Сайт тест ҳолатида ишламоқда!
18 Март, 2025   |   18 Рамазон, 1446

Тошкент шаҳри
Бомдод
05:12
Қуёш
06:30
Пешин
12:36
Аср
16:45
Шом
18:36
Хуфтон
19:49
Bismillah
18 Март, 2025, 18 Рамазон, 1446

Маҳрни иккига бўлиб тўлаш ҳам мумкинми?

14.02.2025   20929   7 min.
Маҳрни иккига бўлиб тўлаш ҳам мумкинми?

Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан бир аёлга уйланиб, унга маҳр тайин этмаган, у билан қовушмай туриб вафот этган киши ҳақида сўралди.

Шунда у киши: «У аёлга ўз аёллари маҳри мислича маҳр берилади. Кам ҳам эмас, кўп ҳам эмас. Унга мерос ҳам берилади. Унга идда ўтириш вожиб бўлади», дедилар.

Шунда Маъқил ибн Синон ал-Ашжаъий туриб:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Барваъа бинту Вошиқ ҳақида сен чиқарган ҳукмга ўхшаш ҳукм чиқарган эдилар» деди.

Ибн Масъуд бундан хурсанд бўлди».

«Сунан» эгалари ривоят қилганлар.

Маҳрни зикр қилмасдан, уни нафий қилиб, мол бўла олмайдиган нарса ила, жинси ёки сифати номаълум нарса ила қилинган никоҳ дурустдир.

Бу жумлада маҳрга боғлиқ беш хил ҳолат ҳақида сўз бормоқда:

1. Маҳрни зикр қилмай, у ҳақда бирор оғиз ҳам гапирмай тузилган никоҳнинг жорий бўлавериши. Чунки никоҳга амр қилинган оятда маҳр зикр қилинмаган.

2. Маҳрни нафий қилиб, яъни «орада маҳр йўқ», дея келишилган никоҳнинг собит бўлиши.

Аллоҳ таоло «Бақара» сурасида марҳамат қилади: «Агар хотинларни, уларга қўл теккизмай туриб ёки улар учун маҳрни белгиламай туриб, талоқ қилсангиз, сизга гуноҳ йўқ» (236-оят).

Маҳр аталмагандаги талоқ жоиз бўлганидан кейин, маҳр аталмай қилинган никоҳ ҳам жоиз бўлади. Чунки талоқ фақат саҳиҳ никоҳгагина тушади.

3. Маҳрга мол бўла олмайдиган нарсани атаб қилинган никоҳнинг ҳам жоизлиги. Мисол учун, бир мусулмон бир муслимага уйланаётиб, маҳрга хамр ёки чўчқа бераман, деган бўлса ҳам никоҳлари ўтаверади. Улар маҳрга аташ мумкин бўлмаган нарсани атаганлари учун, бу – худди ҳеч нарса атамаган билан баробар бўлади.

4. Маҳрга жинси номаълум нарсани атаб қилинган никоҳнинг ҳам жоизлиги. Мисол учун, куёв: «Келиннинг маҳрига кийим ёки тақинчоқ бераман», деди. Қай турдаги кийим ёки тақинчоқлиги номаълум. Бу ҳам ҳеч нарса атамаганга ўхшаш, бўлаверади.

5. Маҳрга сифати номаълум нарсани атаб қилинган никоҳнинг ҳам жоизлиги. Мисол учун, куёв: «Маҳрга сигир бераман», деди-ю, қай сифатдаги сигир беришини айтмади.

Аммо бундай никоҳлар бўлаверади, дейиш эр маҳр бермай кетаверади, дегани эмас. Балки никоҳ боғланади, ундан кейинги муносабатлар зино бўлмайди, деганидир. Никоҳ ақди дуруст бўлаверади, аммо аёлнинг маҳр ҳаққи поймол бўлмайди, эрга маҳр бериш фарзлиги ўз ўрнида тураверади. Бу ҳолатларда, аввал айтиб ўтилганидек, ўша нарсаларнинг ўртачаси ёки қиймати миқдоридаги «маҳри мисл» вожиб бўлади.

Бунда нарсанинг ўзини ёки қийматини бериш куёвнинг ихтиёрида. Келин унинг берганини олишга мажбур.

Агар эр аёлини юртидан чиқармаслик шарти билан мингни атаб, никоҳлаб олган бўлса ёки никоҳда «муқим турса, минг берасан, олиб чиқсанг, икки минг» деб шарт қўйилган бўлса, у ҳолда эр айтганига вафо қилса ёки муқим турса, аёлига мингни бериш вожиб бўлади. Акс ҳолда «маҳри мисл»ни беради. Бу эса, икки мингдан ошмайди ва мингдан кам бўлмайди.

Агар бокираликни шарт қилган бўлса-ю, жувон чиқиб қолса ҳам, маҳрнинг ҳаммасини бериш лозим бўлади. Чунки қизлиги зинодан бошқа сабабларга кўра кетган бўлиши мумкин. Бу ҳолда яхши гумон қилган афзал.

Фосид никоҳда, агар яқинлик қилмаган бўлса, ҳеч нарса вожиб бўлмайди. Агар яқинлик қилса, яқинлик қилган вақтидан бошлаб, аталгандан зиёда бўлмаган «маҳри мисл» вожиб бўлади, насаб собит бўлади.

Фосид никоҳга опа-сингилга бирданига уйланиш, гувоҳларсиз уйланиш, опасининг иддасида синглисига уйланиш, бошқанинг иддасида ўтирган аёлга уйланиш ва тўртинчи хотиннинг иддасида бешинчисига уйланиш кабилар киради.

Келинга бериладиган «маҳри мисл» унинг ота қавми эътиборидан ёшига, жамолига, молига, ақлига, диёнатига, юртига, замонига, бокиралиги ёки жувонлигига қараб бўлади. Шунингдек, келиннинг одоб ва ахлоқига қараб бўлади.

«Маҳри мисл»ни белгилашда мазкур омилларни ҳисобга олиб, келиннинг маҳри унинг ота юртидаги ўзига энг ўхшаш келинга бериладиган маҳр миқдорида бўлади. Агар уларда – ота тараф қариндошларда бўлмаса, бегоналардан олинади. Яъни «маҳри мисл»и аниқланиши лозим бўлган келинга ўхшаш келин унинг отасининг қариндошлари ичидан топилмаса, онаси тарафдан ва унинг қавмидан эмас, бегоналардан излаб топилади. Агар она отанинг қавмидан бўлмаса.

Бир келинга бериладиган «маҳри мисл»ни аниқлашда унинг қайси келинга тенг эканини белгилаш учун икки эр киши ёки бир эр ва икки аёл киши тайинланади.

Маҳрни бериш муддати (эрта ёки кеч берилиши) ана шу тайинланган кишилар тарафидан белгиланган бўлса, ўшандоқ бўлади, агар улар тайин қилмаган бўлсалар, урфдагига қараб бўлади.

Маҳрни иккига бўлиб тўлаш ҳам мумкин. Дастлабкиси аввал берилади ва «маҳри муъажжал»«эрта маҳр» деб аталади. Кейингиси кейин берилади ва «маҳри муажжал»«кечиктирилган маҳр» деб аталади.

Агар икки тараф ақди никоҳ пайтида эрта маҳр қанча ва қачон берилишини, кеч маҳр қанча ва қачон берилишини келишиб олган бўлсалар, ўша келишувга биноан иш тутадилар.

Ақди никоҳ пайтида бундай келишув бўлмаган бўлса, ўз қавмларида мазкур миқдордаги маҳрни ўша аёлга ўхшаш келинларга қай тарзда беришга одатланган бўлсалар, ўша тарзда берилади.

Эрта маҳрни олишдан аввал аёл жинсий яқинликни ва ўзининг сафарга олиб чиқилишини ман қилишга ҳақли. Агар ўз розилиги билан бўлган яқинликдан кейин ман қилса ҳам, жоиз. Бу ҳолатда унинг нафақаси соқит бўлмайди.

