24 Январ, 2025, 24 Ражаб, 1446
24 Январ, 2025, 24 Ражаб, 1446
Бу – ниҳоятда фойдали ҳадис. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу бу ҳадисни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан эшитиб, аҳамиятини ҳис қилиб, уни ўғли Абдуллоҳ ибн Умарга, Абдуллоҳ эса ўз навбатида ўғли Солимга ўргатган. Биз ҳам бу муборак оиладан бизгача етиб келган ушбу ҳадисни ўзимизнинг фарзандларимизга, невараларимизга етказишимиз керак.
Бу ҳадисда бало етган одамларга эътибор қилиб, ҳадисда келган дуони қилишга очиқ-ойдин чақириқ бор. Мўмин-мусулмон одам бало-офатга учраган одамга қандай муносабатда бўлиши кераклигини, бунинг иймоний, руҳий ва тарбиявий фойдаларини, нафсни кибр, ҳасад, норозилик ва ғам-қайғу каби туйғулардан халос қилишни шу ҳадисдан ўрганамиз.
Балога йўлиққанлар ким?
Бу ҳадиси шарифда мусибат етган, жисми касал ёки заиф бўлган, турли дардларга чалинган кишиларни кўрганда улардан ибрат олиш, бундай мусибатдан паноҳ сўраш, ўзига бундай мусибат берилмагани учун шукрона қилишнинг энг олий намунаси бор. Тамаки чекадиган, фосиқлик қиладиган, намозга беэътибор бўладиган, гуноҳ ишларни қиладиган, динида мусибатга учраганлар ҳам ана шулар жумласидан ҳисобланади. Бундан ташқари, оилавий муаммоларга учраганлар, ота-онасига оқ бўлган, ака-укалари, опа-сингиллари билан уришиб, маҳкамаларгача бориб юрганларни ҳам бунга мисол қилиб келтириш мумкин.
Бу дуони мусибат етган кишиларга эшиттирмасдан, ичида айтиш мусулмоннинг одобидир. Лекин оила аъзоларимиз эшитиб, дуони ўрганишлари учун эшиттириб айтсак бўлади.
Мусибатга учраган одамларни кўрганингизда уларнинг ҳаққига ҳам дуо қиламиз. Аммо айни пайтда Аллоҳ таоло уларга етган мусибатдан сизни сақлаганини тушуниб, беихтиёр «Сенга етган балодан мени сақлаган, мени яратган нарсаларининг кўпидан афзал қилган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!» деб юборасиз.
Бу набавий сўзлар мўмина қизларнинг руҳиятига ҳам ижобий таъсир кўрсатади. Чунки бу сўзларни айтганингизда сизни сийлаган, кўпгина мусибатлардан сақлаган Аллоҳнинг марҳаматини янада чуқурроқ ҳис қиласиз. Аллоҳ таоло бу балодан сизни сақлабди. Шунинг ўзи буюк неъмат эмасми? Шуни англаб етсангиз, муаммоларингиз қанчалик кўп бўлса ҳам, ҳаётингизда қанчалик катта тўсиқларга дуч келган бўлсангиз ҳам, бахт-саодатнинг, розиликнинг таъмини ҳис қиласиз. Бу дуони қилаётганда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «кейинги ҳаётида ана шу балодан сақланади» деган ваъдаларига тўлиқ ишонинг.
Таъкидлаб айтаманки, бу дуони қилаётганингизда мусибат эгасини асло масхара қилманг! Шунда ҳаётингизнинг ҳар бир лаҳзаси Аллоҳнинг марҳамати билан лиммо-лим эканини кўрасиз.
Динида, хулқида мусибатга учраб, гуноҳ қилиб юрган одам мана шу дуоларни такрорлаб юрса, ўз-ўзидан ўша гуноҳни ёмон кўриб, бу каби ишлардан тийиладиган, қайтиб бу кўйга тушмасликни истайдиган бўлиб қолади. Офатга учраган одамни кўрганда унинг ҳаққига дуо қиладиган, ўзига бу офат етмагани учун шукр қиладиган бўлиб қолади.
Мусибат қанчалик оғир бўлмасин, бу мусибат мўминлар учун марҳамат ҳисобланади, чунки мусибатга учраган одам сабр қилса, кўплаб гуноҳлари кечириб юборилади.
