16 Январ, 2025, 16 Ражаб, 1446
16 Январ, 2025, 16 Ражаб, 1446
Бу – ниҳоятда фойдали ҳадис. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу бу ҳадисни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитиб, аҳамиятини ҳис қилиб, уни ўғли Абдуллоҳ ибн Умарга, Абдуллоҳ эса ўз навбатида ўғли Солимга ўргатган. Биз ҳам бу муборак оиладан бизгача етиб келган ушбу ҳадисни ўзимизнинг фарзандларимизга, невараларимизга етказишимиз керак.
Бу ҳадисда бало етган одамларга эътибор қилиб, ҳадисда келган дуони қилишга очиқ-ойдин чақириқ бор. Мўмин-мусулмон одам бало-офатга учраган одамга қандай муносабатда бўлиши кераклигини, бунинг иймоний, руҳий ва тарбиявий фойдаларини, нафсни кибр, ҳасад, норозилик ва ғам-қайғу каби туйғулардан халос қилишни шу ҳадисдан ўрганамиз.
Балога йўлиққанлар ким?
Бу ҳадиси шарифда мусибат етган, жисми касал ёки заиф бўлган, турли дардларга чалинган кишиларни кўрганда улардан ибрат олиш, бундай мусибатдан паноҳ сўраш, ўзига бундай мусибат берилмагани учун шукрона қилишнинг энг олий намунаси бор. Тамаки чекадиган, фосиқлик қиладиган, намозга беэътибор бўладиган, гуноҳ ишларни қиладиган, динида мусибатга учраганлар ҳам ана шулар жумласидан ҳисобланади. Бундан ташқари, оилавий муаммоларга учраганлар, ота-онасига оқ бўлган, ака-укалари, опа-сингиллари билан уришиб, маҳкамаларгача бориб юрганларни ҳам бунга мисол қилиб келтириш мумкин.
Бу дуони мусибат етган кишиларга эшиттирмасдан, ичида айтиш мусулмоннинг одобидир. Лекин оила аъзоларимиз эшитиб, дуони ўрганишлари учун эшиттириб айтсак бўлади.
Мусибатга учраган одамларни кўрганингизда уларнинг ҳаққига ҳам дуо қиламиз. Аммо айни пайтда Аллоҳ таоло уларга етган мусибатдан сизни сақлаганини тушуниб, беихтиёр «Сенга етган балодан мени сақлаган, мени яратган нарсаларининг кўпидан афзал қилган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!» деб юборасиз.
Бу набавий сўзлар мўмина қизларнинг руҳиятига ҳам ижобий таъсир кўрсатади. Чунки бу сўзларни айтганингизда сизни сийлаган, кўпгина мусибатлардан сақлаган Аллоҳнинг марҳаматини янада чуқурроқ ҳис қиласиз. Аллоҳ таоло бу балодан сизни сақлабди. Шунинг ўзи буюк неъмат эмасми? Шуни англаб етсангиз, муаммоларингиз қанчалик кўп бўлса ҳам, ҳаётингизда қанчалик катта тўсиқларга дуч келган бўлсангиз ҳам, бахт-саодатнинг, розиликнинг таъмини ҳис қиласиз. Бу дуони қилаётганда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «кейинги ҳаётида ана шу балодан сақланади» деган ваъдаларига тўлиқ ишонинг.
Таъкидлаб айтаманки, бу дуони қилаётганингизда мусибат эгасини асло масхара қилманг! Шунда ҳаётингизнинг ҳар бир лаҳзаси Аллоҳнинг марҳамати билан лиммо-лим эканини кўрасиз.
Динида, хулқида мусибатга учраб, гуноҳ қилиб юрган одам мана шу дуоларни такрорлаб юрса, ўз-ўзидан ўша гуноҳни ёмон кўриб, бу каби ишлардан тийиладиган, қайтиб бу кўйга тушмасликни истайдиган бўлиб қолади. Офатга учраган одамни кўрганда унинг ҳаққига дуо қиладиган, ўзига бу офат етмагани учун шукр қиладиган бўлиб қолади.
