30 Апрел, 2025, 2 Зулқаъда, 1446
30 Апрел, 2025, 2 Зулқаъда, 1446
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Аллоҳ таолонинг биз, бандаларга ато этган неъматлари беҳисоб, уларнинг саноғига етиш ҳам қийин. Аммо Парвардигорнинг бир неъмати ҳам борки, унинг нақадар муҳимлигини ҳар бир мусулмон жуда яхши билади. Бу неъмат инсонларнинг ҳаёт кечириш ва ибодат қилиш вақтларини аниқлаб-белгилашга хизмат қилувчи йил ва ой ҳисобининг жорий этганидир.
Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Биз кеча ва кундузни (қудратимизни кўрсатиб турадиган) икки белги қилиб қўйдик. Кечанинг белгисини ўчирдик. Кундуз аломатини эса, Роббингиздан фазл (ризқ) исташларингиз учун ҳамда йиллар саноғини ва ҳисобини билишингиз учун ёруғлик қилиб қўйдик. Барча нарсани батафсил баён қилиб қўйганмиз” (Исро сураси, 12-оят); “Аллоҳ қуёшни зиё (таратувчи) ва ойни нур (сочувчи) этган ҳамда йилларнинг ададини ва (вақт ва замонга доир) ҳисобни билишларингиз учун (ойни) манзилларга ўлчаб қўйган Зотдир” (Юнус сураси, 5-оят).
Мусулмон олами Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломнинг Маккадан Мадинага кўчишлари, яъни ҳижрат қилишларидан ҳисоби юритилувчи ҳижрий-қамарий тақвимга кўра йил ҳисобини юритади. Ана шу тақвимнинг ўнинчи ойи шавволдир. Маълумки, муборак Рамазон ойи билан хайрлашиб, мана шаввол ойини ҳам бошлаб юбордик. Бу ой динимиздаги фазилатли ойлардан ҳисобланади. Шаввол ойи ҳам зулқаъда ва зулҳижжа ойлари каби ҳаж ибодатини қилиш мавсуми саналади.
Шаввол ойининг фазилатларидан энг муҳими ва эътиборлиси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу ойда олти кун рўза тутишни биз, умматларига суннат қилиб қолдирганлар. Юқорида айтганимиздек, шаввол ойи ҳижрий сананинг ўнинчи ойи ҳисобланади. Бу ойда соғлиғи ва имкони бўлган киши нафл рўзасини тутса, Аллоҳ таоло бу бандасига кўп ажру мукофотларларни беришини ваъда қилган. Ҳақ таоло бундай марҳамат қилади: “Ким (бир) ҳасана (савобли иш) қилса, унга ўн баробар (кўпайтириб ёзилур)...” (Анъом сураси, 160-оят).
Абу Айюб Ансорий розияллоҳу анҳу ривоят қилади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Ким Рамазон рўзасини тутиб, кетидан шаввол ойидан олти кун рўза тутса, йил бўйи рўза тутгандек бўлади” (Имом Муслим, Аҳмад, Термизий ривояти).
Юқоридаги ҳадис Аллоҳ таолонинг оятидаги: “Ким (бир) ҳасана (савобли иш) қилса, унга ўн баробар (кўпайтириб ёзилур)...” сўзининг изоҳидир. Чунки бир ҳижрий сана деярли 360 кундан иборат. Рамазон рўзаси ўттиз кун бўлиб, бунинг ўн баравари уч юз кунга тўғри келади. Бу ёғига яна олтмиш кун қолади. Агар шаввол ойида ҳам олти кун рўза тутилса, бу олтмиш кунга тенг бўлиб, бир йил тўлиқ бўлади.
Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Рамазон рўзасини тутиб, ортидан шаввол ойида олти кун рўза тутса, ҳудди онадан туғилгандек гуноҳлардан фориғ бўлади”, деган эканлар (“Ат-Тарғиб ват-тарҳиб” китобидан).
Шаввол ойи рўзасини тутиш борасида бошқача фатволар ҳам мавжуд. Баъзи уламолар: “Узлуксиз олти кун кетма-кет тутиш керак”, дейишган. Аммо “Оламгирия”, “Заҳирия” ва “Хулоса” номли фатво китобларида келтирилишича: “Икки ҳайит кунлари, ташриқ кунлари (қурбон ҳайити арафасидан бошлаб беш кун давомида) нафл рўза тутиш макруҳдир. Рўза ҳайитидан кейин олти кун шаввол ойида рўза тутиш мустаҳаб амаллардандир. Лекин пайдар-пай эмас, балки ҳар ҳафтада икки кундан тутиш лозим бўлади”.
Қолаверса, нафл рўзанинг энг афзали бир кун тутиб, бир кун тутмаслик экани тўғрисидаги фатволар ҳам бор.
Қўшимча қилиб шуни ҳам айтиб ўтиш жоизки, агар бир киши Рамазон рўзасидан айрим кунларни тутолмаган бўлса, аввал унинг қазосини ўтайди, кейин нафлга киришади. Зеро, фарзлар мукаммал бўлмасдан, нафл ибодатларини қилиш мақбул эмасдир.
Рамазон ойидан кейин келадиган шаввол ойида олти кун нафл рўза тутишга тарғиб қилишнинг ўзига яраша ҳикмати ва аҳамияти бор. Аввало, динимизда ҳамиша турли нафл ибодатларга, хусусан ҳамиша нафл рўза тутишга тарғиб қилинади. Қолаверса, бутун Рамазон ойи мобайнида рўза тутиб юриб, шавволда бирдан ўзини овқатга уриш ҳам руҳий, ҳам саломатлик жиҳатидан унча тўғри бўлмайди. Табиблар ҳам очликдан чиққан кишиларга овқат истеъмолини аста-секин кўпайтиришни тавсия қилишади.
Шаввол ойи яна Ислом тарихида пайғамбарликнинг ўнинчи йилида тоифликларни Исломга даъват қилиш учун бориб катта машаққат ва хўрликларга учраган ой сифатида ҳам маълумдир. Пайғамбар алайҳиссаломнинг Тоиф сафарлари айнан шаввол ойида бўлган эди. Тоиф ҳозирги Саудия Арабистонидаги бир шаҳар бўлиб, у Маккадан 60 мил (115 км.) узоқликда жойлашган. Ислом келганида Тоифда яшовчи Сақиф қабиласи бутпараст бўлган. Пайғамбар алайҳиссалом тоифликларни Исломга даъват қилиш мақсадида Макка даврининг ўнинчи йили шавволида (милодий 609 йили) Тоифга сафар қиладилар. Шаҳар аҳли ўн кун мобайнида қилинган даъватга қулоқ солмади, аксинча Расулуллоҳ ва у зотнинг шерикларини тошбўрон-ҳақоратлар билан Тоифдан қувиб чиқаради.
Сарвари олам Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз мавлолари Зайд ибн Ҳориса розияллоҳу анҳунинг ҳамроҳликларида ўзлари гўдакликларида эмизиш, кўксиларини ёриб тозалаш воқеаларини ва шундан кейинги бир муддатни ўтказган Бани Саъд қабиласи ерлари орқали Тоиф томонга кетмоқдалар. Улар шояд Тоифдан бирор ёруғлик чиқса, маҳзунлик ариса, даъват ишлари юришиб кетса, деган умиддалар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Тоифга етиб борганларидан кейин диёр аҳолиси асосини ташкил қилувчи Сақиф қабиласи аҳёнлари билан учрашдилар. Улар билан мажлис қуриб, Исломга даъват қилдилар. Аммо уларнинг жавоби энг ёмон жавоб бўлди. Улар у зот алайҳиссаломни масхара қилишди. Бу ҳам етмаганидек ўзларининг эси пастлари, қуллари ва бебош болаларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни сўкишга, ортларидан қичқиришга ва тош отишга чорлашди. Тоифликлар йўлнинг икки четига туриб олиб, у зот олдиларидан ўтаётганда аёвсиз тошбўрон қилишди.
Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оёқлари қонга, қалблари эса дарду аламга тўлди. Аммо бағри кенг, комил хулқ эгаси бўлмиш Пайғамбар алайҳиссалом шунда ҳам тоифликларни баддуо қилмадилар, имконлари бўлиб кейин ҳам ўч олиб ўтирмадилар. Аксинча тиллари Аллоҳ таолога илтижога-дуога тўлди: «Эй бор Худоё! Ўзингга қувватим заифлигидан, ҳийлам озлигидан, одамлар олдида ожизлигимдан шикоят қилурман! Эй раҳмлиларнинг раҳмлиси, Сен заифҳолларнинг Парвардигорисан! Сен Парвардигоримсан! Мени кимларга топшириб қўйдинг?! Мени ёқтирмайдиган нотанишларгами?! Ёки ишимни душманга топширдингми?! Агар менга ғазаб қилмаган бўлсанг, буларга эътибор бермайман! Фақат Сенинг офиятинг мен учун кенгдир. Зулматларни ёритган ҳамда дунё ва охират ишини салоҳиятли қилган юзинг нури ила, менга ғазабинг нозил бўлишидан ва қаҳринг тушишидан паноҳ тилайман. Токи рози бўлгунингча узримни айтаман. Фақат Аллоҳдагина имкон ва қувват бордир».
Аллоҳ таоло Ўз пайғамбарининг бу дуоларини дарҳол қабул қилди. Шу ондан ишлар аста-секин юриша бошлади. Шунда Аллоҳ таоло у зотнинг ҳузурларига тоғ фариштасини юборди. У келиб, икки тоғни бир-бирига уриштириш билан Тоиф аҳлини ҳалок қилиб юборишга изн сўради.
Лекин Аллоҳ таоло томонидан оламларга раҳмат қилиб юборилган зот бу ишга изн бермадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалам тоғ фариштасига: “Уларнинг пушти камаридан Аллоҳнинг ёлғиз Ўзига ибодат қиладиган, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайдиган одамлар чиқишини умид қиламан”, дедилар. Муҳаммад Мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламни бундай ҳолда кўрган Утба ибн Робиъа ва Шайба ибн Робиъаларнинг раҳмлари келди. Ўзларининг Аддос исмли насроний қулларини чақириб: Узилган узумдан олиб, манави товоққа солгин-да анави одамга олиб бор, ундан есин”, дейишди. Аддос узумни олиб келиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига қўйди ва “Енг!” деди. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам “Бисмиллаҳ” дедилар-да қўлларини узатиб, узумдан олиб едилар. Шунда Аддос ажабланиб: “Аллоҳга қасамки, ушбу диёр аҳли бу гапни айтмайди”, деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан “Сен қайси юртдансан, қайси диндансан?” деб сўрадилар. “Насронийман, Найнаво деган юртданман”, деди у. “Солиҳ киши Юнус ибн Маттонинг қишлоғиданмисан?” дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам. “Юнус ибн Матто ким бўлди?” деди Аддос. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “У биродарим, набийлардан эди, мен ҳам Набийман”, дедилар. Шунда Аддос ўзини у зотга отиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бошлари, оёқ-қўлларидан ўпа бошлади. У мусулмон бўлди.
Макка фатҳидан кейин Ҳунайн ва Автос ғазотларида мағлубиятга учраган бутпараст Ҳавозин қабиласи раиси Малик Тоифга қочиб борган эди. Чунки шаҳар бутпарастликнинг охирги уяси бўлиб турарди. Шунинг учун мусулмонлар Тоифни қамалга олишди. Бир ойлик қуршов ва ҳужумлардан кейин улар шаҳарни ташлаб кетишди. Тоифликлар бир қанча вақт ўтиб мусулмонликни қабул қилишди ва бутларни парчалаб ташлашди.
Мана, шаввол ойидаги биргина воқеанинг тафсилоти билан танишдингиз. Ушбу ойда бундай воқеа-ҳодисалардан жуда кўпи содир бўлган. Ҳижрий биринчи йили шаввол ойида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳазрати Оиша розияллоҳу анҳога уйланганлар. Иккинчи ҳижрий сана шаввол ойида Бани Қайнуқоъ ғазоти бўлган. Худди шу пайтда Сувайқ уруши ҳам бўлган. Учинчи ҳижрий йилнинг 15 шаввол куни Ислом тарихида чуқур из қолдирган Уҳуд жанги бўлиб ўтди. Бешинчи ҳижрий йилнинг шу ойида Ҳандақ уруши бўлган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламниинг мўминлар онаси Умму Салама розийаллоҳу анҳога уйланишлари ҳижрий тўртинчи йилнинг шаввол ойида бўлиб ўтди.
Шунинг учун ушбу ойнинг фазлидан олти кун нафл рўзаларни ихлос ва эҳтимом билан тутиб, савобли ишларимизни янада кўпайтирайлик. Аллоҳнинг Расули башорат берганларидай ушбу ойда олти кун нафл рўза тутиб, бир йил мобайнида рўзадор юрганлик савобига эришайлик. Аллоҳ таоло қилган ибодатларимизни ва тутган нафл рўзаларимизни ҳусни қабул айласин, барчаларимизни икки дунё саодатига мушарраф айласин!
"Ҳилол" электрон журналидан
Кейинги йилларда мамлакатимизда фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш, диний-маърифий соҳани замон талаблари асосида ислоҳ қилиш, диний бағрикенглик ва ижтимоий барқарорликни мустаҳкамлашга йўналтирилган кенг қамровли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда.
Айниқса, диний соҳада давлат сиёсатининг такомиллашуви, фуқароларнинг диний эътиқод эркинлигининг кафолатланиши ва диний соҳага оид масалаларнинг ҳуқуқий асосда ҳал этилиши борасида туб бурилиш юз бермоқда. Бу борада Президентимиз Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида илгари сурилган консептуал ёндашувлар нафақат мамлакат ичида, балки халқаро майдонда ҳам эътироф этилмоқда.
Хусусан, куни кеча имзоланган "Фуқароларнинг виждон эркинлиги ҳуқуқи кафолатларини янада мустаҳкамлаш ҳамда диний-маърифий соҳадаги ислоҳотларни янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида"ги Президент фармони мамлакатда ушбу йўналишдаги ислоҳотларни тизимли равишда янги босқичга кўтаришга қаратилган муҳим норматив-ҳуқуқий ҳужжат ҳисобланади.
Мазкур фармон орқали давлат-дин муносабатларининг очиқлиги, шаффофлиги, диний ташкилотларнинг ҳуқуқий мақомини мустаҳкамлаш, шунингдек, диний-маърифий фаолиятни илмийлик, миллий ва умуминсоний қадриятлар асосида ташкил этиш каби устувор вазифалар белгилаб берилди.
Бу фармон нафақат диний соҳада фаолият юритаётган мутасаддилар, балки кенг жамоатчилик, илмий доиралар, халқаро экспертлар томонидан ҳам ижобий баҳоланиб, Ўзбекистоннинг инсон ҳуқуқлари, хусусан, виждон эркинлиги бўйича ўз зиммасига олган мажбуриятларни амалда рўёбга чиқаришга интилаётганини яққол намоён этди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017-йил 23-июндаги қарори билан Тошкент шаҳрида Ўзбекистон ислом сивилизатсияси маркази ташкил этилган эди.
Бугунги дунё манзарасида диний экстремизм ва терроризм таҳдиди кучайиб бораётгани кузатилмоқда. Бу ҳолат кўплаб жамиятларда тинчлик ва барқарорликка таҳдид солмоқда. Радикализм ва экстремизмнинг асосий сабабларидан бири диний саводсизликдир.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2021-йил 21-апрелдаги "Диний-маърифий соҳа фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги фармонида "Жаҳолатга қарши маърифат" улуғвор ғоя асосида диннинг асл инсонпарварлик моҳиятини, эзгулик, тинчлик ва инсонийлик каби фазилатлар азалий қадриятларимиз ифодаси эканлигини кенг ёритиш ва бу соҳадаги илмий-маърифий фаолиятни жадал ташкил этиш, ислом ва жаҳон сивилизатсиясига бебаҳо ҳисса қўшган аждодларимизнинг бой маданий меросини чуқур ўрганиш асосида ёшларнинг онгу тафаккурини шакллантириш, жамиятда бағрикенглик, ўзаро ҳурмат, меҳр-оқибат, тинчлик ва тотувликни, ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашда диний-маърифий соҳа вакилларининг дахлдорлик ҳисси ва иштирокини янада ошириш каби масалалар асосий ўринни эгаллаган.
Жумладан, фармонда Ўзбекистон халқаро ислом академиясининг "Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси" сифатида қайта номланиши, академиянинг ҳуқуқларини аниқ белгиланиши ва шу каби соҳага оид барча ислоҳотлар ҳаммани бирфек қувонтирди. Бу ҳақида ҳужжатда шундай дейилади:
Олий таълим, фан ва инноватсиялар вазирлиги ҳамда Қўмитанинг Ўзбекистон халқаро ислом академиясини Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси (кейинги ўринларда – Академия) этиб қайта номлаш тўғрисидаги таклифи маъқуллансин.
Академия исломшунослик ва диншунослик соҳаларида мутахассисларни ҳамда ўқув дастури, қўлланма ва дарсликларни тайёрлашга ихтисослашган таянч давлат олий таълим ва илмий-тадқиқот муассасаси этиб белгилансин.
6. Қуйидагилар Академиянинг асосий вазифалари ҳисобланади:
а) исломшунослик, диншунослик, дин психологияси, ислом иқтисодиёти, манбашунослик, халқаро муносабатлар ва эҳтиёж мавжуд бўлган бошқа соҳалар бўйича кадрлар тайёрлаш;
б) таълим жараёнига илғор педагогик технологияларни, илм-фан ва техниканинг сўнгги ютуқларини ҳамда етакчи хорижий олий таълим ташкилотлари тажрибаси асосида ишлаб чиқилган таълим дастурларини жорий этиш;
в) виждон эркинлиги ва конфессиялараро бағрикенгликни таъминлаш, радикаллашув, экстремизм ва терроризмга қарши курашиш ҳамда диний соҳадаги давлат сиёсатининг асосларига оид илмий-тадқиқот ишларини амалга ошириш;
г) диний-маърифий йўналишда илмий, илмий-оммабоп адабиётларни тайёрлаш ва нашр қилиш, шунингдек, интернет тармоғида таълим ресурсларини жойлаштириш ва мунтазам янгилаб бориш;
д) талабаларда юксак маънавий ва ахлоқий фазилатларни ривожлантириш, Ватанга муҳаббат, унинг тақдирига дахлдорлик, касбга садоқат ҳиссини мустаҳкамлаш, таълим-тарбия жараёни ҳамда маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш;
э) мамлакатимизда ва хорижда диний соҳада фаолият олиб бораётган илмий-тадқиқот ва таълим муассасалари билан яқиндан ҳамкорлик қилиш.
Президентимиз ташаббуси билан Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази, Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот маркази ташкил этилган бўлиб, мазкур илмий-тадқиқот марказлари Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида эди. Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси ҳузурида фаолият олиб бораётган Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази ҳам бошқа тадқиқот марказлари сингари Вазирлар маҳкамаси ҳузурига ўтказилди. Бу ҳам марказда амалга ошириб келинаётган кенг кўламдаги илмий ишларнинг янада юқори савияда яратилишида муҳим аҳамият касб этади.
Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси исломшунослик, диншунослик, дин психологияси, ислом иқтисодиёти, манбашунослик, халқаро муносабатлар йўналишлари бўйича етук кадрларни тайёрлашда илғор хорижий тажрибалар асосида замонавий ўқув дастурларини ташкил этади. Академиянинг илмий-тадқиқот салоҳияти кенгайиб, диний-маърифий адабиётлар яратиб, илмий ва оммабоп адабиётлар нашр этади ҳамда рақамли ресурслар яратилиб, академия томонидан кенг жамоатчиликка етказилади.
Илҳомжон Бекмирзаев,
Ўзбекистон халқаро исломшунослик академияси
"Ижтимоий фанлар ва ҳуқуқ" кафедраси профессори
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 