21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
21 Июн, 2025, 25 Зулҳижжа, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Молик ибн Динор раҳимаҳуллоҳ бундай ҳикоя қилади:
Мен Каъба атрофида тавоф қилаётган эдим. Ҳаж ва умра қилаётган зиёратчиларнинг кўплиги мени ҳайратга солди. Шунда ўзимча: «Кимни ҳажи қабул қилинди экан, бориб уни табрикласам? Кимники рад этилди экан, уни таскин берсам», — деб ўйладим.
Тун бўлди ва тушимда бир овоз: — Эй Молик ибн Динор! Сен ҳаж ва умрачилар ҳақида сўрайсанми? Аллоҳ уларнинг барчасини гуноҳларини кечирди – каттаю кичик, эркагу аёл, қораю оқ ранглисини ҳам. Лекин битта одам борки, унинг ҳажини Аллоҳ рад этди, қабул қилмади. У одамдан Аллоҳ таоло қаттиқ ғазабланган, — деди.
Бу туш менга қаттиқ таъсир қилди. Мен бутун кеча ғамга ботдим ва ўша гуноҳкор одам мен эмасманми, деб хавотир олдим.
Кейинги кеча тушимда яна ўша овозни эшитдим. Лекин бу гал: — У сен эмассан, у одам Хуросондаги Балх шаҳридан. Исми Муҳаммад ибн Ҳорун Балхий, — дейилди.
Эртаси куни Хуросон қабилаларига бориб, Муҳаммад ибн Ҳорун ҳақида сўрадим. Улар ҳаяжон билан: — Вой, сен қандай яхши одам ҳақида сўраяпсан! У Хуросондаги энг диндор, тақводор ва Қуръонни кўп ўқийдиган инсонлардан бири, — дейишди.
Бу гаплар менинг тушимга зид келарди. Шунинг учун мен уни топишни истадим.
— У қирқ йилдан бери кундузи рўза тутади, тунлари намоз ўқийди ва фақат харобаларда яшайди. Биз уни Макканинг харобаларида деб ўйлаймиз, — дейишди.
Уни қидириб харобаларга бордим. Бир пайт уни бир девор ортида кўрдим. У намоз ўқиб турган эди. Унинг ўнг қўли бўйнига боғланган, икки оёғига эса улкан кишанлар боғланган эди.
Менинг қадамларимни эшитиб: — Кимсан? - деди.
— Мен Молик ибн Динорман, — дедим.
— Эй Молик, нима учун келдинг? Агар туш кўрган бўлсанг, менга айтиб бер, — деди.
Мен ҳижолат бўлиб: — Айтишдан ҳаё қиламан, — дедим.
— Йўқ, менга айтишинг керак, — деди.
Мен тушимни айтиб бердим. У узоқ ва қаттиқ йиғлади ва: — Мен олдин жуда кўп ароқ ичар эдим. Бир куни дўстим билан маст бўлиб, уйга қайтдим. Онам тандирда нон пишираётган эди. Менинг мастлигимни кўриб, менга овқат олиб келди ва: «Бугун Шаъбоннинг охирги куни. Эртага Рамазон! Ҳамма рўза тутади, сен эса маст ҳолда юрибсан! Аллоҳдан уялмайсанми?» — деди.
Маст ҳолда онамни уриб юбордим. У менга: «Балога йўлиқ!» — деди. Бу сўзлар менинг ғазабимни келтирди. Мастликда уни кўтариб, қизиб турган тандирга ташладим. Хотиним буни кўриб, мени хонага қамаб қўйди. Тун охирида мастлигим тарқади. Хотинимдан эшикни очишни сўрадим. У менга қаттиқ жавоб қайтарди. — Нега бундай қиласан? — дедим. — Бу сенга оз! — деди. — Нега? — Онангни ўлдирдинг! Уни тандирга ташлаб юбординг, у ёниб кетди! - деди.
Мен тандирга чиқдим ва онамнинг тўлиқ ёниб кетганини кўрдим.