Мусибат қанчалик оғир бўлмасин, бу мусибат мўминлар учун марҳамат ҳисобланади, чунки мусибатга учраган одам сабр қилса, кўплаб гуноҳлари кечириб юборилади.
Шу билан бирга, юқоридаги ҳадисда бировга мусибат етганини кўрган кишилар учун эслатма бор. Орамизда мусибат етганлар бўлиши, сизу биз билан бирга яшаши – қалбимиздаги дардлар учун шифодир. Масалан, бир одам камбағал, дейлик. У бошқа бир одамнинг оғир касал бўлиб қолганини, лекин камбағал бўлгани учун даволанишга пул топа олмаётганини кўрса, ўзи камбағал бўлса ҳам, тани-жони соғ-саломат бўлгани учун Аллоҳ таолога ҳамдлар айтади. Ёки бир қизнинг ҳамма дугоналари эрта-эрта турмушга чиқиб кетиб, ўзига эса ҳамон совчи келмаётганидан маҳзун бўлиб юрибди, дейлик. Ўша турмушга эрта чиққан дугоналаридан бири эридан кўп зулм кўриб, оиласи бузилиб, бир неча ойдан кейин уйига қайтганини кўрса, ўзининг бошига шундай ташвиш тушмагани учун, «ажрашган» деган ном орттириб олмагани учун Аллоҳга ҳамд айтади. Ажрашганидан куйиниб юрган бошқа бир аёл эса эридан ажраб, зино қилиб юрганларни кўрганида ўзининг бундай ҳаром йўлга кириб кетмагани учун шукр қилади. Бундай воқеалар – кўрадиган кўзи, фикрлайдиган ақли, ҳис қиладиган қалби бор инсонлар учун эслатмалар, ибратлар занжиридир.
Ҳаётда шундайлар борки, мусибатга учраганларнинг олдидан ўтади, лекин парво ҳам қилмайди. Улар ўзи билан овора, фақат ўзи ҳақида қайғуради, холос. Яна баъзилар бор, афсуски, мусибатга учраганларни масхара қилишгача боради. Бир кун келиб, ўзи ҳам унинг ўрнида бўлиб қолиши мумкинлиги хаёлига ҳам келмайди. Ақлли одам эса мусибатзадаларга раҳм-шафқат назари билан қарайди, бундай мусибат ўзининг бошига тушмагани, Аллоҳ таоло уни сақлагани учун Роббига ҳамд айтади, Аллоҳ уни бошқа кўплаб махлуқларидан устун қилганини ҳис қилади.
Бир олим айтади: «Бой-бадавлат одамларга қараб, ўзимни маҳрумдек, бечорадек ҳис қилсам, касалхонага бориб, у ерда бошига турли мусибат тушган одамларни, оғир беморларни кўраман-да, ҳаётимдан мамнун бўлиб қайтаман. Шундай пайтларда отамнинг ҳаққига раҳмат-мағфират сўраб, дуолар қиламан, чунки менга бундай қилишни отам ўргатган. Отам доим бундай дер эди: «Қачон ўзингни бечора ҳис қилсанг, дунё матоҳларидан бирор нарсага эга бўлмаганинг учун маҳзун бўлсанг, Аллоҳнинг сенга берган неъматини ҳис қилиш учун касалхонага боргин».
Абдуллоҳ Абдулмуътий, Ҳуда Саъид Баҳлулнинг
“Қулоғим сенда қизим” китобидан Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ,
Абдулҳамид Умаралиев таржимаси.
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар», дедилар (Бухорий, Термизий, Ибн Можа, Ибн Ҳанбал ривоят қилишган).