Шу билан бирга, юқоридаги ҳадисда бировга мусибат етганини кўрган кишилар учун эслатма бор. Орамизда мусибат етганлар бўлиши, сизу биз билан бирга яшаши – қалбимиздаги дардлар учун шифодир. Масалан, бир одам камбағал, дейлик. У бошқа бир одамнинг оғир касал бўлиб қолганини, лекин камбағал бўлгани учун даволанишга пул топа олмаётганини кўрса, ўзи камбағал бўлса ҳам, тани-жони соғ-саломат бўлгани учун Аллоҳ таолога ҳамдлар айтади. Ёки бир қизнинг ҳамма дугоналари эрта-эрта турмушга чиқиб кетиб, ўзига эса ҳамон совчи келмаётганидан маҳзун бўлиб юрибди, дейлик. Ўша турмушга эрта чиққан дугоналаридан бири эридан кўп зулм кўриб, оиласи бузилиб, бир неча ойдан кейин уйига қайтганини кўрса, ўзининг бошига шундай ташвиш тушмагани учун, «ажрашган» деган ном орттириб олмагани учун Аллоҳга ҳамд айтади. Ажрашганидан куйиниб юрган бошқа бир аёл эса эридан ажраб, зино қилиб юрганларни кўрганида ўзининг бундай ҳаром йўлга кириб кетмагани учун шукр қилади. Бундай воқеалар – кўрадиган кўзи, фикрлайдиган ақли, ҳис қиладиган қалби бор инсонлар учун эслатмалар, ибратлар занжиридир.
Ҳаётда шундайлар борки, мусибатга учраганларнинг олдидан ўтади, лекин парво ҳам қилмайди. Улар ўзи билан овора, фақат ўзи ҳақида қайғуради, холос. Яна баъзилар бор, афсуски, мусибатга учраганларни масхара қилишгача боради. Бир кун келиб, ўзи ҳам унинг ўрнида бўлиб қолиши мумкинлиги хаёлига ҳам келмайди. Ақлли одам эса мусибатзадаларга раҳм-шафқат назари билан қарайди, бундай мусибат ўзининг бошига тушмагани, Аллоҳ таоло уни сақлагани учун Роббига ҳамд айтади, Аллоҳ уни бошқа кўплаб махлуқларидан устун қилганини ҳис қилади.
Бир олим айтади: «Бой-бадавлат одамларга қараб, ўзимни маҳрумдек, бечорадек ҳис қилсам, касалхонага бориб, у ерда бошига турли мусибат тушган одамларни, оғир беморларни кўраман-да, ҳаётимдан мамнун бўлиб қайтаман. Шундай пайтларда отамнинг ҳаққига раҳмат-мағфират сўраб, дуолар қиламан, чунки менга бундай қилишни отам ўргатган. Отам доим бундай дер эди: «Қачон ўзингни бечора ҳис қилсанг, дунё матоҳларидан бирор нарсага эга бўлмаганинг учун маҳзун бўлсанг, Аллоҳнинг сенга берган неъматини ҳис қилиш учун касалхонага боргин».
Абдуллоҳ Абдулмуътий, Ҳуда Саъид Баҳлулнинг
“Қулоғим сенда қизим” китобидан Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ,
Абдулҳамид Умаралиев таржимаси.
Ўша кезлари Мисрнинг “Ал-Азҳар” университиетида таҳсил олардим. Янги ўқув йили арафаси – таътилдан қайтиб сабрсизлик билан сабоқ соатларини санаб турардик. Эртага худо хоҳласа, биринчи дарс! Оғзим қулоғимда эди, чунки боягина университетнинг эълонлар лавҳидаги дарс ва сабоқлар жадвалига кўз югуртира туриб, кутилмаган бир хушхабардан воқиф бўлдим. Шундан кайфиятим аъло, фикру ёдим эртанги синовдан мувафақиятли ўтиш ташвиши билан банд эди. Бирда, шундай имкониятга мушарраф бўлганим учун қувониб ғурурланардим. Сўнгра унинг масъулияти ёдимга тушиб жиддий тортиб қолар эдим: “саволим салмоқли бўлиши керак”, – деб такрорлардим ўзимга ўзим. Аммо, фикримни ифода этиш учун топган жумлаларим назаримда юпунгина бўлиб туюлар, тузган саволларимнинг арабча қироатидан ҳам кўнглим тўлмаётганди. Хаёлан ўқиган китобларимни варақлаб, арабча луғатимни титкилайман, қани бирор бир арзирлик нарса топсам. Шу пайт эшик шарақлаб очилди-ю, хонага ҳовлиққанча хонадошим Мамат кирди.