Шундан кейин бутун мол-мулкимни садақа қилдим, қулларимни озод қилдим. Қирқ йилдан бери кундузи рўза тутиб, кечалари намоз ўқийман. Ҳар йили ҳаж қиламан. Ҳар йили сенга ўхшаган бир зот мен ҳақимда шундай туш кўради.
Мен унинг юзига қўлларимни силкидим ва: — Эй бадбахт одам! Сен оташинг билан бутун жаҳонни ёқиб юборишинг мумкин эди! — дедим-да, у ердан кетдим.
Бироқ у менинг кетишимни ҳис қилиб, дуо қиларди: — Эй ғамларни кетказувчи, мушкулларни осон қилувчи Аллоҳ! Менга раҳм қил!
Уйга бориб ухладим. Тушимда яна ўша овоз эшитилди: — Эй Молик! Одамларни Аллоҳнинг раҳматидан умидсиз қилма! Аллоҳ таоло малаул аълодан Муҳаммад ибн Ҳорунга назар солди, унинг дуосини қабул қилди ва унинг гуноҳларини кечирди. Унинг ҳузурига бориб айт: Қиёмат куни Аллоҳ ҳамма махлуқотни йиғади. Зулм қилинган ҳайвонларга ҳам ҳақи олиб берилади. Онаси билан уни ҳам бир ерга жам қилади ва онасининг ҳақини ундириб, унга оташидан тоттиради. Кейин эса уни онаси учун афв этади.
Ҳомиджон қори ИШМАТБЕКОВ
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Агар мадрасавий нақл мутавотир бўладиган бўлса, унда нима учун ҳанафийларнинг мутавотирида моликийларнинг мутавотирига тескари келадиган жойлар бор?
Дарҳақиқат, ҳанафий мазҳаби Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан мутавотир даражада етиб келган бўлса, моликий мазҳаби ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан мутавотир даражада етиб келган бўлса, нима учун бу мутавотирлар ўзаро бир хил эмас?
Имом Ҳафс роҳимаҳуллоҳнинг қироати билан имом Шўъбанинг қироати мутавотир эмасми? Етти қироат мутавотир эмасми? Лекин улар бошқа-бошқа-ку?!
Демак, «мутавотир бўлди» дегани бир хил бўлди дегани эмас экан. Шунингдек, Бухорийда келган баъзи саҳиҳ ҳадислар ҳам айнан ўша Бухорийда келган бошқа бир ҳадисга тескари келиши мумкин. Биз эса бу китобдаги барча ҳадисларнинг саҳиҳ эканига ишонганмиз.
Шунингдек, Бухорий ва Муслимда ҳам бир-бирига тескари ҳадислар бор. Униси ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан саҳиҳ бўлиб етиб келган, буниси ҳам. Демак, саҳиҳ ва мутавотир бўлиш – нақлда бир хил бўлиш дегани эмас экан, чунки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан содир бўлган ҳодисалар турлича бўлган.
Баъзилар мутавотирни маълум бир кўринишда нақл қилишган, баъзилар эса мутавотирни ёки мустафизни бошқа бир жойда бошқа бир кўринишда нақл қилишган. Буларнинг барчаси китобларда бор. Бизнинг мавзуимиздаги нозик нуқта мутавотир бўлиш эмас, балки нақл бўлиши собитроқ ва кўп такрорланганлигидир. Бунга «мутавотир» деб ном бериш эса мажозий маънодадир.
Тўғри, баъзи далиллар мутавотир бўлиши мумкин. Лекин асосийси – нақл қилиш собит эканида энг юқори даражасига чиққан бўлиши керак. Шунингдек, улар келтирган нақл билан биз келтирган нақл хилма-хил бўлишининг зарари йўқ, чунки ҳанафийлар Кўфада истиқомат қилган Абдуллоҳ ибн Масъуд, Алий ибн Абу Толиб ва бошқа саҳобалар розияллоҳу анҳумдан нақл қилишган бўлса, моликийлар Оиша, Ибн Умар ва Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳумдан нақл қилишган. Моликийларнинг мазҳаби Зайд ибн Собитга, ҳанафийларнинг мазҳаби эса Абдуллоҳ ибн Масъудга бориб тақалади.
