Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг гўзал одатларидан бири шу эдики, ўз асҳоблари билан ўтириб, гоҳо савол-жавоб тарзида ҳам уларга яхшилкини таълим берардилар. Бу сафар У зот муфлис деб улар кимни тушунишлари ҳақида сўрадилар. Араб тилида “афласа” (муфлис бўлди, ифлос этди) феъли қачонки, савдогар тижоратида зиёнга учраб, сармояси қўлдан кетиб, зарарга кирганда ишлатилади.

Қарзларини узишга пули ҳам, сотиб пул қилишга молу матоси ҳам қолмаса бундай инсонни араблар муфлис бўлди дейдилар. Буни замонавий тилда банкрот бўлиш дейилади.

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам асҳобдан охират муфлиси ҳақида сўрагандилар, улар эса дунё муфлисидан сўз этдилар. Ҳолбуки, бу дунёда зарарга кириб қолиш узоқ давом этмайди. Нари борса ўлим билан тугайди. Аммо, охират муфлисининг ифлоси узоқ давом этади ва жуда ҳам аянчли бўлади.

Охират муфлиси ўз кўнглида жаннатга биринчилардан кираман деб ўйлаб, маҳшар майдонида банкротга учрашини билмаган ва кутмаган ҳолда намозу рўзаб закоту ҳам ва умралардан иборат катта-катта ибодатлар билан келади. Аммо, у билан бирга Қиёмат майдонига унинг зулмлари ҳам келган бўлади, унинг эса хабари йўқ. Чунки у ўзини сарҳисоб қилмаган, ўзининг нақадар зулмкор ва дилозорлигига эътибор қилмаган. Чунки бу унинг табиати ва сажиясига айланиб қолган эди.

Шу боис, Охиратда бир онда муфлис бўлиб қолишини асло ўйламасди. Бироқ, у эсидан чиқарган, хотиржам ухлаган, моғор босган виждони зарра қийналмасдан содир этган зулмлари уни қиёмат майдонигача таъқиб қилиб келганидан хабари йўқ.

Хуллас, илоҳий адолат қарор топадиган буюк Кунда унинг барча савобли амаллари у озор етказган, урган, сўккан, ўлдирган, туҳмат тоши отган инсонларга тақсимлаб берилади. Бу орада савоби қолмаса, уларнинг гуноҳлари бунинг елкасига ортилади, сўнгра эса дўзахга улоқтирилади.

Муфлислик сабаблари

Ҳадиси шариф маъноларини диққат билан тафаккур қилган инсон қиёматдаги банкротлик, муфлислик сабабларининг бари битта нарсага бориб тақалишини кўради, гарчи кўринишлари турлича бўлса ҳам. У ҳам бўлса ўзгаларга турли шаклларда зулм ва озор бериш, моддий ва маънавий ҳақларга тажовуз қилиш, қул ҳаққини поймол қилиш.

Ўз амалига алданиб қолиш, намоз ўқияпман, рўза тутяпман, ҳаж ва умра қиляпман, ичмаяпман, чекмаяпман демак мен яхши одамман, жаннатга тушаман, дея ўз нафсини сарҳисоб қилмаслик, ўзини тергамаслик, қалбнинг руҳий тарбияга муҳтожлиги. Аллоҳ кечиради, дея Унинг афвига суяниб қолиш. Аллоҳ таолонинг макридан ўзни омонда деб билиш ва хотиржам бўлиб қолиш. Жоҳиллиги ва билимсизлиги туфайли Динни фақат маросимий ибодатлардан иборат деб ҳисоблаш.

Аллоҳ таоло барчамизни қиёмат муфлисларидан бўлиб қолишдан асрасин, ўз нафсини сарҳисоб қиладиган, кибрдан йироқ, Аллоҳнинг макри ва синовидан хотиржам бўлиб қолмаган ҳушёр ва солиҳ бандаларидан қилсин!

Зиё Ашраф