– Я-а-н-нгиликни эшитдингми? – Худдики, Марафондан Афинага ғалаба хабарини олиб келган чопарга ўхшаб ҳансирарди у.
– Қанақа янгиликни?
– Эртадан бизга янги курс ўтилар экан, маърузачи ким – биласанми? Нақ Мустафо ад-Доурнинг ўзлари! – Ҳовлиқманинг ҳовури пасаймаганди. У девордаги эълоннинг бошига кўз югуртиргану, давомини ўқишга сабри чидамагани аниқ, акс ҳолда яна бошқа бир янгиликдан бохабар бўлган бўларди. Бир ҳисобда шуниси ҳам маъқул, бўлмаса эртагача ич-этини еб қўярди бояқиш!
Мен ўзимни бепарво тутдим:
– Ким у киши?
Юртдошим менга ўсмоқчиланиб қаради:
– Сен?.. Ростдан ҳам ул зотнинг кимликларини билмайсанми? Ахир, Ислом оламида бармоқ билан санарли шайхларнинг бири-ку! Кеча-ю, кундуз китобга муккасидан кетган сендек одам билишинг керак! Нимангни мақташади, ҳайронман! – Таажжубланиб елкасини қисди у. Сўнг худди ўзига ўзи гапирган каби (аслида жиллақурса шу борада мендан усунлигини намойиш қилмоқ бўлиб) давом этди:
– Билмасанг, билиб қўй: бу одам давлат муҳофазасидаги шахс. Ниҳоятда обрўли олим. Худди президентлардек алламбало машиналарда юради. Ёнида ҳамиша танқўриқчилари... Лекин, жа-а-а-а зап иш бўлди-да, шу кишидан сабоқ тинглашимиз! Ҳали Ватанга қайтгач, тасоввур қилаяпсанми, биргина шунинг ўзи бизга қанчалик обрў олиб келишини?
Албатта, у кишининг сабоқларидан кўпроқ нарса ўргансак, унга амал қилсак ва буни юртда кўрсата олсак ҳурматимиз икки ҳисса ошади. Бунинг учун эса ўқиш керак!
Хаёлимдан кечган бу гапларни унга айтиб ўтирмадим – бефойда! Қанча баҳслашганмиз, жиққамушт бўлганмиз – ўз билганидан қолмаган. Сабоқдошим жағи-жағига тегмай жавраркан, мен унга синчиклаб қарадим. Ватанда таниқ, нуфузли бир кишининг ўғли. Бирор-бир масалада ками йўқ! Илм ўргансин, ҳаётни кўрсин деб, отаси уни шу ёқларга йўллаган, лекин унда илмдан кўра чилимга иштиёқ кучли. Мисрнинг ғарбча ҳаётига қизиқиши зўр. Ҳаттоки, айни пайтда ҳам улуғ шайхнинг сабоқлари эмас, ўша сабоқлардаги иштироки унинг учун муҳим.
– Менга қара, – деб қолди у дабдурустдан, – балки шайх отамни танир-а? Дадам ҳам аҳён-аҳён хорижда бўлиб турадиган қандайдир йиғинларга бориб турадилар – учрашиб қолишган бўлишлари мумкин-ку? “Сиз фалончининг ўғлимисиз” деб сўраб қолса-я! Агар шундай бўлиб чиқса зап иш бўларди-да! – Мазза қилиб керишишидан ҳозир нималар ҳақида ўйлаётганини пайқаш қийин эмасди. Кейин: – Агар шайх менга бир бор эътибор қаратса, – деди-да, узоқ эснади. Шу орада: “ҳали мен билан бир хонада турганингдан фахрланиб юрасан” дея бошлаб қўйган фикрига якун ясади у.
Эртаси куни дарс бошланиши арафасида ҳам гап-сўзлар, асосан, улуғ шайх ва унинг сабоқларини тинглаш бизга насиб этгани ҳақида борди. Бугун дарс сўнгида шайхга мурожаат этиш имкониятига эга бўлганим ҳақидаги хабардан воқиф бўлган дўстларим эса келиб мени табриклаб, қўлларимни сиқиб кетишар, ёнимда турган Мамат бўлса гап нимада эканини англамай, каловаланарди.