Ушбу мавзуга якун ясаш билан биргаликда, кўп хавотирга ўрин қолмаслиги учун қуйидагиларни ҳам айтиб ўтсак:
Фиқҳий масалаларга нисбатан ҳадисларнинг сони жуда ҳам оздир. Аввалги маълумотларимизда ҳукмлар келган ҳадисларнинг сони уч минг, икки минг, беш юз ёки етти юз атрофида эканини айтиб ўтган эдик. Бу жуда ҳам кам сон.
Шунингдек, оятларнинг ҳам сони чегараланган. Аммо масалалар эса миллионлаб топилади. Шунингдек, ҳадислар ҳам бор, марҳамат, кўришимиз мумкин. Олдинги ва кейинги уламоларимиз ҳукмий ҳадислар ҳақида қанчалаб китоблар ёзишган. Улар ўз китобларида «Мана бу ҳукмий оят, бу эса ҳукмий ҳадис», деб зикр қилишган. Аммо бу ўринда баҳс ҳукмий оятлар ёки ҳукмий ҳадисларда эмас! Сиз кутубхонадан бир неча динорга ҳукмий ҳадислар ёзилган китоб сотиб олишингиз мумкин. Қуръони Карим эса ҳамма жойда бор. Хўш, шу иккаласи билан имом мужтаҳид бўлиб қоладими?
Баҳсимиз бу нуқтада ҳам эмас! Баҳс ушбу масалаларни қандай қилиб чиқариб олиш, ҳукмларни жамлаш ва уларни қандай тушунишдадир. Бу ерда ҳадис етиб келиш-келмаслиги масаласининг аҳамияти қолмайди! Ахир орадан 1400 йил ўтиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бизга суннат етиб келди-ку!
Мужтаҳид имомлар билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўрталарида эса бир неча йиллар, яъни 70-80-90 йиллар ўтган, холос! Уларнинг бутун турмуш тарзи Исломдан иборат эди, улар оила қуришда, ўзаро муносабатларда, бошқарувда ва барча ҳолатларда Ислом билан ҳамоҳанг эдилар. Қандай қилиб уларга ҳадис етиб бормаган бўлиши мумкин? Қандай қилиб биз ҳаётимизнинг турли жабҳаларида Исломдан узоқ бўла туриб, «Бизга ҳадис етиб келган», деймиз? Шунинг учун «Ҳадис етиб келган-келмаган», деб баҳс қилишнинг ҳеч бир қиймати йўқ! Қуръон ва Суннат бор. Энди бу ўриндаги баҳсимиз улардан қандай ҳукм чиқарамиз, қандай ижтиҳод қиламиз, уларни қандай тушунамиз ва улардан қоидаларни қандай чиқарамиз, деган маънода бўлиши керак.
Яҳё ибн Қаттон роҳимаҳуллоҳ: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан етиб келган саҳиҳ ҳадисларни кўрсатишини сўраб, Аллоҳ таолога тўрт йил дуо қилдим», деганлар.
Биз ўрганаётган мавзу фақат ҳадис ривоят қилиш эмас, балки имом Шофеъийнинг муҳаддислар йўлидан юриб, мазҳаб туза олишидир. Муҳаддислардан олдингилар эса ҳадисларни ҳам ривоят қилишар, бир-биридан фарқли фатволар ҳам беришар эди. Гап ушбу ҳадисларга таяниш учун қандай қилиб мазҳаб ва қоидаларни чиқаришдадир. Албатта, ушбу мавзу биздан катта эътибор талаб қиладиган муҳим мавзулардандир.
«Ҳанафий мазҳабига теран нигоҳ» китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа