21 Апрел, 2025, 23 Шаввол, 1446
21 Апрел, 2025, 23 Шаввол, 1446
ТАОМЛАНИШ СИРЛАРИ (7 қисмдан иборат)
ни
УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:
(4-қисм)
ХАЛҚ МАҚОЛЛАРИ:
è Чақирилган ерга бор,
Чақирилмаган ерда сенга нима бор?
è Нафсини тийган киши султон бўлур,
Нафсини тиймаган киши ултон бўлур.
è Нафсини тийган – валий.
è Нокаснинг ўзи тўйса ҳам, кўзи тўймас.
è Нон ҳам – нон, ушоғи ҳам – нон.
è Нон боласи – нонушоқ.
è Олғирлик офат келтирар,
Баднафслик – ҳалокат.
è Кам-кам есанг – доим ерсан,
Кўп-кўп есанг – нени ерсан?
è Отангга не қилсанг,
Олдингга шу келар.
è Нонга ҳурмат – элга ҳурмат.
è Нон ҳам – нон, увоғи ҳам – нон.
è Ноннинг уч кунлигини, гўштнинг бир кунлигини егин.
è Нон ҳидида ҳаёт бор, ҳар мағзида мамот бор.
è Нон бўлса – бас, ўзгаси – ҳавас.
è Нонсиз яшаб бўлмас, гапни ошаб бўлмас.
è Қириб есанг, қирқ кунга етар,
Ўйиб есанг – ўн кунга.
è Ҳар куни ема паловни,
Ҳар куни ёққин оловни.
è Ҳисобини билган – бир йил етим,
Ҳисобини билмаган – ўлгунча етим.
è Ҳамёнини қадрлаган
Ҳисобини пухта қилар.
è Товуқни есанг – бир ейсан,
Тухумини есанг – минг ейсан.
è Тежаб еган – дармонда,
Тежамаган – армонда.
è Эрта турган йигитнинг бир ризқи ортиқ,
Эрта турган аёлнинг бир иши ортиқ.
è Қаноат тўрга элтар,
Очкўзлик – гўрга.
ТИББИЁТ ОЛИМЛАРИНИНГ ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ:
Ø Инсон кўп еганда:
юрак қисилиб, тиниқ ишламайди;
мия фаолиятига салбий таъсир кўрсатади;
ошқозон зўриқиб ишлайди;
одамнинг танбаллиги ортади;
камҳафсала ва серуйқу бўлиб қолади.
Ø Кўп овқат ейиш – инсон табиатига ёт нарса:
шифокорлар ҳамиша кўп таом ейишдан қайтаришган,
кам таомланишнинг кўплаб фойдаларини айтиб ўтишган.
Ø Қирқ кундан зиёд умуман гўшт емасликнинг зарари бор.
Ø Мунтазам равишда кўп гўшт истеъмол қилиш соғлиққа зарарлидир.
Ø Сут ёки сутли таом билан балиқ, тухум ва нордон нарсани,
қовурилган гўшт билан қайнатилганини,
эски гўшт билан янгисини,
мижози турлича бўлган овқатларни бир-бирига аралаштириб ейиш,
ҳидланган таомни истеъмол қилиш ярамайди.
Ø Овқатларни бир-бирига аралаштириб еб бўлмайди;
масалан, қатиқдан сўнг ғўр узумни,
барча турдаги овқатлардан кейин ўрик ва шафтоли еб бўлмайди;
ғўр узум билан балиқни,
сирка билан саримсоқни,
пиёз билан саримсоқ пиёзни ҳам аралаштириб истеъмол қилиш ярамайди.
Ø Асал билан қовунни,
товуқ гўшти билан балиқни,
саримсоқ, боқила, айрон ва қатиқни ҳам аралаштириб бўлмайди.
Ø Овқатланишда тез ва шитоб билан ейиш соғлиққа зарар қилади.
Ø Замонавий тиббиёт ҳам тик турган ҳолда шошилиб овқатланиш таомнинг яхши ҳазм бўлмаслиги ва семириб кетиш сабабларидан эканини аниқлади.