Ниҳоят орзиқиб кутилган фурсат келди. Улкан аудиториянинг эшиклари оҳиста очилиб, ичкарига аввал қора дипломат кўтарган норғул йигит кирди. Ортидан ёши саксонларни қоралаб қолган, эгнида узун арабий оқ либос; устидан кулранг нимча кийган, бошида – атрофларига оқ зардан жило берилган оппоқ қалпоқ, оёғида қоп-қора ялтироқ ковуш илган киши кириб келди. Оламга машҳур Мустафо ад-Доур мана шу киши эди. У қариликданми ёки бошқа бир сабабданми бўйнини эгиб олган, нигоҳлари ерга қадалган; ҳаттоки саломимизга ҳам жавобан бошини кўтармади – енгилгина таъзим бажо келтирди холос.
Шайхнинг таърифини келтирганларича бор экан. У ёрдамчиси чиқиб кетгач, оҳиста аммо мафтункор қироат билан сўз бошлади: “Инсоннинг умри тақрибан азон ва намоз орасидаги фурсатдан иборат. Тақво аҳли мана шу дамда покланиб, ибодат тадоригида бўлади. Ислом илм демакдир. Башарти қулоғимизга азон айтилган фурсатдан то бошимизда жаноза намози ўқилгунга қадар покланиш, жаннат ҳаваси билан яшаш имконимиз бор. Ўткинчи дунёнинг ҳою ҳавасларига алданмаган, ҳақ йўлдан чалғитувчи иллатларга булғанмаган мўмин ва муслималар, шубҳасиз охират саодатига эришгайлар, инша Аллоҳ!..”
Кеча Маматнинг қитиқ патига тегиш учун, жўртага шайхни танимаганга олгандим. Аслида, университетниг ҳар бир талабаси бу хусусда керагидан ортиқроқ маълумотга эга эди. Шайхнинг тоблари бўлмай, соғликлари ёмонлашгани туфайли кейинги икки-уч йил мобайнида сабоқлари тўхтаб қолгани ҳақида аҳён-аҳён таассуф билан эслаб туришарди. Нақшбандия тариқатини тутиб, пиру комиллик мартабасига эришган бул зотнинг узоқ муолажалардан кейин яна қадрдон даргоҳга қайтишлари ва бизнинг у кишидан сабоқ тинглашга ноил бўлганимиз – тақдирнинг туҳфаси эди.
Пирнинг фақат ўзигагина хос жиҳатлари бор, масалан ул зот ҳеч қачон суҳбатдошииниг кўзига тик қарамас, бу ҳақда сўраганларга: “Самовий юксаклик истаги осмонга термулиш билан қондирилмас; оёғинг остига боқ – қоқилиб кетма тағин”, дея жавоб қайтарар эканлар. Яна бир усуллари, ўз мартабаларини билгани ҳолда, университетда энг билимдон талаба дея эътироф этилган илму толибга ўзлари билан мулоқот қилишга ижозат берар эканлару, ўтган ўқув йили якунига кўра шу мартабага каминани муносиб кўришибди.
Бу пайтга келиб Мамат ҳам янгиликдан воқиф бўлган, қизғанчиқлиги шундоққина ёвқараш нигоҳларидан сезилиб турарди. У бир варақчага хат ёзиб олдимга суриб қўйди. Унда юртдошимнинг айни дамдаги изтироблари ифода этилганди: “Ишқилиб, хол қўйиб қўйма тағин!”.
Устоз маърузасини тугатиб, бир муддат сукут сақлаб турди-да, сўнг: “Савол?” – деди дабдурустдан. Бу дарс итмомига етганидан дарак, менинг галим келганига ишора эди. Довдираб қолдим. Нутқ ирод этишларига маҳлиё бўлиб вазифамни деярли унутган эканман. Шундан ўзимни таништириш ёдимдан кўтарилиб, ҳозирги дарс тавридан келиб чиқиб, тилимга келган бир саволни таваккал ифода этдим:
– Тақсир, биз узоқ юртлардан келиб шунда таҳсил олмоқдамиз. Илм ўрганмоқдамиз. Аммо, ташқаридаги ҳаётда бизни чалғитувчи унсурлар бисёр. Исломнинг тараққий этмоғи учун шу иллатларга давлат йўли билан, куч ишлатиб барҳам берилса бўлмасми? Беҳаёликлар, бузуқиликлар, экстремистик ғояларни таг-туги билан суғуриб ташлаган дуруст эмасми?
