ёзилган дастурхоннинг соҳибини ҳам саховатли демасликка чақиради. Биз бугунги тўй-томоша, маъракалардаги ноз-неъматлар билан тўлиб тошган дастурхон атрофида ўтирган кишиларни кўриб, айнан юқорида айтилган сўзларнинг гувоҳи бўлаётганимиз ҳеч кимга сир эмас.
Демак, халққа дастурхон ёзишдан, кимгадир ёрдам қўлини чўзишдан мақсад бундай бўлмаслиги керак. Бугун, афсуски, кўпчилигимиз ўзимизни кўрсатиб қўйиш, бошқалардан кам эмаслигимизни билдириш каби мутакаббирлик билан мол-дунёни сочиш ва “сахийлик” қилишга одатланиб қолганмиз. Йиғилишда айтилишича, келаси йил 1 миллион 200 минг аҳолини камбағалликдан чиқариш учун таълим, тўгарак, касб-ҳунар, тиббиёт масалаларини ҳал қилиш ва яшаш шароитини яхшилаш зарур экан. Агар биз тўй ва маъракаларимизни том маънодаги саховат тадбирига айлантирсак, қайсидир ёрдамга муҳтож кишиларнинг кўнглини кўратиб, обод қилсак, жамиятимизда юқорида келтирилган муҳтожлар сони кескин камайиб кетар эди.
Йиғилишда айтилган гаплардан мени ўйлантирган яна бир ҳолат ҳақида ҳам фикр билдиришни лозим топдим. Унда келтирилган маълумотларга қараганда, бугунги кунда оғир вазиятга тушиб қолган бўлса-да, ўзида куч топиб, ҳаётини ўзгартирган матонатли инсонлар орамизда кўп экан. Бизнинг атрофимизда, яшаб турган ҳудудимизда ҳам шундай кишилар топилади. Уларни бошқаларга ўрнак қилиб кўрсатишимиз, ўз вазифамиздан келиб чиққан ҳолда аҳоли билан бўлаётган суҳбатларимизда уларнинг том маънодаги қаҳрамонликлари ҳақида ҳам гапиришимиз кераклигини англаб етдим. Чунки сир эмас, бугун тўрт мучаси соппа-соғ, лекин нафақа ундириш илинжида идорама-идора юриб, ўзини бечора қилиб кўрсатишга одатланиб қолган “муҳтожлар” ҳам йўқ эмас.
Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг нутқлари йиғилишда иштирок этганларда жуда катта таассурот қолдирди ва кўпчилик унга ўз муносабатини билдирди. Жумладан, Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий шайх Нуриддин Холиқназар ҳазратларининг чиқиши ҳам иштирокчилар томонидан илиқ кутиб олинди. У кишининг, айниқса, “Одамларнинг кўзига ёш, қалбига хурсандчилик келтиргани Ижтимоий ҳимоя миллий агентлигининг ташкил қилиниши бўлди. Бу – Инсоф агентлиги”, – деган гаплари кўпчиликка манзур бўлди. Дарҳақиқат, муҳтожларга ёрдам бериш, энг аввало, имонли ва инсофли кишиларнинг фазилати. Зеро, ҳар бир эзгу иш инсофдан бошланади. Сўзимни якунлар эканман, Набиййимиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бугунги мавзумизга оид қуйидаги ҳадисларини эслашни ва сизларга эслатишни лозим топдим:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Ким бир мўминдан бу дунё машақатларидан бир машаққатни аритса, Аллоҳ таоло ундан қиёмат куни машаққатларидан бирини аритади. Ким бир камбағалнинг ишини енгиллатса, Аллоҳ унинг бу дунёю охират ишларини енгиллатади”. Бас, шундай экан, барчамиз набийимизнинг бу ўгитларига амал қилиб, муҳтожларга кўмак бериб яшашга одатланайлик. Зеро, бундай яхшилик билан хулқланиш биз мўминлар учун энг зарур фазилатдир.
Алишер домла Наимов,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби ўринбосари.
Оила – инсон ҳаётидаги маънавий суянч, ижтимоий тартиб, насл давомийлигини таъминловчи қўрғон ва меҳр-муҳаббат масканидир.
Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қилади: “Унинг аломатларидан (яна бири) – сизлар (нафсни қондириш жиҳатидан) таскин топишингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратгани ва ўртангизда иноқлик ва меҳрибонлик пайдо қилганидир. Албатта, бунда тафаккур қиладиган кишилар учун аломатлар бордир” (Рум сураси, 21-оят).
Бу оят оила қуришнинг илоҳий ҳикматга эга эканини, эр-хотин муносабатида муҳаббат ва меҳр-шафқат асосий омил бўлишини англатади.
Ислом никоҳни фақат шахсий хоҳиш эмас, балки маънавий, ахлоқий ва ижтимоий мажбурият сифатида қабул қилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Никоҳ менинг суннатимдир. Ким суннатимдан юз ўгирса, мендан эмас”, деганлар (Муттафақун алайҳ).
Бу ҳадисга кўра, никоҳ мусулмон ҳаётидаги ибодат ҳисобланади. Унинг асосий мақсадлари нафсни ҳалол йўл билан қондириш, наслий поклик, фарзанд тарбияси ва жамият барқарорлигини таъминлашдир.