Яъни, маҳрини ўз вақтида берилмаганига норози бўлиб, куёвни ўзига яқинлаштирмаётган келиннинг нафақаси эрга вожиб бўлиб тураверади. Эр: «Хотиним мени ўзига яқинлаштирмаяпти, шунинг учун унинг нафақасини бермайман», дейишга ҳақли эмас.

Шунингдек, у эрнинг изнисиз ҳожат юзасидан сафар қилишга ва ташқарига чиқишга ҳақли. Маҳрни вақтида бермаган эр аёлни бу нарсалардан ман қилишга ҳақли бўлмайди.

Аёл эрта маҳрни олганидан кейин уни бошқа ёққа олиб кетса, бўлади. Уни сафарга олиб кетмайди, деганлар ҳам бор ва фатво шунга берилган.

Уламолар «Эрта маҳрни ёки тўла маҳрни бергандан кейин эр-хотиннинг розилигисиз уни бошқа юртга олиб кетса бўладими, йўқми?» деган масалада турли гапларни айтганлар. «Олиб кетиши мумкин эмас», деганлар кўпроқ замоннинг фасодини эътиборга олганлар.

«Олиб кетиши мумкин», деганлар Аллоҳ таолонинг «У (аёл)ларга ўзингиз яшаб турган жойдан имконингиз борича жой беринг», деган қавлини далил қилиб келтирганлар. Мана шуниси тўғри.

Агар эр унга бир нарса юборган бўлса-ю, хотин уни «ҳадя» деса, эр «маҳр» деса, эрнинг гапи қабул бўлади. Илло, емоқ учун тайёрланган нарсада унинг гапи қабул қилинмайди.

"Бахтиёр оила" китобидан

Бошқа мақолалар

Сафарда суннат намози ўқиладими?

17.03.2025   1456   5 min.
Сафарда суннат намози ўқиладими?

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Ислом шариати – энг гўзал ва енгиллик динидир, Бошқа шариатлардан фарқли равишда ўзига хос жиҳатларидан бири ҳам мусулмонларга енгиллик ўлароқ баъзи ўринларда рухсатлар ва енгилликлар берилганидир. Биргина намознинг ўзида бетоб ва узрли кишилар, қариялар ва мусофирларга нисбатан қатор енгилликлар мавжуд. Унга кўра мусофир кишилар тўрт ракъатли фарз намозларни икки ракъатга қисқартириб ўқишлари жоиз экани оят ва ҳадислар билан собит бўлган. Аммо фарз намозларига тобе бўлган равотиб суннат намозлари ҳам сафарда ўқилиш, ўқилмаслиги борасида ихтилофли қарашлар мавжуд.

Биз мазкур масалага ойдинлик киритиш мақсадида устозимиз Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф Ҳазратларининг бу борадаги фикрларини келтириб ўтамиз:

"Зафар Аҳмад Усмоний раҳматуллоҳи алайҳи ҳанафий мазҳаби устидан танқидлар кўпайганда, "бу мазҳабнинг гаплари далилсиз, ҳадисга суянмаган, фикрга суянган нарса кабидир", деган бўҳтону туҳматларга раддия қилиш учун катта бир илмий жасорат кўрсатиб, фиқҳ бобларининг ҳаммасида ҳанафий мазҳабининг барча ҳукмларига оят ва ҳадислардан далилларни тўплаб келтирган буюк олим ҳисобланадилар. Мана шу китобда "Сафарда татоввуъ, яъни фарз бўлмаган намозларни ўқиш тўғрисидаги бобда биринчи бўлиб Имом Термизий Барро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадис келтирилади: "Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан ўн саккиз марта сафар қилдим. Ана шу сафарим давомида у Зотнинг қуёш қиёмдан оғгандан кейин, пешиннинг фарзини ўқишдан олдин икки ракъат суннат ўқишни бирор марта тарк қилганларини кўрмадим".

Расули Акрам алайҳиссалом билан бирга ўн саккиз марта сафарда бўлган саҳобий ул Зоти шарифнинг суннат ўқиганликларини айтган бўлсалар-у, "сафарда суннат ўқишлик гуноҳ, ўқимаслик эса суннат" дейишлик нодонлик ва жоҳиллик эмасми?!

Ҳанафий мазҳабида мўтабар ҳисобланган "Оламгирия" китобида бу ҳақида шундай дейилади:

"Суннат намозлар қаср қилинмайди. Баъзи уламолар мусофир суннатни тарк қилишини жоиз ҳисоблаганлар. Лекин мухтор қавлга кўра суннатларни хавф ҳолатидагина ўқимайди, аммо хотиржамлик ва барқарорлик ҳолатларида суннатни бажо қилади".

Юқоридаги фикр ва далиллардан умумий хулоса ясайдиган бўлсак, Аҳли сунна вал жамоа мазҳабининг деярли барча имомлари – Ҳанафийлар, Шофеий, Ҳанбалий ва Моликийлар ҳам сафарда роитиба суннат намозларини ўқиш афзаллигини таъкидлайдилар. Бу фақат жоиз бўлибгина қолмай, балки Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг доимий одатлари – суннатларидир. Бу борада ихтилофлар чиқариш У Зот алайҳиссаломнинг шафоатларидан умидвор бўлган мусулмоннинг иши эмас.

Ҳанафий мазҳабининг яна бир мўтабар манбаларидан бири, Иброҳим Ҳалабийнинг "Ҳалабийи Кабир" деб аталадиган машҳур асарида қуйидагича ибораларни кўришимиз мумкин:

يرخص للمسافر ترك السنن على قول البعض. و قال: الفضل لا يرخص. و فى المبسوط لشمس الأئمة لا قصر فى السنن و تكلموا فى فضل. و قال الهندوانى الفعل افضل حالة النزول و الترك فى حالة السير. انتهى. و هذا الأعدل اذا لم تكن مشقة حالة النزول. و قد تقدم عن ابن عمر انه قال:"لو كنت مسبّحا لـأتممت". و قال هشام: "رأيت محمدا كثيرا لا يتطوع فى السفر قبل الظهر و لا بعدها، و لا يدع ركعتي الفجر و المغرب، و ما رأيته يتطوع قبل العصر و لا قبل العشاء". كذا فى شرح الهداية للسروجى.

"Мусофир учун баъзиларнинг қавлига кўра суннатларни тарк қилишга рухсат берилади, фазл жиҳатидан рухсат берилмайди деганлар ҳам бор. Шамсул Аимма "Ал-Мабсут" да: "Суннатларда қаср қилинмайди, унинг фазилати борасида уламолар гапириб ўтганлар" дейилган. Ал Ҳиндувоний: "Сафарда бирор жойга бориб тушган ҳолатда суннатларни қилиш афзал, йўлда кетаётган ҳолатда эса тарк қилиш яхши" деган. Бирор жойга бориб тушган ҳолатда машаққат бўлмаса, демак, мана шу фикр адолатлироқдир. Ибн Умардан келган бир ривоятда, "Агар суннат ўқийдиган бўлсам, фарзларни тўла ўқирдим" деган. Ҳишом айтади: "Муҳаммад (Ибн Ҳасан Шайбоний)ни кўп бора кўрганманки, сафарда пешиндан олдин ҳам, кейин ҳам нафл (яъни, суннат) ўқимасди. Лекин бомдод ва шомнинг икки ракъат (суннат)ини тарк қиламасди. Асрдан олдин ҳам, хуфтондан аввал ҳам нафл ўқиганини кўрмаганман.

Ушбу иборалардан маълум бўладики, сафарда суннат намозларини тарк қилишга рухсат берилган бўлсада, фазилат жиҳатидан уларни ўқишликда ҳам гуноҳ йўқ.

Ҳилола ИСМОИЛОВА,
4-курс талабаси