– Шайх мулоҳазакор сукут билан мени тинглади, сўнг: “Ўзингизни таништиринг – қаерликсиз?” – деб сўради совуққина қилиб. Маматга шу асно жон кирди. “Аттанг” деган маънода бошини чайқади: “Назаримда расво қилдинг!” – оҳиста шивирлади у, кесатиқ оҳангида.
Ножўя иш қилиб қўлга тушган одамдек қизариб кетдим. Устоз томонга қарашга ботинолмадим: менга у ҳам ҳозир бошини қуйи эгганча, “бамаънироқ савол берадиган бошқа бир дурустроқ одам йўқмиди?” – деб афсусланаётгандек бўлиб туюлди. Бўлар иш бўлди, шайхнинг сўровига жавоб қайтардим. Исми шарифимни, ўзбекистонлик эканимни айтдим.
Барчанинг нигоҳи шу лаҳзаларда шайхга қадалган, камина ҳам ўзимни таништира туриб, бошимни озод кўтариб унга боқдим: “Нима келса ўзимдан кўраман!” Урвоққина бўлиб ўтирган устознинг ҳар бир ҳатти-ҳаракати, танасида кечаётган ҳар бир ўзгариш назаримиздан қочиб қутулмас, шундан унинг илкис қалтираб кетганини ҳамма илғади. Столга суяниб аста ўрнидан турди. Ҳеч қачон талабаларига тик қарамаган устоз оҳиста бошини кўтариб, мен томонга боқди. Афтидан роса жаҳлланибди! Камина шу лаҳзаларда ер ёрилса, унинг қаърига кириб кетишга тайёр эдим. Қолаверса, Мамат бу ишга бажонидил қарашиб юборган бўларди. Хаёлимдан нуқул: “Тамом! Ҳаммаси тамом. Пачава қилдим!” деган бадбин ўйлар кечмоқда эди. Шу пайт шайх кафтини кўксига босиб, енгилгина таъзим айлади-да:
– Улуғ муҳаддис Имом ал Бухорий авлодларига чексиз ҳурмат ва эҳтиромимни қабул айланг! – деди. Унинг хира тортиб қолган кўзларида самимий бир чўғ яллиғланганини кўрдим. Кутилмаган бу каби мулозаматдан довдираб қолгандим. Йиғлаб юборишдан ўзимни зўрға тийиб турардим.
Устоз эҳтиёткорона яна курсисига чўкди-да, яна аввалги ҳолатига қайтди.
– Биласизми, “Нилуфар”нинг ватани қаер? – саволимга савол билан юзланди у. Ўртага бир оз жимлик чўкди. Қўшалоқ саволлар исканжасида қолдим: бир пайтнинг ўзида ҳам “Нилуфар”нинг ватани қаер? ҳам “устоз жавоб кутаяптими ёки мушоҳадага ундади”, – деган жумбоққа ечим ахтармоқда эдим. Бир қарорга келиб улгурмай шайхнинг ўзи гапни илдириб кетди.
– Билиб қўйинг, “Нилуфар”нинг ватани – ботқоқ! Оҳу чаманларга ярашиқ жонивор эса-да, манзил-макони тошлоқ. Илло, иккиси ҳам ўзига гард юқтирмайди. Ҳар иккиси ноёб ва бетакрор мавжудот. Ҳар иккисининг васлига етишмоқ учун, ҳою ҳавас каби домига тортиб турган ботқоқдан, илон изи каби чигал сўқмоқдан кечиб ўтиш талаб этилади. Бинобарин Аллоҳ сиз ва бизнинг қалбимизда, нафс иллатларини, ҳою ҳавас зиллатларини енгибгина унга етишишимиз мумкин. Илм бу йўлда сизга ҳидоят бўлғуси...
Ташқарида қўнғироқ чалинди. Бу дарс тугаганидан дарак, аммо, у менинг назаримда талабалик ҳаётимда янги саҳифа очилганидан жар солаётгандек бўлиб туюлди...
Давоми бор...
Фозил Тиловатов,
Ҳадис илми мактаби матбуот котиби.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа