28 Феврал, 2025, 29 Шаъбон, 1446
28 Феврал, 2025, 29 Шаъбон, 1446
Учрашув аввалида юқори мартабали меҳмон давлатимиз раҳбарига Саудия Арабистони Подшоҳи Салмон Ол Сауд ҳамда Валиаҳд, мамлакат Бош вазири Муҳаммад бин Салмон Ол Сауднинг саломи ва самимий тилакларини етказди. Шунингдек, вазир Президентимизга Подшоҳнинг кўп миллатли Ўзбекистон халқига ҳадяси – муқаддас Каъба ёпинчиғи –Кисванинг бир парчасини топширди.
Давлатимиз раҳбари топшириғига кўра, Кисва парчасининг остида Саудия Арабистони Подшоҳи Салмон бин Абдулазиз бин Абдурраҳмон Ол Сауднинг кўп миллатли Ўзбекистон халқига совғаси деган маънодаги изоҳ бўлади.
– Каъба ёпинчиғи – Кисва парчасини Ислом цивилизацияси марказига жойлаштириш ҳақидаги Президентимизнинг топшириғи биз учун том маънода тарихий ва шарафли воқеа бўлди, – дейди Марказ директори Фирдавс Абдухолиқов. – Бу ҳадя Ислом динининг улуғ алломалари етишиб чиққан юртимиз, халқимиз ва Президентимизга бўлган юксак ҳурмат ва эътиборнинг ёрқин намунасидир. Биз шу куннинг ўзидаёқ Марказ жамоаси иштирокида ўтказилган йиғилишда бу хушхабарни эълон қилдик. Марказ олимлари ва ижодий ходимлар бундай шукуҳли хабарни мамнуният билан қабул қилиб, давлатимиз раҳбарининг бизга кўрсатаётган юксак эътибори учун ташаккур билдирди. Ҳамкорларимиз ҳурматли Президентимиз орқали бизга етиб келган бундай табаррук совға билан бизни табрикламоқда. Албатта, муқаддас Каъба ёпинчиғи – кисва парчаси Марказдаги энг қадрли экспонатлардан бири бўлиб қолади. Бундай бебаҳо ҳадя учун ҳурматли Президентимизга яна бир бор самимий миннатдорлик билдирамиз.
Саудия Арабистони Подшоҳлиги ҳаж ва умра вазири Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан бунёд этилаётган мегалойиҳа – Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказига ҳам ташриф буюрди ва Марказ томонидан амалга оширилаётган лойиҳалар билан танишди.
Меҳмонлар Ўзбекистон Президентининг ташаббуси ва ғояси асосида бунёд этилаётган ушбу Марказ нафақат юртимиз, балки Марказий Осиё ҳамда бутун Ислом оламининг энг жозибали ва ибратли маънавий масканларидан бирига айланишини алоҳида таъкидлашди.
– Таассуротларим ажойиб! Президент Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан амалга оширилаётган Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази чин маънода ўхшаши йўқ лойиҳа. Бино ва унинг маҳобати таҳсинга сазовор. Уни янада ривожлантириш учун оз бўлса-да, кўмагимиз тегса, мамнун бўламиз. Ислом цивилизацияси маркази айнан шундай кўринишда бўлишини тасаввур қилар эдим. Уни ўз кўзим билан кўргач, қойил қолдим. Улкан иш қилингани ва бунинг ортида катта меҳнат ётгани кўриниб турибди, – деди Тавфиқ бин Фавзон ар-Рабиа.
Подшоҳликнинг Ҳаж ва умра вазирлиги ҳамда ЎзИЦМ ўртасидаги ҳамкорликка бағишланган музокараларда Ўзбекистонда Ҳаж ва умранинг тарихи, бугунига бағишланган ҳужжатли фильм яратишга келишиб олинди. Фильмда Ислом дини диёримизга ёйилишининг илк давридан бошлаб яқин ўтмишгача ўзбекистонлик мусулмонларнинг Ҳаж ва Умра зиёратини амалга оширишида дуч келинган тўсиқлар, қийинчиликлар ва Янги Ўзбекистонда бу борадаги кенг имкониятлар кўрсатиб берилади. Бундан ташқари, фильмда ўзбекистонлик зиёратчилар учун яратилаётган қулай шароитлар, Ўзбекистон ва Саудия Арабистони ўртасидаги дўстона муносабатлар ҳам акс эттирилади.
Учрашув сўнгида Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан Марказ томонидан нашр этилган Катта Лангар Қуръонининг факсимилеси ва хаттот Ҳабибулло Солиҳ кўчирган Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг мактубларидан бирининг нусхаси меҳмонларга ҳадя қилинди.
Рустам ЖАББОРОВ,
Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази илмий котиби.
ЎзА
“Қуръон тиловат қилинганда уни тингланглар ва жим туринглар, шояд раҳматга эришсангиз” (Аъроф сураси, 204-оят).
Имом жаҳрий ўқиганида ҳам, махфий ўқиганида ҳам муқтадий қироат қилмаслигига далил Пайғамбаримизнинг: “Ўзимга-ўзим нимага Қуръонда тортишяпман дедим-а (шу сабабли экан-да)”, деган сўзларидир.
Юқоридагилардан, муқтадий овоз чиқариб қироат қилмаслиги маълум бўлади. Шундай экан, Пайғамбаримизнинг “тортишяпман” деган сўзларини “машғул бўлиб қоляпман” деб таъвил қилиб бўлмайди.
Демак, Расулуллоҳнинг: “Ўзимга ўзим нимага Қуръонда тортишяпман, дедим-а (шу сабабли экан-да)”, деган сўзлари имом жаҳрий қироат қиладими ёки йўқми, муқтадий қироат қилмаслигига очиқ-ойдин ҳужжат, далил бўлади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан имом жаҳрий қироат қилганида ҳам, махфий қироат қилганида ҳам муқтадий қироат қилмаслиги кераклиги тўғрисида ривоятлар бор.
Имрон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобийлари билан бомдод намозини ўқидилар. Намозларини адо қилиб бўлганларидан сўнг: “Қайси бирингиз (Саббиҳисма Роббикал аъла)ни ўқиди?” дедилар. Одамлардан баъзилари: “Ё Аллоҳнинг расули, мен”, деди. Пайғамбаримиз: “Сизлардан баъзингиз унда диққатимни тортганингизни билдим”, дедилар».
Имрон ибн Ҳусойн: “У зот қироатини махфий қилганлар”, деб баён этади. Бу ҳам Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда келган қайтариқ махфий ҳол қолиб, фақат жаҳрий ҳолатга тегишли эмаслигини, балки иқтидо қилувчи барча намозларда имомнинг ортидан қироат қилишдан қайтарилганини билдиради.
Дарҳақиқат, имомнинг ортида қироат қилишдан қайтариқ борасида Пайғамбаримиз алайҳиссаломдан кўплаб ҳадислар нақл қилинган. Абу Ҳурайра ва Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинган мазкур ҳадислар ҳам шулар жумласидандир.
Шунингдек, Абдуллоҳдан ривоят қилинган хабар ҳам бор: «Биз Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ортларида қироат қилар эдик. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қуръонни менга чигаллаштирдингиз”, дедилар».
“Эҳтимол, улар Қуръони каримни жаҳрий ўқиётган бўлишлари ва шунинг учун қироат қилишдан қайтарилган бўлишлари мумкин-ку?” дейилса, бунга жавобан: “Муқтадийларнинг жаҳрий қироати борасида бирор нақл етиб келмаган. Улар жаҳрий қироат қилган бўлганларида, қироат қилганлари ривоятларда етиб келгани каби жаҳрий ўқиганлари ҳам етиб келган бўлар эди”, дейилади.
Бу ҳадисда фақат жаҳрий қироатдан қайтарилмаган, балки имом ортида ҳар қандай қироат қилишдан қайтарилган. Бунга бошқа далиллар ҳам бор. Абу Воилдан ривоят қилинади: «Абдуллоҳ ибн Масъуддан имомнинг ортида қироат қилиш ҳақида сўрадим. У: “Жим тургин. Намозда машғул бўлиш бор. Сенга шу имомнинг ўзи кифоя қилади”, деб жавоб берди».
Абдуллоҳ ибн Шаддоддан ривоят қилинади: «Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимнинг имоми бўлса, имомнинг қироати унга ҳам қироатдир”, дедилар».
Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоз ўқидилар ва у кишининг ортида бир киши қироат қилди. Саҳобийлардан бири уни намозда қироат қилишдан қайтарди. Натижада улар бу борада тортишиб қолишди. Бу ҳолат Пайғамбаримизга айтилди. Шунда у зот: “Ким имомнинг ортида намоз ўқиса, имомнинг қироати унинг учун ҳам қироатдир”, дедилар»
Абу Мусо розияллоҳу анҳу Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламдан қуйидагиларни ривоят қилган: “Имом қироат қилса, сизлар жим туринглар”.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Имом эргашиш учун тайинланади. У такбир айтса, такбир айтинглар, қироат қилса, жим туринглар”, дедилар». Бу ва шу каби бошқа ҳадислар ҳам мавжуд.
Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг “Уммул Қуръонни ўқимаган кишининг намози намоз бўлмайди”, деган ҳадислари бизнинг наздимизда кка ўзи намоз ўқиган кишига тегишлидир.
Демак, мазкур ҳадиси шариф эҳтимолий маънога эга бўлиб, уни имомнинг ортида қироат қилишдан қайтарилган ҳадиси шарифлар тафсир қилади. Улар: “Жаҳрий намозда муқтадий Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадисига биноан қироат қилмайди. Махфий намозда эса, Убоданинг ҳадисига биноан қироат қилади. Чунки Абу Ҳурайра ва Убода ибн Собитнинг ҳадислари саҳиҳдир”, дейишса, бундай жавоб берилади: “Айни шу ҳолатни якка ўзи намоз ўқиётган кишига тегишли қилсангиз бўлмайдими?
Шунда Убоданинг ҳадиси ҳам, Имрон ибн Ҳусойннинг ҳадиси ҳам саҳиҳлигича қолади. Чунки Имрон ибн Ҳусойннинг ҳадисида махфий намозда муқтадий қироат қилишдан қайтарилган бўлса, Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадисида жаҳрий намозларда (муқтадий) қироат қилишдан қайтарилган бўлади.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадисини Убода ривоят қилган умумий маънодаги ҳадисдан чиқариб юборсак, унда ҳадис имом жаҳрий қироат қилганида ҳам, махфий қироат қилганида ҳам муқтадий қироат қилмаслиги кераклигини англатади”.
Уларга яна бундай дейилади: “Намознинг қайсидир фарзи муқтадийга бир ҳолатда соқит бўлиб, бошқа ҳолатда вожиб бўлганини кўрганмисиз?”. Улар: “Йўқ”, деб жавоб беришса, бундай дейилади: “Жаҳрий намозда қироатни муқтадийдан соқит қилишингиз сизга махфий намозда қироатни бекор қилишни юкламайди”.
Баъзи саҳобаларимиз бунга яна қуйидаги далилни келтирганлар: “Бир киши имомга рукуда эргашиб, намозни такбир айтиб бошласа-ю, умуман қироат қила олмаса, барча олимлар унинг намози дуруст бўлишига ижмо қилишганлар. Бу ҳолат ҳам муқтадийга қироат фарз эмаслигига далил бўлади”.
Кимдир: “Бу ҳолатда зарурат туфайли унга рухсат берилган”, деса, бундай жавоб берилади: “Бир киши имом саждадалигида намозга келиб қўшилса, гарчи зарурат бўлса-да, унинг бу ракати эътиборга олинмайди. Зарурат бирор фарзни соқит қилганида, имомга саждада эргашган кишидан рукуни ҳам соқит қилган бўлар эди.
Демак, зарурат имомга рукуда эргашган кишидан қироатни соқит қилмаслиги керак, бироқ амалда (муқтадийга) қироат қилиш фарз бўлмагани учун ҳам бу ҳолатда муқтадийдан қироат соқит бўлмоқда. Шунинг учун муқтадий қироат қилмаса ҳам, намози жоиз бўлаверади”.
Бир гуруҳ саҳобийларнинг бундай дейишгани ривоят қилинган: “Имомнинг орқасида намоз ўқиган кишига қироат йўқдир”. Улар Али, Ибн Масъуд, Жобир, Саъд, Абу Саид, Ибн Умар, Ибн Аббос, Зайд ибн Собит каби саҳобийлар розияллоҳу анҳумдир.
Али розияллоҳу анҳу айтади: “Ким имомнинг орқасида туриб қироат қилса, фитратига зид иш қилибди”. Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳу: “Ким имомнинг ортида қироат қилса, унинг намози намоз бўлмайди”, деган.
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан: “Имомнинг орқасида турган киши қироат қиладими?” деб сўралди. У зот: “Йўқ, сизлардан ким якка ўзи намоз ўқиса, қироат қилсин”, дедилар. Ибн Умар розияллоҳу анҳумо имомнинг орқасида қироат қилмас эдилар. Абу Саид розияллоҳу анҳудан имомнинг ортидаги киши қироат қилиши ҳақида сўралди. Шунда у: “Унга имомнинг ўзи кифоя қилади”, деди.
Аббос розияллоҳу анҳумодан бир киши: “Имомнинг ортида қироат қиламанми?” деб сўради. У: “Йўқ”, деб жавоб берди. Ҳанафий уламоларимиз шу каби ҳадисларга амал қилганлар. Қуръон, суннат ва саҳобийларнинг ижмолари ҳам шунга далолат қилади.
“Таъвилотул Қуръон” асаридан
Абдулатиф АЛЛОҚУЛОВ таржимаси.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 