Мусулмон уммати тарихидаги энг яхши давр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ва у зотнинг саҳобалари яшаб ўтган аср бўлиб, у тарих зарварақларидан «Саодат асри» деган ном билан жой олди. Кейинги аср тўрт буюк саҳоба бошчилигида олиб борилган асрларга татигулик ишлар сабабли «Рошид халифалар даври» деган ном билан тарих саҳифаларига битиб қўйилди. Кейинги аср «Умавийлар асри» дея аталиб, мана шу даврдан поғонама-поғона пастлаш ҳолати кузатилди.
Умавийлар давлати Умайя ибн Абдушшамс ибн Абдуманофга нисбат берилади.
Умайя исмли ушбу шахс жоҳилият даврида Қурайш уруғларидан бирининг бошлиғи бўлиб, амакиси Ҳошим ибн Абдуманоф билан ҳар доим Қурайшнинг раҳбарлигини талашиб келар эди. Ислом келгач, мазкур талашув очиқ-ойдин душманликка айланди: Бану Умайя қабиласи Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга, у зотнинг даъватларига қарши турди; Бану Ҳошим қабиласи эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга барча ишларда кўмакдош бўлди, у зот соллаллоҳу алайҳи васалламни душманларнинг ёмонликларидан ҳимоя қилди.
Бану Умайя одамлари Макка фатҳи даврида бошқа иложлари қолмаганидан кейингина Исломни қабул қилишди. Дастлабки асрларда Исломда пешқадам бўлган уруғларнинг энг катта бобоси Абдуманоф ҳисобланади.
Бану Умайя (умавийлар) тарихини бузиш
Бану Умайянинг тарихи тафсилотларига эътибор берадиган бўлсак, унинг бузиб кўрсатилганлиги, уларни кўпроқ қоралаш ҳолатларини кузатамиз. Бу ишларнинг кўпчилиги уларнинг асосий сиёсий хусуматчилари – аббосийлар томонидан қилинган, чунки тарихга оид китобларнинг кўп қисми айнан аббосийларнинг ҳукмдорлик даврида ёзилган. Шунингдек, шийъалар, хаворижлар, тарихни яхши билмай туриб оғзаки сўзлаб юрадиган оми кишилар ҳам Бану Умайянинг сиёсий душманлари ҳисобланиб, улар ушбу қабиланинг жуда кўп туҳматларга қолишига ҳам сабаб бўлган.
Бу туҳмат ва қоралашлар турли-туман бўлиб, асосий эътибор Бану Умайянинг обрўсини тўкадиган тарихий ҳодисаларга қаратилган, улар бўрттириб кўрсатилган. Ушбу ҳодисаларни нишон қилиб, уларнинг қадрини туширишга олиб борадиган гаплар айтилган:
1. Бану Умайянинг илк даврда Исломга қарши турганлари, Исломни кечикиб қабул қилганлари жуда кўп такрорланади, лекин уларнинг Исломга кирганларидан кейинги буюк ишлари, жумладан, кўплаб юртларни фатҳ этишда кўрсатган хизматлари мутлақо эсланмайди.
2. Бану Умайя даврида содир этилган мусибатлар бўрттириб гапирилади. Карбало воқеаси, имом Ҳусайн ва у кишининг оилаларининг қатл этилиши, Ҳарра воқеаси, Мадинадаги Ҳарамни эътиборсиз қўйиш, манжаниқ билан Маккага тош отиш масалалари шулар жумласидандир.
3. Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳунинг қатл қилиниши, Зайд ибн Алий ибн Ҳусайннинг қўзғалони ва у кишининг қатл қилиниши, шунингдек, бошқа тарафларда содир бўлган хатоларни эътиборга олмаслик, халифага қарши чиқиш, тоатни бузиш каби ишларни Бану Умайяга катта айб қилиб, уларга қарши кенг тарғибот ишлари амалга оширилади.
4. Бану Умайянинг душманлари томонидан уларнинг инсоний нафсидаги заифлик нуқталарига алоҳида эътибор берилади, Бану умайялик баъзи кишилардан содир бўлган хатолар бўрттириб гапирилади, бироқ яхшиликлари беркитилади. Хусусан, ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу ҳақларида бу очиқ-ойдин кўринади.