Ø Замонавий фан бармоқлар учларида иштаҳа қўзғашга ва овқат ҳазмига ёрдамлашадиган нуқталар борлигини кашф этди.
Ø Киши оч қолганда овқатга қўл узатса, жуда ҳам тўйиб кетмасдан олдин ейишни тўхтатса, ҳеч қачон бетоб бўлмайди.
Ø Сувни терлаб турганда ичиш яхши эмас.
Ø Уйқудан уйғонар-уйғонмас дарҳол сув ичиш тўғри эмас.
Ø Қишда қувватлироқ, ёзда эса енгил ҳазм бўладиган таом ва мева-сабзавотларни тановул қилиш.
Ø Дастурхондан асал, узум, хурмо, зайтунни узмаслик.
Ø Чарчаганда ширинлик ейиш.
Ø Бир ойда бир кун бўлса ҳам рўза тутиб, танага дам бериш.
Ø Овқат тез ейилмайди.
Ø Овқат шошилмасдан, яхши чайнаб ейилади.
Ø Таомни яхшилаб чайнамай ютмаслик.
Ø Таом билан ичимлик ўтириб тановул қилинади.
Ø Олинган луқмалар яхшилаб чайнаб, сўнг ютилади.
Ø Иложи борича ўнг тарафда чайнаган маъқул.
Ø Овқатланиш меъёрида бўлгани маъқул.
Ø Таом иссиқ ёки жуда совуқ ҳолда ейилмайди.
Ø Сархил овқатлар, мунтазам қуюқ зиёфатларни яхши кўриш одамни ялқов қилиб қўяди, соғлигига путур етказади, тоатдан чалғитади.
Ø Гўштли таомлар мунтазам ейилмайди, тарк ҳам қилинмайди.
Ø Ноннинг қотгани ёки эскирганини истеъмол қилиш зарарли эмаслиги, ҳатто айрим кишиларнинг саломатлиги учун фойдали эканлиги турли йўллар билан исботланган.
Ø Таомланиш пайтида китоб-газета ўқиш, телевизор кўриш, телефон ва бошқа машғулотлар билан банд бўлиш саломатлик учун зарарли.
Ø Қорин тўйгунча ейиш ҳам дуруст эмас.
Ø Таомдан кейин асло совуқ сув ичмаслик.
Ø Замонавий фан ҳам тик туриб сув ичиш зарарлигини исботлаган.
Ø Тишларни овқатлангандан сўнг тозалаб, ювиб юришга одатланган одам асло тиш оғриғига учрамайди. Бундай кишининг милклари соғлом бўлур.
Ø Буюк Британиянинг Астон давлат илмий-тадқиқот университети олиб борган тадқиқот натижаларига кўра, ерга тушиб кетган егуликни беш сония ичида ердан олиб истеъмол қилиш соғлиқ учун хавфсиз экан. Чунки бу вақт ичида ҳеч қандай микроорганизм егуликка тегишга ёки уни зарарлашга улгурмас экан.
Ø Оилавий кечки овқат фойдали. Биргаликда овқатланиш анъанаси нафақат оилавий муносабатларни мустаҳкамлайди, балки соғлом овқатланиш одатларининг шаклланишига ҳам ҳисса қўшади.
Бу айниқса болалар учун жуда муҳимдир – болаларда ёлғиз овқатланиш келажакда овқатланиш қоидаларини бузилиши хавфини оширади. Шундай қилиб, кунига камида икки марта ота-онасидан алоҳида овқатланадиган болаларда семириш хавфи 40 % юқори.
Оиласи билан ҳафтасига 5 мартадан кўпроқ овқатланадиган болаларда овқатланиш бузилиши хавфи паст бўлади, соғлом овқат истеъмол қилади ва яхши ўқийди. Оилавий кечки овқат қанча кўп бўлса, одамлар шунчалик кўп сабзавот истеъмол қиладилар.
Ø Инсондаги ичак ва мия боғланган. Озиқ-овқат ёрдамида биз кайфиятимизни кўтариб, энергия даражасини оширишимиз мумкин.
Мазали таом ва идишларнинг чиройли тақдимоти ҳазм қилиш жараёнини рағбатлантиради; аммо бунда хавф ҳам бор – биз уларга берилиб, психологик муаммоларни муваффақиятсиз "ютишимиз" мумкин.
Ø Ош тузи – саломатлик ва нозик қоматнинг душмани.
Ø Ёғлардан сақланиш – соғлиқ учун зарарли.
Ø Фан бармоқ учларида иштаҳа қўзғашга ва овқатнинг яхши ҳазм этилишига ёрдамлашадиган нуқталар борлигини аниқлади.
Ø Баланд мусиқа сизни кўпроқ ва тез-тез ичишга мажбур қилади. Ейишга ҳам.
Ø Таомни кайфиятсиз ҳолда тановул қилмаган маъқул.
Ø Овқатланаётган пайтда яхши кайфиятда бўлинг!
Ø Инсоннинг барча сезги органлари бош мия назорати остида. Мия ошқозондан унинг бўшлиги ҳақида сигнал олиши биланоқ, одам очликни ҳис қилади ва аксинча. Тўйганлик ҳисси пайдо бўлиши учун ўртача 20 дақиқа керак бўлади. Демак, шошқалоқлик билан кўп еб қўймаслик учун, ҳар бир таомланишга камида 20 дақиқа ажратиш керак. Шу билан бирга яхшилаб чайнаб, кичик бўлакларга бўлиб овқатланиш даркор. Таомни тез ёйиш ортиқча истеъмол қилишга олиб келади. Натижада танада ортиқча вазн пайдо бўлади.
ЗАМОНАВИЙ ФАН ТАДҚИҚОТЛАРИ ва АЖОЙИБ МАЪЛУМОТЛАР:
Башарият мавжудлиги тарихи давомида одамлар ҳар доим 3 нарсани қилишган – турмуш қуришган, вафот этишган ва овқатланишган...
Бу вақт ичида озиқ-овқат ҳақида жуда ҳам кўп қизиқарли фактлар мавжуд. Мана улардан баъзилари:
v Овқат пиширишга аёллар эркаклардан икки баравар кўп вақт сарфлашади.
v 2015 йилдан бери Сиэтл (Австралия)да овқатни ташлаш тақиқланган. Қолдиқларни уйсизларга, ҳайвонларга тарқатиш ёки ўғитга айлантириш керак. Қонунни бузган корхоналар 50 доллар ва жисмоний шахслар – 1 доллардан жаримага тортилади.
v Озиқ-овқатлар ичида асал – бузилмайдиган ягона маҳсулотдир.
v Космик нон 1 тишлаш учун етарли бўлган пакетларга қадоқланган. Бундай қадоқлаш космонавтларни нафас олиш йўлларига тушиши мумкин бўлган ноль тортишиш кучида учадиган ушоқлар билан боғлиқ бахтсиз ҳодисалардан ҳимоя қилишга имкон беради.
v Ўртача одам ҳаёти давомида тахминан беш йилни озиқ-овқатга сарфлар экан.
v Овқатнинг таъми одам овқатланадиган баландликка ҳам боғлиқ.
v Лондон (Буюк Британия)даги ҳинд ресторанлари сони Ҳиндистоннинг Деҳли ёки Мумбайдаги ҳинд таомларини таклиф қиладиган ресторанлар сонидан кўп.
v Дунёга машҳур Читос чиплари 1976 йилда фаррош Ричард Монтанез томонидан ихтиро қилинган.
v McDonald's ҳар йили 2,5 миллиард бургер сотади. Яъни ҳар сонияда 75 та, ҳар куни 6,5 миллион бургер сотилади.
v Мексика ва Жанубий Америка цивилизациялари шоколадни валюта сифатида ишлатган.
v Гуруч – дунё аҳолисининг ярмидан кўпининг асосий озиқ-овқатидир.
v Наполеон Бонапарт кечки овқатга 12, тушликка 8 дақиқа сарфлаган экан.
v Инсон ҳаётининг 5 фоизини овқатланиш билан ўтказади.
v Бир таомланиш 20 дақиқа атрофида давом этади.
v Одатда одам кунига 3 марта овқатланади.
v Инсон ҳаётида овқат тайёрлашга тахминан 1064 кун ёки 2,9 йил сарфланади.
v Тайёрланган озиқ-овқатни ейиш учун бизга 3,66 йил керак бўлади, бу ҳар куни тахминан 67 дақиқага тенг.
v Биз бутун ҳаётимиз давомида тахминан ўртача 35 тонна озиқ-овқат истеъмол қиламиз.
БМТ (Бирлашган Миллатлар Ташкилоти) МАЪЛУМОТИ:
³ БМТ Бош Ассамблеяси ҳар йилнинг 15 октябрь санасини “Халқаро қўл ювиш куни” деб эълон қилган.
(4 – қисм тугади. Давоми бор...).
Иброҳимжон домла Иномов
Инсоният тарихида ўз ўрнига эга бўлган буюк алломаларимиздан бири Имом Абу Мансур Мотуридийдир. Ул сиймо фақат бир замоннинг эмас, балки барча замонларнинг долзарб ва муҳим масалаларига асосли ҳамда қатъий жавобларни бера олган мутафаккир олим.
У зотнинг дунё илм-фанига, айниқса, ақида илмига қўшган ҳиссаси, ақл ва нақлни уйғунлаштиришдаги ўрни ҳақида замондошлари ҳамда муҳаққиқ олимлар томонидан юксак баҳолар берилган.
Кўпчилик «Абу Мансур» нисбасини эшитганда, у зотнинг ўғли «Мансур» бўлганми, деган саволга тўхталади. Лекин манбаларда Имом Мотуридий раҳимаҳуллоҳнинг «Мансур» исмли ўғли бўлгани айтилмаган. Аммо тадқиқотчилар манбаларга таяниб, у зотнинг қизи бўлганини таъкидлаган. Лекин Имом Мотуридий ўз тафсирида ўғил фарзандли бўлишни орзу қилганини ва уни «Мансур» деб номлашини айтиб ўтган. Бу ҳақда «Таъвилот ал-Қуръон»да шундай дейилади: «Абу Мансур» деб, унга «Мансур» исмли ўғил туғилиши умидида ишлатилади».
Бу орзу амалга ошган ёки йўқлиги ҳақида тарихий маълумот учрамайди. Қайд этилган жумла Имом Мотуридийнинг шахсий ҳаётидаги содда бир орзуни кўрсатса-да, унинг туйғулари қанчалик самимий эканини билдиради.
Имом Мотуридийнинг илмдаги даражаси ҳақида у зотнинг шогирдлари ва издошларидан етишиб чиққан етук олимлар юксак баҳолар берган. «Сайфул-ҳақ» (Ҳақиқат қиличи) деган шарафли унвонга сазовор бўлган олим Абу Муин Насафийнинг таъкидлашича: «Агар аҳли сунна олимлари орасида фақат Имом Абу Мансур Мотуридийнинг ўзи бўлганида ҳам, етарли бўлар эди». Бу таъриф Имом Мотуридийнинг аҳли сунна ва жамоа асосини барпо этишдаги ўрнини ёрқин намоён қилади.
Ундан ташқари, Абу Муин Насафий Имом Мотуридийга: «Илм уммонига шўнғиб, ундаги ноёб дурларни қўлга киритишга муваффақ бўлган, диннинг ҳужжат-далилларини баён этиб, уларни ўз фасоҳати, чуқур илми ва юксак ақл-заковати билан сайқаллаштирган олим», деган таърифни берган.
Устози Абу Наср Иёзийнинг у зотга нисбатан ҳурмати ва эътирофи ҳам жуда таъсирли. У дарс мажлисларида Мотуридий ҳозир бўлмагунча гапирмас эди. Ҳар гал уни узоқдан кўриб, ҳайрат билан назар ташлар ва Қуръони каримдан қуйидаги оятни тилга оларди: «Парвардигоринг хоҳлаганини яратади ва ихтиёр этади» (Қасос сураси 68-оят).
Абдулҳай Лакнавий «ал-Фавоидул-баҳия» асарида Имом Абу Мансур Мотуридийни мутакаллимлар имоми ва мусулмонларнинг тўғри ақидасини асослаб берган буюк аллома сифатида тавсифлайди. Унинг таъкидлашича, Имом Мотуридий беназир асарлар яратиб, ботил ақида вакилларининг бузғунчи ғояларига раддиялар берган.
Айрим манбаларда Имом Мотуридий тариқат шайхлари томонидан ҳам умматни тўғри йўлга йўлловчи шахс сифатида эътироф этилгани айтилади. Имом Абу Бакр Аҳмад ибн Исҳоқ ибн Солиҳ Жузжоний Имом Мотуридийнинг тасаввуфдаги устозларидан бири бўлган.
Замонавий мотуридийшунос олимлардан Аҳмад Саъд Даманҳурий ўзининг Имом Мотуридийга бағишлаб ёзган асарида шундай дейди: «Имом Мотуридий фиқҳ, илм, тақво, дину диёнат, фазилат ва яхшиликда пешқадам бўлиб, у билан ҳамфикр ёки унга қарши бўлганларнинг барчаси унинг беназир олим эканини эътироф этган. У суннатнинг кескир қиличи, бидъат ва гумроҳликка қарши курашган аллома бўлган. Ул зот кўплаб китоблар ёзиб, ислом динини ҳимоя қилган, унга қарши чиққанларни мағлуб этган».
Мотуридийшунос олим Сўнмас Қутлуғ эса шундай дейди: «Имом Мотуридий Аллоҳ таоло томонидан инсониятга берилган энг улуғ инъом, бебаҳо туҳфадир».
Айримлар «Китоб ат-тавҳид»нинг кириш қисмидаги ақлий далилларга қараб, у зот фақат ақлга таянган деб хулоса қилади. Лекин Яратувчининг мавжудлигини инкор қилаётган инсонга ўша мавжудликни ақл орқали исботлаш табиий ва зарурий услубдир. Имом Мотуридий нақлни четлатмаган, балки уни ўз ўрнида ишлатган. Аксинча, Имом Мотуридий илмда нақл ва ақлни мукаммал тарзда уйғунлаштира олган олим эди. У зот ўзининг соғлом эътиқодга бағишлаб ёзган «Китоб ат-Тавҳид» асарида Қуръони каримнинг 77 та сурасининг, 350 та оятидан фойдаланган. Бу эса Мотуридийнинг ақида масаласида нақлга нақадар эътибор қилганини кўрсатади. Турк олими Бакр Тўпол ушбу кўрсаткичларни таҳлил қилиб, ҳатто Имом Мотуридийнинг ишора қилиб кетган оятларини ҳам келтирган ва бу сон янада юқори чиққанини таъкидлаган.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев томонидан буюк олимга юксак ҳурмат ифодаси ўлароқ «Имом Мотуридий таваллудининг 1155 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида»ги қарор қабул қилингани, албатта, бутун дунё мотуридийшуносларини чексиз қувонтирди. Бу эса ҳар бир инсоннинг қалбида фахр ва шодлик туйғусини уйғотмай қолмайди.
Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, Имом Абу Мансур Мотуридий – ислом ақидасини ҳимоя қилган, аҳли сунна вал-жамоа таълимотининг илмий асосларини тизимлаштириб, мустаҳкамлаган буюк олимдир. У ўз асарлари ва илмий баҳслари орқали турли бидъатчи тоифаларнинг нотўғри ақидаларини рад этган. Имом Мотуридий фақатгина раддия берувчи эмас, балки ақидавий масалаларга ақл ва нақл асосида ечим топа билган буюк шахсият эди.
Ихтиёр Абдураҳмонов,
Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими
Манба: uza.uz
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 