Исломда эр ва хотиннинг вазифалари бир-бирини тўлдирувчи хусусиятга эга. Аллоҳ таоло эркакни масъулиятли раҳбар, аёлни эса оила мустаҳкамлигини таъминловчи қилиб яратган: “Эркаклар хотинлар устидан (оила бошлиғи сифатида доимий) қоим турувчилардир. Сабаб – Аллоҳ уларнинг айримлари (эркаклар)ни айримлари (аёллар)дан (баъзи хусусиятларда) ортиқ қилгани ва (эркаклар ўз оиласига) ўз мол-мулкларидан сарф қилиб туришларидир” (Нисо сураси, 34-оят).
Эркак аёлдан баъзи хусусиятларда ортиқ қилиб яратилганида бир неча ҳикматлар бор. Муфассир уламолар, жумладан, қуйидаги шаръий нуқтаи назардан эркакларга хос хусусиятларни қайд этишган: пайғамбарлик, жисмоний куч-қувват, оила нафақасига масъуллик, ақлу идрок, хотира ва тафаккурнинг зиёдалиги, имом-хатиблик, муаззинлик, жамоат билан намоз ўқиш, жума намозининг вожиб бўлиши, ташриқ такбирини айтиш, жангларда қатнашиш, тўлиқ гувоҳлик, талоқ бериш ҳуқуқига эга бўлиш, оиланинг унга нисбат берилиши, намоз ва рўзани узрсиз адо этиш кабилар.
Шу жиҳатларни ҳисобга олиб, аёл киши эрига нисбатан итоатли, ҳамиятли ва иффатли бўлиб, оила тотувлиги йўлида доимий ҳаракатда бўлиши жуда матлуб ишдир.
Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сизларнинг энг яхшиларингиз ўз аҳлига яхшилик қилувчиларингиздир”, деганлар (Имом Термизий ривояти).
Эркак оила бошлиғи сифатида адолатли, ғамхўр ва меҳрибон бўлиши керак. У ўз аёли ва фарзандларининг эҳтиёжларини таъминлаб, уларни тўғри йўлга бошлаши лозим.
Хотиннинг вазифалари – оилада соғлом муҳит яратиш, эрга итоат ва унинг шаънини асраш. У оила тинчлиги ва фаровонлиги учун интилиши, эрига вафодор бўлиб, фарзандлар тарбиясида фидойилик кўрсатиши лозим.
Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: “Улар сизларнинг либосингиз, сизлар уларга либоссиз” (Бақара сураси, 187-оят).
Бу оят никоҳдаги жуфтларнинг бир-бирига муҳтожлиги ва улар ўртасидаги яқинликни таърифлайди.
Никоҳ фақатгина икки инсоннинг эмас, балки оилалар ва жамиятнинг ҳам масъулиятидир. Кўп ҳолларда ота-оналар, қариндошлар ва жамиятнинг қўллаб-қувватлаши никоҳнинг мустаҳкамлигида муҳим аҳамият касб этади.
Бугунги кунда кўпчилик оилавий муаммолар учинчи томонларнинг (қайнона-қайнота, яқинлар, дўстлар) чуқур ва номуносиб аралашуви оқибатида келиб чиқмоқда. Ҳар бир инсон ўзига тегишли чегарани билиши зарур.
Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Одамларнинг аразлашганларини яраштириб қўйиш нафл намоз ўқишдан ва нафл рўза тутишдан кўра савоблироқдир”, деганлар (Имом Табароний ривояти).
Ота-оналар, қариндошлар – ёшлар ҳаётига раҳбар сифатида керакли маслаҳат берадилар, аммо уларнинг шахсий муносабатларига бефарқ ёки ортиқча аралашиш – оилавий муҳитни бузиши, ўртадаги муҳаббатни сўндириши мумкин.
Кўпинча оилада ота-она ва фарзандлар, оиланинг бошқа аъзолари орасида ҳам турли келишмовчилик бўлиб туради. Арзимаган сабаб-баҳоналар билан тинч хонадонлар можаролар масканига айланади. Бир-бирига яқин, қадрдон, қариндошлар ўртасида меҳр-оқибат кўтарилади.
Кечира олиш – гўзал фазилат, динимизда мақталган сифатлардан. Бир қарашда оний ютқазишдай кўринган кечира олиш катта можароларнинг олдини олади, ғалабани таъминлайди. “Эр-хотиннинг уриши – дока рўмолнинг қуриши” деганларидай, икки ошуфта қалбнинг арази узоққа бормаслиги кундай равшан.
Сал ихтилоф чиқдими, бир томон дарров муроса-келишув йўлини кўриши керак. Бир томоннинг ақл-идрок билан иш тутиши шайтоннинг бўйнини синдириб, катта можароларнинг олдини олади.
Жорий йилнинг биринчи чорагида вилоят имом-хатиблари, отинойилари 838 та ана шундай низоми оилани яраштиришиб, ёшларнинг бахтли ҳаёт кечиришига сабабчи бўлдилар.
Хулоса шуки, Ислом оилага юксак мақом берган, уни жамиятнинг юраги деб баҳолаган. Биз оят ва ҳадислар асосида шу муқаддас неъматни асраш, мустаҳкамлаш ва ёшларга тўғри етказиш йўлида жиддий ҳаракат қилишимиз керак.
Убайдуллоҳ АБДУЛЛАЕВ,
Фарғона вилояти бош имом-хатиби
"Ҳидоят" журналининг 5-сонидан олинди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 