5. Абу Суфён ва Муовия розияллоҳу анҳумо ҳақларида ҳам бу каби ноўрин гаплар ниҳоятда кўпайган. Бану умайялик баъзи волийлар ботил ишларни қилувчи мутаассиблар дея сифатланади. Бу Ҳажжож ибн Юсуф ва Зиёд ибн Абийҳлар мисолида кўринади.
6. Язид ибн Муовия ҳамда Валид ибн Язид каби халифалар ҳақида ҳам уларга қарши жуда бўлмағур миш-мишлар тўпланиб тарқатилган. Аслида эса мусулмончилик одоби бўйича Бану Умайя даврида рошид халифалар давридагидан кўра бир оз пастлаш – сустлашиш бўлганини эслашнинг ўзи кифоя қилади. Вақт ўтиши билан хатога йўл қўйиш ҳам аста-секин кўпайиб борган. Бану Умайя давридаги мусулмонлар жамияти ҳар жиҳатдан рошид халифалар жамиятига яқин бўлган. Лекин қўлга киритилган ўлжалар, мол-мулкнинг кўпайиши натижасида катта-катта уйлар, қасрлар қуриш, шунингдек, чўри тутишнинг оммалашганлиги бор. Шу билан бирга, Бану Умайянинг жуда кўп яхши фазилатлари ҳам бўлганлиги бор ҳақиқат, лекин уларга қарши бўлган тарихчилар бу фазилатларни эътиборга олмаганлар, балки унутиб қўйганлар.
Улардан баъзиларини айтиб ўтамиз:
1. Ҳазрати Муовия ибн Абу Суфён розияллоҳу анҳу катта саҳоба бўлиб, у киши Халифа Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳуга қарши масалаларда ижтиҳод қилган, фақат ижтиҳоди унчалик тўғри бўлмаган. Лекин барибир у зот одил кишилар сафида қолган. Зотан, барча саҳобалар розияллоҳу анҳум адолатлидирлар.
Бану Умайянинг энг катта арбобларидан бири саналган Марвон ибн Ҳакам тобеъинларнинг биринчи табақасидан бўлган. У Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу, Усмон розияллоҳу анҳу ва бошқа катта саҳобалардан ҳадислар ривоят қилган.
Яна бир Бану умайялик Абдуллоҳ ибн Марвон халифа бўлишидан олдин аҳли илм ва аҳли фиқҳ бўлган. Мадинаи мунавваранинг катта олимларидан ҳисобланган.
Умар ибн Абдулазиз эса мужтаҳид имомлардан бўлган. Кўпчилик у кишини рошид халифалар қаторида санайди.
Бану Умайя қабиласининг аъзолари қозилик ишларига аралашмас эдилар. Улар кўп жойларда аҳли илм ва аҳли фазлларнинг олдинги сафларида бўлганлар.
2. Бану Умайя даврида жуда кўп буюк исломий фатҳлар бўлган. Улар шарқда Хитойгача, ғарбда Франция ва Андалус юртларигача етиб борганлар.
3. Бану Умайя даврида Ислом давлати тарихлар давомида мисли кўрилмаган энг катта кенгайишни бошидан кечирди.
4. Бану Умайя даврида жуда кўп қўриқ ерлар ўзлаштирилди, улар боғ-роғларга айлантирилди, каналлар қазилди, шаҳарлар қурилиб, ободончилик ишлари олиб борилди, атроф гуллаб-яшнади, тараққий этди.
Шу ўринда таъкидлаб айтамизки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг юқоридаги «Одамларнинг энг яхшиси менинг асримдагилар, сўнгра уларга яқинлар, сўнгра уларга яқинлар» деган ҳадислари бежиз айтилмаган. Зеро, Бану Умайя қабиласининг аъзолари, раҳбарлари ва давлат бошлиқлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларига яқин асрда яшаб ўтганлар.
«Ислом тарихи» иккинчи жузи асосида тайёрланди
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа